1. Nie było dla nas zaskoczeniem, że nominacja w czerwcu br. profesora Krzysztofa Ruchniewicza na stanowisko Pełnomocnika do spraw polsko-niemieckiej współpracy społecznej i przygranicznej wzbudziła zaciekłe sprzeciwy i ataki personalne ze strony funkcjonariuszy i ideologów Zjednoczonej Prawicy. W sprawie tej zajęliśmy stanowisko, podkreślając znajomość rzeczy i dotychczasowe zasługi profesora Ruchniewicza dla współpracy polsko-niemieckiej oraz to, że „jest to właściwy człowiek na właściwym miejscu” (Stanowisko Konferencji Ambasadorów RP z 17 czerwca 2024 r. „W sprawie powołania profesora Krzysztofa Ruchniewicza na Pełnomocnika ds. stosunków polsko-niemieckich. Posłowi Pawłowi Jabłońskiemiu do sztambucha.”)¹.

2. Ton atakom na profesora Ruchniewicza nadał poseł Paweł Jabłoński, wiceminister spraw zagranicznych podczas rządów PiS, zarzucając (w nawiązaniu do Raportu wspólnie opracowanego przez Centrum Willy’ego Brandta i Konferencję Ambasadorów RP i opublikowanego na początku 2024 roku pt. „Polityczna ‘kampania reparacyjna’ PiS wymaga audytu i rozliczenia”²), że „Polska nie tylko ma nie otrzymać zadośćuczynienia należnego nam za wymordowanie 6 mln ludzi, zniszczenie tysięcy miast i wsi, zrabowanie majątku państwowego i prywatnego – ale zapłacić za rozliczenie się z Niemcami z tego, co okupanci pozostawili w Polsce”. Zarzut ten jest manipulacją i kłamstwem, bowiem w Raporcie postulowano jedynie zbadanie wartości niemieckiego mienia prywatnego przejętego po 1945 r. przez Polską i zaliczonego na poczet reparacji. Postulat powyższy wynikał z tego, że podczas „kampanii reparacyjnej” PiS milczano na ten temat (podobnie jak o sieci porozumień mocarstw sojuszniczych w sprawie reparacji i odszkodowań od Niemiec), natomiast zaliczenie wartości prywatnego mienia poniemieckiego na poczet reparacji ochroniło Polską przez roszczeniami byłych właścicieli niemieckich. Zadawało również kłam istotnej przesłance „kampanii reparacyjnej” PiS, odwołującej się do emocji, że „Polska nic nie otrzymała”. Nie chodziło więc o żadne płatności ze strony Polski.

3. Zarzut Jabłońskiego był więc kłamstwem, które funkcjonariusze i ideolodzy PiS uporczywie powtarzają w ostatnim czasie, zwłaszcza po tym, jak profesor Ruchniewicz został mianowany Dyrektorem Instytutu Pileckiego. Sięgnięto również do dalszych zarzutów związanych z „kampanią reparacyjną” PiS, mających dyskredytować profesora Ruchniewicza. Zwłaszcza twierdzi się bez objaśnienia kontekstu, że dla profesora Ruchniewicza „sprawa reparacji została prawnie zamknięta w okresie PRL” oraz że „Niemcy mogłyby zrekompensować Polakom zniszczenia poprzez opłacenie pobytu w sanatoriach dla żyjących ofiar wojny”. Manipulacja i zakłamanie biją tu po prostu w oczy.

4. Sprawa reparacji w stosunkach z Niemcami z tytułu zbrodni popełnionych podczas II wojny światowej jest w rozumieniu prawnym zamknięta, przy czym pod pojęciem reparacji rozumieć należy roszczenia o charakterze międzypaństwowym. Takie było i jest stanowisko byłych mocarstw sprzymierzonych, praktyki międzynarodowej i przedstawicieli doktryny prawa międzynarodowego. Podjęta w 1953 r. decyzja rządu PRL miała charakter pochodny w stosunku do decyzji czterech mocarstw sprzymierzonych w sprawie zaprzestania pobierania reparacji od Niemiec (wówczas dwóch państw niemieckich). Decyzja ówczesnego rządu polskiego była tzw. aktem jednostronnym w rozumieniu prawa międzynarodowego i miała charakter nieodwołalny. W późniejszym okresie w Polsce nie podważano takiego stanowiska.

Nie ma tu miejsca na szczegółowe naświetlenie tej kwestii – odsyłamy do ostatnio wydanego wyboru dokumentów: Oświadczenia rządu polskiego z 23 sierpnia 1953 roku w sprawie zrzeczenia się reparacji od Niemiec. Wybór dokumentów. Wstęp, wybór i opracowanie: Jan Barcz i Krzysztof Ruchniewicz, Piaseczno 2024³ oraz do wyboru dokumentów autorstwa Jerzego Kranza: Reparacje i odszkodowania w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa 2023⁴.Oparcie „kampanii reparacyjnej” PiS przez Arkadiusza Mularczyka na kwestionowaniu decyzji z 1953 r. prowadziło od początku w ślepy zaułek.

5. Polska stała natomiast konsekwentnie na stanowisku, że otwarta pozostaje sprawa indywidualnych odszkodowań dla ofiar zbrodni nazistowskich. Były one realizowane w różnych formach, zwłaszcza po 1991 r. (porozumienia z 1991 r. i z 2000 r.), przynosząc od Niemiec wcale niebagatelne wsparcie finansowe dla ofiar zbrodni nazistowskich. Jest to tzw. formuła pragmatyczna, która również obecnie umożliwia uzyskanie od Niemiec środków finansowych na wsparcie żyjących jeszcze ofiar zbrodni nazistowskich. Profesor Ruchniewicz jednoznacznie wspiera ten wariant (jedyny obecnie realistyczny) w toczących się obecnie negocjacjach z Niemcami.

Krzykliwym oburzeniem funkcjonariusze i ideolodzy PiS usiłują przykryć fakt, że zapomnieli ująć się za żyjącymi jeszcze ofiarami zbrodni nazistowskich, nie wysuwając w ich imieniu roszczeń i nie wspierając działalności Fundacji Pojednania Niemiecko-Polskiego. Jest to sprawa zawstydzająca.

6. Szczególnie oburzające są insynuacje sprowadzające się do tego, że według profesora Ruchniewicza Niemcy miałyby obecnie „załatwić” sprawę finansując żyjącym jeszcze ofiarom zbrodni nazistowskich „pobyty w sanatoriach”. Formułujący podobne opinie popisują się przede wszystkim ignorancją. Za pośrednictwem bowiem Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie (również innych fundacji) w ostatnich dwudziestu latach zrealizowano tysiące tzw. akcji humanitarnych, polegających właśnie na finansowaniu przez osoby prywatne, gminy, miasta i inne podmioty niemieckie (w pewnym stopniu również austriackie) kosztownych zabiegów medycznych, pobytów w sanatoriach, wsparcia finansowego w trudnych przypadkach, dopłat do opału, etc. Była to (i jest) istotna pomoc dla żyjących jeszcze ofiar zbrodni nazistowskich.

7. W swojej wyśmienitej, opublikowanej ostatnio książce (Koncern autokracja, Warszawa 2024), Anne Applebaum trafnie identyfikuje metody działania funkcjonariuszy i ideologów ugrupowań o zapędach populistycznych, antydemokratycznych. Określa je terminami: „karuzela fałszu” (s. 104) i „pranie brudnych treści” (s. 140). Dotyczą one kreowania kłamstw wywołujących emocje społeczne, a następnie ich konsekwentnego multiplikowania, nie oglądając się na fakty i rzeczywisty kontekst. Przeciwnicy polityczni natomiast, obnażający takie kłamstwa, „obrzucani są błotem”. Taki modus operandi pasuje jak ulał do sposobu wykreowania przez PiS „kampanii reparacyjnej” oraz ataków na profesora Ruchniewicza.

***

Powyższe komentarze i wskazania fachowej literatury kierujemy do tych z Państwa, którzy samodzielnie chcą sobie wyrobić opinię w sprawie uregulowania reparacji i odszkodowań związanych ze zbrodniami podczas okupacji niemieckiej w Polsce oraz zidentyfikować stopień manipulacji i kłamstw „kampanii reparacyjnej” PiS. Nie mamy natomiast złudzeń co do postawy funkcjonariuszy i ideologów tego ugrupowania, bowiem – jak zdiagnozowano we wspomnianej wyżej książce – „kłamią (oni) bez przerwy, bezczelnie i jawnie. Kiedy zostaną na tym przyłapani, nie silą się bynajmniej na tłumaczenie”⁵.

Podpis: Konferencja Ambasadorów RP

Konferencja Ambasadorów RP to stowarzyszenie byłych przedstawicieli RP, której celem jest analiza polityki zagranicznej, wskazywanie pojawiających się zagrożeń dla Polski i sporządzanie rekomendacji. Chcemy dotrzeć do szerokiej opinii publicznej. Łączy nas wspólna praca i doświadczenie w kształtowaniu pozycji Polski jako nowoczesnego państwa Europy, znaczącego członka Wspólnoty Transatlantyckiej. Jesteśmy przekonani, że polityka zagraniczna powinna reprezentować interesy Polski, a nie partii rządzącej.