Prezydium NRA złożyło petycję w sprawie zmiany art. 87 Kodeksu postępowania karnego. Celem proponowanych zmian jest zagwarantowanie osobom niebędącym stronami w postępowaniu karnym – w tym świadkom i pokrzywdzonym – prawa do ustanowienia pełnomocnika bez konieczności uzyskiwania zgody organów procesowych. Jest to krok w kierunku pełnej realizacji art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, który stanowi, że każda osoba ma prawo do porady prawnej oraz pomocy przedstawiciela w postępowaniu karnym. Uchwała w sprawie złożenia w interesie publicznym petycji dotyczącej zmiany kodeks u postępowania karnego została podjęta podczas posiedzenia Prezydium NRA w dniu 20 marca br.
Celem proponowanych zmian jest zagwarantowanie osobom niebędącym stronami w postępowaniu karnym – w tym świadkom i pokrzywdzonym – prawa do ustanowienia pełnomocnika bez konieczności uzyskiwania zgody organów procesowych. Propozycja ma na celu podniesienie standardu ochrony praw obywatelskich oraz zapewnienie zgodności polskich przepisów z normami prawa unijnego.
Postulowane zmiany w kodeksie postępowania karnego
Naczelna Rada Adwokacka zwraca się do Prezydenta RP, Sejmu RP, Senatu RP i Rady Ministrów z petycją o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany art. 87 § 2 k.p.k. oraz uchylenia § 3 tego artykułu.
Proponowany przepis miałby brzmieć:
„Osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika. Niestawiennictwo pełnomocnika na terminie czynności procesowej nie stanowi przeszkody w jej przeprowadzeniu.”
Tym samym, osoba będąca świadkiem, poręczycielem majątkowym lub pokrzywdzonym, który w danym stadium postępowania nie ma statusu strony, zyskałaby realne prawo do korzystania z pomocy prawnej bez arbitralnej decyzji organów procesowych.
Dlaczego zmiana jest potrzebna?
Obecny stan prawny wymaga, aby osoba niebędąca stroną wykazała „interes” w ustanowieniu pełnomocnika, co ocenia sąd lub prokurator. Taka regulacja pozostawia dużą swobodę decyzyjną organom postępowania, co może prowadzić do ograniczania prawa do pomocy prawnej. Ponadto, brak pełnomocnika w kluczowych momentach postępowania może naruszać prawo do rzetelnego procesu i osłabiać ochronę praw obywatelskich.
Proponowana zmiana usunie wątpliwości interpretacyjne i wyeliminuje możliwość arbitralnego ograniczania dostępu do pełnomocnika.
Jest to krok w kierunku pełnej realizacji art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, który stanowi, że każda osoba ma prawo do porady prawnej oraz pomocy przedstawiciela w postępowaniu karnym.
Zgodność z prawem unijnym i standardami międzynarodowymi
Projektowana nowelizacja odpowiada także wymaganiom dyrektyw unijnych:
- Dyrektywa 2013/48/UE dotycząca prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym,
- Dyrektywa 2016/1919/UE w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych.
Zmiany te pozwolą na lepsze zabezpieczenie praw osób, które mogą stać się podejrzanymi lub oskarżonymi w toku postępowania, ale na początkowym etapie występują jedynie jako świadkowie. Brak zapewnienia im pomocy prawnej może prowadzić do sytuacji, w której ich status procesowy zmienia się nagle, a oni sami nie są odpowiednio przygotowani do obrony swoich praw.
Skutki projektowanych zmian
Przyjęcie proponowanych przepisów:
- wzmocni prawo do pomocy prawnej dla osób niebędących stronami w postępowaniu karnym,
- zwiększy standard rzetelnego procesu karnego,
- umożliwi pełną realizację prawa do obrony,
- wyeliminuje arbitralność organów procesowych w kwestii dopuszczenia pełnomocnika,
- zapewni zgodność polskiego prawa z unijnymi standardami prawnymi,
- nie pociąga za sobą dodatkowych kosztów dla budżetu państwa.
Adwokatura apeluje o zmianę przepisów
Zmiana art. 87 k.p.k. stanowi istotny krok w kierunku wzmocnienia praw obywateli i zapewnienia transparentności postępowań karnych. Dlatego należy jak najszybciej podjąć działania legislacyjne.
