Mec. Magda Krzyżanowska-Mierzewska przedstawiła w oko.press (Nowa sędzia z Polski w europejskim Trybunale. W ETPCz na rozpoznanie czeka 1837 polskich skarg) sylwetkę Anny Adamskiej-Gallant, nowej polskiej sędzi w ETPC, która  zastąpiła prof. Krzysztofa Wojtyczka. Sędzia Wojtyczek zajmował należne Polsce miejsce w Trybunale jeszcze trzy lata po zakończeniu swojej kadencji, gdyż kandydaci, przedstawiani przez rząd PiS nie byli akceptowani przez komitet Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. 

16 grudnia 2024 w Europejskim Trybunale Praw Człowieka Anna Adamska-Gallant, polska prawniczka, została zaprzysiężona jako sędzia ETPCz na dziewięcioletnią kadencję. Podjęła obowiązki orzecznicze w pierwszych dniach stycznia.

Adamska-Gallant jest absolwentką Uniwersytetu Gdańskiego. Po ukończeniu aplikacji sędziowskiej była asesorem (2001-2004), a następnie (2004-2013) sędzią Sądu Rejonowego w Lublinie. Orzekała jako sędzia międzynarodowy w sprawach karnych w ramach misji Unii Europejskiej w Kosowie w latach 2013-2018, w tym także w tamtejszym Sądzie Najwyższym. Po 2018 roku pracowała w Ukrainie jako ekspert międzynarodowy do spraw wymiaru sprawiedliwości i reformy sądownictwa. Od 2021 r. prowadziła praktykę adwokacką, a w 2022 obroniła doktorat na temat ochrony świadków wrażliwych w postępowaniu przed międzynarodowymi sądami karnymi.

[…] Na liście kandydatów przedstawionej w 2024 przez Polskę znalazły się dwie kobiety:

• Anna Adamska-Gallant
• i Małgorzata Wąsek-Wiaderek, legalna sędzia Sądu Najwyższego.

Trzecim kandydatem był Adam Wiśniewski, profesor Uniwersytetu Gdańskiego.

Odkąd Polska w 1993 roku ratyfikowała Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, pierwsza Polka obejmuje urząd sędziowski w Strasburgu. Wprawdzie Trybunał już od kilkunastu przynajmniej lat – właśnie na skutek zmian zasad wyboru sędziów – nie jest już sądem złożonym, jak to było przez dziesięciolecia, wyłącznie z old white men (starszych białych mężczyzn), ale po raz pierwszy Polska ma udział w tej zmianie.

[…] wybór i początek kadencji Adamskiej-Gallant zakończyły trzyletni okres przejściowy, podczas którego urząd sędziowski nadal sprawował poprzedni sędzia z Polski. Kadencja Krzysztofa Wojtyczka, który objął urząd w 2012 roku, zakończyła się 1 listopada 2021 roku. Jednak aż do wyboru Adamskiej-Gallant przez lata trwała wysoce ambarasująca dla państwa polskiego epopeja wyłaniania kandydatów na urząd sędziego.

Trzy kolejne próby prowadzone przez rząd Zjednoczonej Prawicy zakończyły się fiaskiem. Pierwsza – z powodu nietransparentnej procedury krajowej. Dwie następne – ponieważ komitet Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy uznał, że „nie wszyscy kandydaci odpowiadają wymogom artykułu 21 Konwencji”. Przepis ten wymaga, aby sędziowie byli „ludźmi o najwyższym poziomie moralnym i muszą albo posiadać kwalifikacje do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego, albo być prawnikami o uznanej kompetencji”.

Zważywszy, że na dwóch pierwszych listach znalazł się Aleksander Stępkowski, neosędzia w Sądzie Najwyższym, a na wszystkich trzech Elżbieta Karska, która dostąpiła wątpliwego zaszczytu objęcia tego samego urzędu w Sądzie Najwyższym między drugą a trzecią kolejką procedury wyłaniania kandydatów, odrzucenie list przez Zgromadzenie Parlamentarne nie może dziwić. Tym bardziej że jeszcze przed przedstawieniem pierwszej listy Radzie Europy, w lutym 2022 roku, Trybunał orzekł w wyroku Advance Pharma przeciwko Polsce, że sędziowie powoływani na wniosek neo-Krajowej Rady Sądownictwa nie mogą być uważani za niezawisły i niezależny sąd powołany zgodnie z prawem.

W całej historii Trybunału strasburskiego Polska jest jedynym państwem, którego listy kandydatów na sędziów zostały odrzucone aż trzykrotnie. […]

Dzień po powołaniu rządu [Donalda Tuska – przyp. MK] MSZ zmieniło obsadę stanowiska pełnomocnika ministra do spraw postępowań przed ETPC, powołując na to stanowisko Agnieszkę Kozińską-Makowską.

Minister sprawiedliwości natychmiast po objęciu urzędu uruchomił procedurę zmierzającą do zmiany regulaminu urzędowania sądów powszechnych. Chodziło o to, aby wnioski o wyłączenie sędziego, ze względu na okoliczności jego powołania przez neo-KRS, nie były przydzielane do rozpoznania neosędziom. Rozporządzenie weszło w życie 7 lutego 2024 roku.

[…] W marcu 2024 roku sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka powołała podkomisję stałą do spraw wykonywania przez Polskę wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Powstaje również rządowy projekt ustawy o wykonywaniu wyroków Trybunału – z ostatnich doniesień prasowych wynika, że prace są obecnie „na finiszu”, a ostateczny projekt ma ujrzeć światło dzienne jeszcze w styczniu 2025.

[…] objęcie przez nową sędzię urzędu zbiegło się w czasie z odroczeniem – w listopadzie 2024 roku – o kolejny rok rozpoznawania przez Trybunał spraw, w których skarżący podnoszą, że sędziowie powoływani przez neoKRS nie są niezależnym i niezawisłym sądem.

W wydanym w listopadzie 2023 wyroku Wałęsa przeciwko Polsce Trybunał orzekł, że ten problem ma w Polsce charakter systemowy, a nie jedynie incydentalny, nałożył na Polskę obowiązek jego rozwiązania przez uchwalenie stosownych ustaw oraz odroczył o rok rozpoznawanie kolejnych skarg tego rodzaju. To odroczenie ma niewątpliwie charakter nagrody za deklarowaną przez rząd Tuska lojalność Polski wobec systemu Konwencji, odnowioną po fatalnych dla tej relacji rządach Zjednoczonej Prawicy. Jednakże – z drugiej strony – to odroczenie jest problematyczne, bo dodatkowo przedłuża i tak już znaczny czas oczekiwania przez skarżących na rozstrzygnięcie takich spraw.

[…] sylwetka zawodowa Anny Adamskiej-Gallant pozwala na optymistyczne rachuby co do tego, że Trybunał z jej udziałem będzie energiczniej i sprawniej niż dotąd rozpoznawał polskie sprawy. Adamska-Gallant ma praktyczną znajomość polskiego wymiaru sprawiedliwości, gdyż przez lata orzekała w polskich sądach. Ma obycie międzynarodowe, także w charakterze sędziego, zatem praca w wielonarodowym środowisku zawodowym w Trybunale nie będzie dla niej wyzwaniem.

Magda Krzyżanowska-Mierzewska

Autorka – r.pr., w OIRP Gdańsk, przewodnicząca Komisji Praw Człowieka i Prawa Publicznego. 1993-2018 – prawniczka w Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, 2012-2918 Przewodnicząca Human Rights Review Panel w EULEX, EU Rule of Law Mission in Kosovo; członkini Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego, współautorka (z Jerzym Krzyżanowskim) nagrodzonej Nagrodą Historyczną „Polityki” książki „Według ojca, według córki” (2010 ) i (z Aldoną Wiśniewską) „Olga, córka Wilka” (2019).