Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (LIBE) Parlamentu Europejskiego zorganizowała wysłuchanie poświęcone stanowi praworządności w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem niezależności sądownictwa.
Wysłuchanie w Komisji
Wysłuchanie stanowiło kontynuację monitoringu praworządności prowadzonego przez LIBE w ramach art. 7(1) Traktatu o Unii Europejskiej i było poprzedzone wizytą członków PE w Polsce we wrześniu 2018 r. Komisja LIBE odpowiada za ustawodawstwo UE w zakresie polityki sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, zapewniając przy tym pełne poszanowanie Karty Praw Podstawowych oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Do udziału w wysłuchaniu zaproszono m.in. przedstawicieli rządu (żaden przedstawiciel polskiego rządu, mimo zaproszenia, nie pojawił się jednak na wysłuchaniu), RPO, przedstawicieli środowisk naukowych i NGOsów.
Komisja Europejska: jesteśmy gotowi do dialogu z Polską
W swym wystąpieniu F. Timmermans ponownie podkreślił rosnący wpływ władzy ustawodawczej i wykonawczej na sądowniczą, ograniczanie niezależności sądownictwa oraz naruszanie trójpodziału władzy w Polsce. Wskazał również na nowe, niepokojące zjawiska: szereg postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów sądów powszechnych, krytykę ze strony władzy wykonawczej tych sędziów, którzy skierowali pytania prejudycjalne do TSUE, jak również niedawny wniosek Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego do TK dotyczący zgodności procedury pytań prejudycjalnych z Konstytucją (oceniając go jako podważający fundamenty UE).
Jak podkreślił F. Timmermans, KE jest nieustannie gotowa do dialogu z polskimi władzami, lecz musi również stać na straży traktatów. Zaapelował jednocześnie do polskiego rządu o rozwiązanie problemu naruszania praworządności na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej.
Zmiany w wymiarze sprawiedliwości i niezawisłość sędziów
Przedstawiciel Komisji Weneckiej Jean-Claude Scholsem odniósł się do procesu zmian w TK rozpoczętych w 2015 r., podkreślając spadek rangi tego organu, wskazując na wycofywanie wniesionych skarg przez uprawnione podmioty oraz oceniając jego obecną pozycję jako instrument prawny w rękach rządu. Za zagrożenia dla praworządności uznał również połączenie urzędów Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego, możliwość wyboru 15 członków KRS przez parlament, instytucję skargi nadzwyczajnej oraz wprowadzenie wieku emerytalnego dla sędziów SN. Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar wskazał z kolei na szereg problemów, takich jak: ignorowanie przez władze opinii Komisji Weneckiej (dotyczących prokuratury oraz policji i innych służb), niewykonanie wyroku TK w sprawie mediów publicznych z 2016 r. czy też ograniczanie prawa jednostki do sądu w obecnym stanie prawnym. Rzecznik podkreślił, że jego biuro stale monitoruje również postępowania dyscyplinarne przeciwko sędziom.
Reprezentująca HFPC Małgorzata Szuleka skoncentrowała się na fali zmian, jakie dotknęły w ostatnim czasie trzy kluczowe dla demokracji obszary: sądownictwo, wolność mediów oraz społeczeństwo obywatelskie. Zmiany te przejawiały się w każdym przypadku w formie zmiany prawa (paraliżującej działanie i podporządkowującej dany obszar woli politycznej), zmiany polityki (ograniczającej pole działania) oraz wprowadzania wrogiej atmosfery połączonej z atakami na ściśle określonych przedstawicieli środowiska sędziowskiego, prokuratorskiego, organizacji pozarządowych i mediów.
„Nie można traktować wprowadzonych zmian jako reform, dlatego że te zmiany nie usprawniają żadnego z objętych nimi obszarów” – mówiła Małgorzata Szuleka. „Zmiany mają na celu osłabienie niezależności danych instytucji i wprowadzenie do nich osób wybranych przez rządzącą większość” – dodała.
Jednym z przykładów w tym zakresie jest proces wymiany kierownictwa sądów. Zmiany prezesów i wiceprezesów sądów nie zmierzały nigdy do rozwiązywania realnych problemów w zakresie funkcjonowania sądów, lecz służyły wyłącznie wymianie kadrowej, często na osoby o niskim doświadczeniu zawodowym. (zob. więcej „Od kadr się zaczyna. Zmiana prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych w okresie od sierpnia 2017 r. do lutego 2018 r.”).
Podobnie, gdy chodzi o obszar NGO, wskazane zostały przypadki złamania zasady uczestnictwa i współpracy organizacji pozarządowych i administracji państwowej, polegające np. na zmianach systemowych dystrybuowania części środków publicznych.
Dalsze postępowanie w sprawie artykułu 7
W trakcie wysłuchania zabierali głos również przedstawiciele unijnej prezydencji. Jak zapewnił przedstawiciel Austrii, Rada UE ds. Ogólnych (skupiająca ministrów ds. europejskich) na najbliższym posiedzeniu w grudniu ponownie zajmie się Polską w ramach postępowania z art. 7(1) TUE, dotyczącego Sądu Najwyższego. Podobnie, o bardzo poważnym traktowaniu postępowania z art. 7 w przyszłości, wypowiedział się przedstawiciel Rumunii, która przejmie przewodniczenie pracom Rady UE w styczniu 2019 r. Mugur Chivu, reprezentujący Rumunię, dodał, że pokłada nadzieję w rozwiązaniu sporu na drodze dialogu pomiędzy Polską a instytucjami UE.
Pełne nagranie posiedzenia LIBE z 20 listopada 2018 r. dostępne jest tutaj