Przedstawiamy Opinię prawną, zamówioną m. in. u prof. dr. hab. Michała Romanowskiego, w związku z wnioskiem grupy posłów o odwołanie Krzysztofa Czabańskiego z Rady Mediów Narodowych. Tematem opinii jest „Zakres zakazu, o którym mowa w art. 5 ust. 3 Ustawy o Radzie Mediów Narodowych1 oraz skutki jego naruszenia”. Całość  – wniosek i pozostałe opinie – jest dostępna na stronie internetowej Sejmu. W sejmowej wersji Opinii można przeczytać przypisy, których nie publikujemy.

Pytania i odpowiedzi

1. Pan Krzysztof Czabański (członek Rady Mediów Narodowych) jest członkiem Rady Fundacji Instytut Imienia Lecha Kaczyńskiego (KRS 000173661), zaś Fundacja ta jest udziałowcem spółek Srebrna sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (KRS 0000069050) i „Srebrna-Media” sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (KRS 0000080301). Z kolei Srebrna Sp. z o.o. posiada udziały w Geranium Sp. z o.o. (akcjonariuszem Forum S.A.) oraz w „Słowo Niezależne” Sp. z o.o. (akcjonariuszem Telewizja Republika S.A.). Prośba o weryfikację ustaleń w zakresie powiązań korporacyjnych pomiędzy Panem Krzysztofem Czabańskim oraz wskazanymi podmiotami (w tym w zakresie powiązań kapitałowych pomiędzy tymi podmiotami)?

Na podstawie analizy publicznych rejestrów, potwierdzam istnienie powyższych powiązań korporacyjnych.

2. Czy opisany stan faktyczny może świadczyć o naruszeniu zakazu, o którym mowa w art. 5 ust. 3 ustawy o Radzie Mediów Narodowych, tj. zakazu uczestniczenia w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym?

Tak, powyższy stan faktyczny świadczy o naruszeniu zakazu, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN.

Niemniej jednak w pierwszej kolejności naruszony jest zakaz „posiadania” udziałów lub akcji w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym. Zakaz ten obejmuje bowiem także posiadanie pośrednie (poprzez inne podmioty). Dopiero gdyby przyjąć wąskie rozumienie pojęcia „posiadania udziałów lub akcji” (do czego brak podstaw), taka sytuacja powinna być uznana za „uczestnictwo” w omawianym podmiocie.

3. Jaki jest zakres przedmiotowy zakazu „uczestniczenia w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym”, innego niż posiadanie akcji lub udziałów spółki, mając na względzie zarówno literalne brzmienie przepisu, jak i cel przedmiotowego zakazu?

Zakaz „uczestniczenia w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym” obejmuje wszelkie formy zaangażowania w podmiot objęty zakazem.
Ustawodawca celowo posłużył się zwrotem o szerokim znaczeniu, aby objąć wszystkie relacje, które mogłyby wywoływać potencjalny konflikt interesów. W szczególności, „uczestniczeniem” w podmiocie objętym zakazem jest osiąganie od niego korzyści finansowych, czy to na podstawie stosunku cywilnoprawnego (jako wynagrodzenie) czy korporacyjnego.

4. Czy posiadanie przez Pana Krzysztofa Czabańskiego udziałów w Srebrna-Media Sp. z o.o. może stanowić o naruszeniu zakazu, o którym stanowi art. 5 ust. 3 ustawy o Radzie Mediów Narodowych, tj. zakazu posiada udziałów spółki będącej dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym?

Nie, według dostępnych publicznie informacji Srebrna-Media sp. z o.o. nie jest dostawcą usługi medialnej ani producentem radiowym lub telewizyjnym. Również formalny przedmiot działalności Srebrna-Media sp. z o.o. (ujawniony w KRS w postaci kodów PKD) dotyczy przede wszystkim działalności wydawniczej na rynku prasowym, którego nie obejmuje zakaz z art. 5 ust. 3 uRMN.

5. Czy podstawą do odwołania członka RMN może być naruszenie zakazu z art. 5 ust. 3 ustawy o RMN w przeszłości, tj. gdy zakaz posiadania udziałów spółki, będącej dostawcą usług medialnych, naruszono w przeszłości, ale obecnie ten stan już nie występuje (np. z uwagi na wyzbycie się udziałów)?

Tak, podstawą do odwołania członka RMN może być naruszenie zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN w przeszłości (tj. nie trwające w chwili odwołania).
Celem zakazu, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN, jest uniknięcie jakichkolwiek wątpliwości co do niezależności i bezstronności członka Rady Mediów Narodowych (dalej „Rada”). Naruszenie zakazu, nawet jeżeli ustało, w sposób trwały narusza zaufanie do członka Rady. Co więcej, możliwość uniknięcia konsekwencji poprzez zaprzestanie naruszenia czyniłoby zakaz nieefektywnym.

PODSUMOWANIE

1. Pan Krzysztof Czabański pośrednio posiadając udziały w spółkach Telewizja Republika S.A. oraz Forum S.A. naruszył zakaz z art. 5 ust. 3 uRMN. Stanowi to podstawę do jego odwołania z funkcji przewodniczącego Rady Mediów Narodowych na podstawie art. 7 ust. 3 pkt 1) uRMN. Możliwość odwołania nie jest zależna od tego, czy w chwili odwołania będzie on wciąż pośrednio posiadał te udziały czy dokona ich zbycia. Stosownie bowiem do art. 5 ust. 3 uRMN, „Członkiem Rady nie może być osoba posiadająca udziały albo akcje spółki lub w inny sposób uczestnicząca w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym.”

2. Telewizja Republika S.A. jest dostawcą usług medialnych oraz producentem telewizyjnym w rozumieniu art. 5 ust. 3 uRMN (por. pkt 62. – 63.). Forum S.A. należy zakwalifikować jako dostawcę usług medialnych w rozumieniu art. 5 ust. 3 uRMN wobec prowadzenia kanału VOD na portalu youtube.com (por. pkt 64. – 67.).

3. Dodatkowo należy także zwrócić uwagę, że spółka Słowo Niezależne sp. z o.o. w zakresie deklarowanej działalności (PKD) wymienia m.in. działalność związaną z produkcją filmów, nagrań, wideo i programów telewizyjnych oraz nadawanie programów telewizyjnych i abonamentowych. Podobny zakres działalności deklaruje spółka Geranium sp. z o.o., której deklarowany przedmiot działalności obejmuje ponadto nadawanie programów radiofonicznych. Pośrednie posiadanie udziałów w spółkach, które deklarują wolę prowadzenia takiej działalności samodzielnie może stanowić o naruszeniu zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN. Przedmiot działalności spółki określa bowiem – co do zasady – zakres upoważnienia dla członków zarządu od wspólników spółki do obciążania ryzykiem majątku spółki, którego ekonomicznymi właścicielami (beneficjentami rzeczywistymi) są bezpośredni lub pośredni wspólnicy.

4. Z informacji publicznie dostępnych nie wynika, aby działalność spółki Srebrna-Media sp. z o.o. mogła prowadzić do zakwalifikowania jej jako dostawcy usług medialnych lub producenta radiowego lub telewizyjnego. Również deklarowany przedmiot jej działalności ujawniony w KRS obejmuje przede wszystkim działalność na rynku książki i prasy. Tym samym posiadanie udziałów tej spółki – wedle uzyskanych informacji – nie stanowi naruszenia art. 5 ust. 3 uRMN.

5. Zgodnie z ustaleniami faktycznymi, powiązania pana Krzysztofa Czabańskiego ze spółkami Telewizja Republika S.A., Forum S.A. i Srebrna-Media sp. z o.o. prezentuje poniższy graf:

6. Wniosek, iż pan Krzysztof Czabański naruszył zakaz z art. 5 ust. 3 uRMN, wymagał ustalenia, czy powyższe powiązanie pana Krzysztofa Czabańskiego ze spółkami, które spełniają kryteria wskazane w art. 5 ust. 3 uRMN stanowi:

1. „posiadanie akcji lub udziałów” tych spółek;
2. „uczestnictwo” w tych spółkach.

7. Analizując powyższą kwestię należało wziąć pod uwagę cel art. 5 ust. 3 uRMN, którym jest wykluczenie wystąpienia nawet potencjalnego konfliktu interesów mogącego wyniknąć z zaangażowania członków Rady w prywatnych dostawców usług medialnych lub producentów, w sytuacji gdy z racji pełnionej przez siebie funkcji zobowiązani oni są działać w najlepszym interesie jednostek publicznej radiofonii i telewizji. Ma to szczególne znaczenie wobec bardzo daleko idących kompetencji przyznanych Radzie Mediów Narodowych obejmujących kształtowanie składu organów jednostek publicznej radiofonii i telewizji. Jednostki publicznej radiofonii i telewizji wykonując misję publiczną na zasadach wynikających z przepisów uRiTV1 z jednej strony, z drugiej konkurują na rynku medialnym z prywatnymi dostawcami usług medialnych i producentami radiowymi i telewizyjnymi. Zakaz, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN skierowany wobec członków Rady służy zatem ochronie interesu spółek publicznej radiofonii i telewizji, a w konsekwencji służy on ochronie interesu publicznego wyrażającego się m. in. finansowaniem spółek publicznej radiofonii i telewizji ze środków publicznych (zob. art. 21a uRiTV).

8. Zakaz posiadania akcji lub udziałów, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN powinien być rozumiany zgodnie z jego celem jako obejmujący zakaz bezpośredniego i pośredniego (przez inne podmioty prawa, w tym spółki i fundacje) posiadania akcji lub udziałów. Niedopuszczalna w świetle celu zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN byłaby sytuacja, w której przeniesienie przez członka Rady pod dowolnym tytułem prawnym posiadanych akcji lub udziałów do podmiotów, o których mowa w art. 5 ust. 3 uRMN pozwalałoby uniknąć takiemu członkowi Rady zakazu przy zachowaniu czerpania korzyści wynikających z pośredniego posiadania akcji lub udziałów. Członek Rady ma obowiązek przez cały okres pełnienia swojej funkcji przestrzegać zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN, ponieważ wymaga tego interes publiczny.

9. Ewentualny argument, iż przepis art. 5 ust. 3 uRMN nie zawiera dookreślenia, że zakaz w nim określony obejmuje także pośrednie posiadanie akcji lub udziałów byłby błędny. Pogląd taki uzasadniają niezależnie od siebie dwa argumenty:

1) po pierwsze, współcześnie przez posiadanie akcji lub udziałów w prawie, gdy posiadanie takie wpływa na chroniony przez bezwzględnie wiążące normy prawne interes publiczny (w tym porządek publiczny, zasady uczciwego obrotu, interes osób trzecich) rozumie się posiadanie bezpośrednie lub pośrednie (na plan pierwszy wysuwa się pojęcie tzw. beneficjenta rzeczywistego, a więc osoby, która ostatecznie – bezpośrednio lub przez pośrednika – uzyskuje prawo do korzyści wynikających z posiadania akcji lub udziałów);

2) po drugie, wykładnia przepisów prawa zakłada, że wyinterpretowana z danego przepisu ustawy norma prawna nie może zezwalać na zachowania zakazane przez prawo, gdyż wówczas zmieniałaby swój charakter z normy zakazującej na zezwalającą. Chodzi tu o konstrukcję zakazu obejścia prawa, która oznacza zakaz dokonywania czynności sprzecznych z celem prawa, choć na pierwszy rzut oka zgodnych z literą prawa. Tworzenie sztucznej struktury prawnej, której celem jest formalne uniknięcie zakazu posiadania akcji lub udziałów sformułowanym dla ochrony interesu publicznego stanowi modelowy przykład zabiegu obchodzenia prawa. Zgodnie z trafnym stanowiskiem Sądu Najwyższego2 i doktryny, działania sprzeczne z celem normy prawnej, należy uznać za sprzeczne z tą normą.3 Doświadczenie życiowe uzasadnia pogląd, że pan Krzysztof Czabański miał, a co najmniej powinien mieć świadomość swojego pośredniego zaangażowania w podmioty z art. 5 ust. 3 uRMN.

10. Gdyby jednak nawet hipotetycznie przyjąć wąskie rozumienie pojęcia „posiadania akcji lub udziałów” w oderwaniu od celu normy prawnej (co byłoby założeniem błędnym w świetle reguły wykładni interpretatio cessat in claris) oraz uznać, że dopuszczalne jest obejście zakazu poprzez pośrednie posiadanie akcji lub udziałów (do czego brak podstaw), takie pośrednie posiadanie stanowiło będzie „uczestnictwo” w podmiocie, o w rozumieniu art. 5 ust. 3 uRMN.

11. Pojęcie „uczestnictwa”, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN, jest rozumiane w doktrynie szeroko, zgodnie z celem zakazu, jakim jest unikanie choćby potencjalnego konfliktu interesów.4 Tak rozumiane „uczestnictwo” powinno obejmować wszelkie formy zaangażowania w podmiot opisany w art. 5 ust. 3 uRMN, które mogą przynosić korzyści członkowi RMN. Tak też jest ono interpretowane w doktrynie powstałej na gruncie uRiTV (gdzie analogiczny zakaz obowiązuje członków KRRiT) – „Zakaz uczestniczenia w podmiocie jest określeniem bardzo szerokim. […] Każdy bliższy związek z dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym może być objęty omawianym zakazem. [pogrubienie własne]”5.

12. Naruszenie zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN w dowolnym momencie pełnienia przez członka Rady funkcji w Radzie stanowi podstawę do jego odwołania stosownie do art. 7 ust. 3 pkt 1) uRMN. Organ, który powołał członka Rady naruszającego zakaz, ma obowiązek odwołania go. Wymaga tego ochrona interesu publicznego na straży, którego mają obowiązek stać zgodnie z art. 7 w związku z art. 1 Konstytucji RP wszystkiego organy władzy publicznej.

13. Jeżeli bowiem członek Rady z naruszeniem przepisów ustawy znajdował się w sytuacji potencjalnego konfliktu interesów, to utracił on zaufanie publiczne wymagane ustawowo do sprawowania funkcji w Radzie (rękojmię wiary publicznej). Odmienny pogląd pozwalałby na związanie organu mającego kompetencję do zastosowania sankcji odwołania arbitralną decyzją członka Rady, który dopuścił się naruszenia zakazu z art. 5 ust. 3 RMN czy sankcja odwołania może być zastosowana. Byłoby to sprzeczne z celem art. 5 ust. 3 i art. 7 ust. 3 pkt 1) uRMN w związku z art. 1 i 7 Konstytucji RP.

14. Jednocześnie autor wskazuje, że ze względu na zakres opinii nie poruszał kwestii konstytucyjności działalności Rady Mediów Narodowych, która może być kwestionowana w świetle m.in. wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2016 r., sygn. akt K 13/16. Autor podziela pogląd, że uRMN jest sprzeczna z Konstytucją, a w konsekwencji jest modelowym przykładem bezprawnej ustawy, a więc ustawy, która nie jest prawem. Ustawa wtedy zasługuje bowiem na miano prawa, jeżeli realizuje zasady prawa (będące nośnikami wartości prawnych) określone w Konstytucji RP (zob. art. 8 Konstytucji RP w związku z Preambułą Konstytucji RP i jej art. 1).

III. CEL OPINII

15. Celem opinii jest przedstawienie wniosków z weryfikacji powiązań korporacyjnych pomiędzy panem Krzysztofem Czabańskim a wskazanymi na grafie w pkt 5. podmiotami oraz:

1) analiza, czy powiązania te mogą świadczyć o naruszeniu zakazu, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN;
2) analiza treści tego zakazu;
3) weryfikacja czy posiadanie udziałów w Srebrna-Media sp. z o.o. może naruszać ten zakaz;
4) odpowiedź na pytanie czy podstawą odwołania członka Rady może być naruszenie zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN w przeszłości, tj. gdy zakaz posiadania udziałów spółki, będącej dostawcą usług medialnych, naruszono w przeszłości, ale obecnie ten stan już nie występuje (np. z uwagi na wyzbycie się udziałów).

16. W tym celu konieczna jest analiza:
1) powiązań pana Krzysztofa Czabańskiego z podmiotami rynku medialnego;
2) pojęcia dostawcy usługi medialnej oraz producenta (o których mowa w art. 5 ust. 3 uRMN) oraz kwalifikacja podmiotów powiązanych z pana Krzysztofem Czabańskim jako takich;
3) treści zakazu, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN;
4) charakteru sankcji za naruszenie tego zakazu oraz możliwości jej zastosowania pomimo ustania naruszenia.

IV. POWIĄZANIA PANA KRZYSZTOFA CZABAŃSKIEGO Z PODMIOTAMI Z RYNKU MEDIALNEGO

17. Pan Krzysztof Czabański od 22 lipca 2016 r. pozostaje przewodniczącym Rady. Został powołany na drugą kadencję na podstawie uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 2022 roku6. Jednocześnie analiza publicznie dostępnych dokumentów wykazała, że istnieją powiązania między panem Krzysztofem Czabańskim a podmiotami działającymi na rynku medialnym, o których mowa w art. 5 ust. 3 uRMN tj:
1) Telewizją Republika S.A. – dostawcą usługi medialnej oraz
2) Forum S.A. – dostawcą usługi medialnej.

18. Analiza co do kwalifikacji tych podmiotów jako dostawców usługi medialnej oraz producentów radiowych lub telewizyjnych przeprowadzona została w pkt 56. – 68. niniejszej opinii.

19. Schemat powiązań pana Krzysztofa Czabańskiego z tymi podmiotami znajduje w pkt 5. opinii.

A. FUNDACJA „INSTYTUT IMIENIA LECHA KACZYŃSKIEGO”

20. Fundacja Instytut imienia Lecha Kaczyńskiego7 („Fundacja”) została wpisana do rejestru po raz pierwszy w 2003 r. (wówczas pod nazwą „Nowe Państwo”).

21. Od początku istnienia Fundacji pan Krzysztof Czabański zasiadał w Radzie Fundacji, która jest organem nadzoru8. Na dzień sporządzenia opinii w skład Rady Fundacji wchodzą także pan Jarosław Aleksander Kaczyński oraz pan Rafał Sawicz. Prezesem Zarządu Fundacji jest natomiast pani Barbara Czabańska, wedle doniesień medialnych – była żona pana Krzysztofa Czabańskiego.9

22. Pan Krzysztof Czabański nie przestał w żadnym momencie funkcjonowania Fundacji pełnić roli członka Rady Fundacji. Jest także wskazany jako beneficjent rzeczywisty w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (jako „inna osoba fizyczna mająca wpływ na fundację”10).

B. SPÓŁKA SREBRNA – MEDIA SP. Z O.O.

23. Fundacja jest większościowym udziałowcem w spółce Srebrna-Media spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie11,(„Srebrna-Media”). Fundacja jest w posiadaniu 19.179 udziałów o łącznej wysokości 1.917.900,00 zł (słownie: jeden milion dziewięćset siedemnaście tysięcy dziewięćset złotych i 00/100)12.

24. Kapitał zakładowy spółki wynosi 1.919.700,00 zł13. Wartość nominalna jednego udziału wynosi 100 zł. Łączna liczba udziałów wynosi 19.197.

25. Pozostałe 18 udziałów należy do pana Jacka Czabańskiego (9 udziałów) oraz pana Krzysztofa Czabańskiego (9 udziałów)14.

26. Pan Krzysztof Czabański był właścicielem udziałów Srebrna-Media już w 2018 roku. W oświadczeniu majątkowym z dnia 28 marca 2018 roku wskazał, że w jego majątku znajduje się 9 udziałów Srebrna-Media. Stan ten nie zmienił się także przez cały 2019 roku, co wynika z oświadczenia majątkowego z dnia 29 marca 2019 roku oraz oświadczenia majątkowego z dnia 9 września 2019 roku. Oświadczenia majątkowe były składane przez pana Krzysztofa Czabańskiego z uwagi na sprawowanie funkcji posła Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej VIII kadencji. Stan ten nie zmienił się do dnia 24 czerwca 2024 roku. Na liście obecności dołączonej do protokołu Zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników Srebrna-Media spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z dnia 24 czerwca 2024 roku widnieje imię i nazwisko pana Krzysztofa Czabańskiego oraz ilość udziałów w liczbie 9.

27. W trakcie sprawowania funkcji członka Rady pan Krzysztof Czabański pozostawał więc udziałowcem Srebrna-Media.

28. Deklarowanym przedmiotem działalności Srebrna-Media jest (formalnie, zgodnie z wpisem w rejestrze przedsiębiorców KRS):

1. Wynajem i zarządzanie nieruchomości własnymi lub dzierżawionymi – przedmiot przeważającej działalności przedsiębiorcy;
2. Kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek;
3. Wydawanie książek;
4. Wydawanie gazet;
5. Wydawanie czasopism i pozostałych periodyków;
6. Pozostała działalność wydawnicza;
7. Działalność agencji reklamowych;
8. Kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek;
9. Produkcja pozostałych wyrobów, gdzie indziej niesklasyfikowana;
10. Pozostałe doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania;
11. Pozostała działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, gdzie indziej niesklasyfikowana15.

29. Z doniesień medialnych wynika, że spółka zajmuje się przede wszystkim działalnością wydawniczą i poligraficzną16.

C. SREBRNA SP. Z O.O.

30. Fundacja jest większościowym udziałowcem w spółce Srebrna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie17 („Srebrna”). Fundacja posiada 5.883 udziały o łącznej wartości 11.766.000,00 zł (słownie: jedenaście milionów siedemset sześćdziesiąt sześć tysięcy złotych i 00/100)18.

31. Kapitał zakładowy spółki wynosi 11.772.000,00 zł19. Wartość nominalna jego udziału wynosi 2.000, 00 zł. Łączna wartość udziałów wynosi 5.886.

32. Jak podaje Srebrna w dokumencie Informacja dodatkowa i objaśnienia do bilansu oraz rachunku wyników Srebrna Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością za rok 2022, przedmiotem działalności gospodarczej jest również produkcja filmów i ich dystrybucja. W sprawozdaniu z działalności za 2022 rok Srebrna przewidywała rozwój w obszarze powiązanym z posiadaniem nieruchomości oraz w obszarze medialno-wydawniczym.

33. Srebrna posiada również udziały oraz akcje w innych spółkach, które można powiązać z szeroko rozumianą branżą medialną:

1. Forum S.A. – 17.630 akcji o łącznej wartości 176.300,00 zł20;
2. Słowo Niezależne sp. z o.o. – 150 udziałów o łącznej wartości 75.000,00 zł21;
3. Geranium sp. z o.o. – 2.736 udziałów o łącznej wartości 2.736.000,00 zł22.

34. Spółka w sposób pośredni uczestniczy w branży medialnej w Polsce. Zadeklarowany w bazach Krajowego Rejestru Sądowego oraz w informacjach udostępnianych w związku ze sprawozdaniem finansowym przedmiot działalności Srebrna realizuje za pośrednictwem innych podmiotów, w których posiada udziały/akcje.

D. SŁOWO NIEZALEŻNE SP. Z  O. O.

35. Srebrna jest udziałowcem w spółce Słowo Niezależne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie23 („Słowo Niezależne”). Srebrna jest w posiadaniu 150 udziałów o łącznej wartości 75.000,00 zł (słownie: siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych i 00/100)24. Łączna wysokość kapitału zakładowego wynosi 247.000,00 zł25. Wartość nominalna udziału wynosi 500 zł.

36. Innym znaczącym udziałowcem Słowa Niezależnego jest pan Tomasz Józef Sakiewicz, który posiada 324 udziały o łącznej wartości 162.000,00 zł (słownie: sto sześćdziesiąt dwa tysiące złotych i 00/100)26. Ponadto pan Tomasz Sakiewicz jest Prezesem Zarządu Słowa Niezależnego27.

37. W sprawozdaniu z działalności za rok 2023 roku zarząd wskazał, że zakres działalności obejmuje: „przedmiotem działalności spółki jest działalność wydawnicza, a w tym wydawanie miesięcznika „Niezależna Gazeta Polska – Nowe Państwo”, który należy do elitarnego grona prestiżowych periodyków idei. Pismo kierowane jest do wymagającego odbiorcy, który żywo interesuje się zjawiskami politycznymi, kulturowymi, geopolityką, historią oraz literaturą. Ponadto wiodącym medium spółki jest konserwatywny portal internetowy „niezależna.pl” oraz portal o profilu ekonomicznym „filarybiznesu.pl”. Spółka prowadzi też portal społecznościowy Albicla.com, będący alternatywą dla użytkowników zagranicznych mediów społecznościowych28

38. Należy zwrócić uwagę również na przedmiot działalności ujawniony w Krajowym Rejestrze Sądowym:

1. Działalność portali internetowych;
2. Wydawanie książek;
3. Wydawanie gazet;
4. Wydawanie czasopism i pozostałych periodyków
5. Działalność związana z produkcją filmów, nagrań, wideo i programów telewizyjnych;
6. Działalność w zakresie nagrań dźwiękowych i muzycznych;
7. Nadawanie programów telewizyjnych ogólnodostępnych i abonamentowych;
8. Przetwarzanie danych; zarządzanie stronami internetowymi (hosting) i podobna działalność;
9. Działalność agencji reklamowych;
10. Działalność fotograficzna29.

39. Mimo, że zgodnie z opisanym sprawozdaniem z działalności, Słowo Niezależne aktualnie skupia się na wydawaniu tradycyjnych gazet czy prowadzeniu serwisu informacyjnego w Internecie, to ujawniony w rejestrze przedsiębiorców przedmiot działalności wskazuje na potencjalną działalność w zakresie produkcji telewizyjnych. Podmioty będące wspólnikami (w tym Srebrna) Słowa Niezależnego mają świadomość zadeklarowanego PKD. Mimo, że PKD nie zobowiązuje przedsiębiorcy do prowadzenia działalności gospodarczej w tym zakresie, to jednak jest dla uczestników rynku oraz organów administracji publicznej wskazówką w jakim zakresie dany podmiot prowadzi swoją działalność albo potencjalnie będzie prowadzić.

40. Przedsiębiorca może również prowadzić swoją działalność poprzez inwestycje w podmioty operacyjnie zajmujące się daną działalnością, co Słowo Niezależne czyni posiadając akcje Telewizja Republika S.A.

41. Według stanu na dzień 31.12.2023 roku struktura aktywów finansowych Spółki (udziałów i akcji) była następująca:
– 16 zakupionych udziałów w Niezależne Wydawnictwo Polskie Sp. z o.o.
– 22.360 zakupionych akcji w FORUM S.A
– 864.032 zakupionych akcji w Telewizja Republika S.A.
– 7.100 zakupionych akcji w Poland Daily S.A.30

42. Zarówno na stronie „Niezależna Gazeta Polska. Nowe Państwo”, jak i na „Niezależna.pl” można znaleźć rubrykę „Strefa Wolnego Słowa”, która wskazuje na inne media powiązane ze środowiskiem spółki Słowo Niezależne. Promowana jest telewizja Republika, której spółka jest akcjonariuszem, „Gazeta Polska codzienna”, „Gazeta Polska”, „Gazeta Polska VD” czy „Poland Daily24”. Słowo Niezależnie promuje media wydawane przez spółki, w których jest udziałowcem/akcjonariuszem. Natomiast nie jest to jedynie reklamowanie mediów, których jest współwłaścicielem z powodu powiązań korporacyjnych, ale także popularyzacja środowiska o konkretnych poglądach politycznych.

E. TELEWIZJA REPUBLIKA S.A.

43. Słowo Niezależne jest akcjonariuszem spółki Telewizja Republika S.A. z siedzibą w Warszawie31 („Telewizja Republika”).
44. Zgodnie z opublikowanymi przez spółkę informacjami, akcjonariuszami Telewizji Republiki (mającymi powyżej 5% kapitału zakładowego) są:

1. Słowo Niezależne sp. z o.o.;
2. Niezależne Wydawnictwo Polskie sp. z o.o.;
3. Fundacja Niezależne Media;
4. Tomasz Sakiewicz32.

45. Prezesem Zarządu i zarazem jedynym członkiem zarządu jest pan Tomasz Sakiewicz33. Pan Tomasz Sakiewicz jest także udziałowcem oraz członkiem zarządu spółki Słowo Niezależne. Uwidaczniają się więc powiązania personalne między jednym z dostawców usług medialnych oraz producentów telewizyjnych a spółką Słowo Niezależne, której udziałowcem jest Srebrna (kontrolowana przez Fundację).

46. Telewizja Republika zgodnie ze swoim PKD zajmuje się:

1. Nadawaniem programów telewizyjnych ogólnodostępnych i abonamentowych;
2. Działalnością związaną z produkcją filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych;
3. Działalnością postprodukcyjną związaną z filmami, nagraniami wideo i programami telewizyjnymi;
4. Działalnością związaną z dystrybuują filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych;
5. Działalnością związaną z projekcją filmów;
6. Działalnością agencji reklamowych;
7. Pośrednictwem w sprzedaży czasu i miejsca na cele reklamowe w radio i telewizji;
8. Pośrednictwem w sprzedaży miejsca na cele reklamowe w mediach drukowanych;
9. Pośrednictwem w sprzedaż miejsca na cele reklamowe w mediach elektronicznych (internet);
10. Pośrednictwem w sprzedaży miejsca na cele reklamowe w pozostałych mediach34.

47. Ponadto Telewizja Republika posiada dwie koncesje wydane przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji:

1. Decyzja numer 873a/2024-T wydana 2 lipca 2024 roku – koncesja na rozpowszechnianie programu telewizyjnego Republika (MUX-8)35;
2. Decyzja numer 537/K/2022-T wydana 4 lipca 2022 roku – koncesja na  rozpowszechnianie programu telewizyjnego o charakterze uniwersalnym pod nazwą Telewizja Republika36.

F. GERANIUM SP. Z O.O.

48. Srebrna jest udziałowcem w spółce Geranium Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie37 („Geranium”). Srebrna jest w posiadaniu 2.736 udziałów o łącznej wartości 2.736.000,00 zł (słownie: dwa miliony siedemset tysięcy trzydzieści sześć tysięcy złotych i 00/100)38 . Srebrna jest 100 % udziałowcem spółki Geranium Sp. z o.o.

49. Deklarowanym przedmiotem działalności Geranium jest na m.in:

1. Wydawanie gazet;
2. Wydawanie czasopism i pozostałych periodyków;
3. Działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych;
4. Nadawanie programów telewizyjnych ogólnodostępnych o abonamentowych;
5. Nadawanie programów radiofonicznych39.

50. Geranium posiada akcje spółki Forum S.A. o wartości 437.800 zł40, co daje 43.780 akcji (wartość jednej akcji wynosi 10 zł41).

G. FORUM S.A.

51. Geranium. oraz Srebrna są akcjonariuszami spółki Forum S.A. z siedzibą w Warszawie42 („Forum”).

52. Działalność spółki skupia się przede wszystkim na wydawaniu gazety „Gazeta Polska Codziennie”. Jest to „prawicowy dziennik o zasięgu ogólnopolskim wydawany od 9 września 2011 roku przez spółkę Forum SA. Tematyką pisma jest bieżąca relacja wydarzeń politycznych, gospodarczych i społecznych w kraju i za granicą”43. Na stronie „Gazeta Polska Codziennie”, analogicznie jak na stronie „Niezależna.pl”, znajduje się odesłanie do strefy wolnych mediów, która z kolei odsyła do innych powiązanych wydawców medialnych. Dziennik ten należy do tego samego nurtu mediów, co Telewizja Republika czy „Niezależna Gazeta Polska. Nowe Państwo”.

53. Forum prowadzi stronę internetową gpcodzienie.pl oraz kanał w serwisie youtube.com Gazeta Polska Codziennie44.

54. Zgodnie z informacjami ujawnionymi w KRS, deklarowanym przedmiotem działalności Forum jest m.in. pozostała działalność wydawnicza, przetwarzanie i zarządzanie stronami internetowymi (hosting) i podobna działalność, działalność artystyczna i literacka działalność twórcza.

V. POJĘCIE DOSTAWCY USŁUGI MEDIALNEJ ORAZ PRODUCENTA RADIOWEGO I TELEWIZYJNEGO

55. Pojęcie „dostawcy usługi medialnej” zdefiniowane zostało w uRiTV (art. 4 pkt 4) i stanowi implementację do krajowego porządku prawnego art. 1 ust. 1 lit. d dyrektywy 2010/13/UE45.
56. Mając na uwadze brzmienie powyższego przepisu, można wyróżnić następujące elementy pojęcia dostawcy usługi medialnej:

1. po pierwsze, jest nim „osoba fizyczna, osoba prawna lub osobowa spółka handlowa”;
2. po drugie, ponosi on „odpowiedzialność redakcyjną za wybór treści usługi medialnej i decyduj[e] o sposobie zestawienia tej treści”46;
3. po trzecie, jest nim „nadawc[a] lub podmio[t] dostarczając[y] audiowizualną usługę medialną na żądanie”.

57. Zgodnie z art. 4 pkt 1) uRiTV „usługą medialną jest usługa w postaci programu albo audiowizualnej usługi medialnej na żądanie, za którą odpowiedzialność redakcyjną ponosi jej dostawca i której podstawowym celem lub podstawowym celem jej dającej się oddzielić części jest dostarczanie przez sieci telekomunikacyjne ogółowi odbiorców audycji w celach informacyjnych, rozrywkowych lub edukacyjnych; usługą medialną jest także przekaz handlowy”. Zasadniczym celem usługi medialnej w postaci programu lub audiowizualnej usługi medialnej na żądanie jest więc jej dostarczanie poprzez sieci telekomunikacyjne ogółowi odbiorców audycji. Jednocześnie usługa dostarczania audycji ma charakter celowy i służy informowaniu, rozrywce lub edukacji odbiorców47.

58. Przechodząc do definicji nadawcy, stosownie do art. 4 pkt 5) uRiTV jest nim „osoba fizyczna, osoba prawna lub osobowa spółka handlowa, która tworzy i zestawia program oraz rozpowszechnia go lub przekazuje innym osobom w celu rozpowszechniania”.

59. Jak wskazuje się w doktrynie: „o tym, czy ktoś posiada status nadawcy, decyduje czynność faktyczna, a nie zezwolenie administracyjne lub np. czynność prawna. Nadawcą staje się ten, kto tworzy i zestawia program radiowy lub telewizyjny w pewnym celu. (…) Nadawca nie musi do tworzenia programu posiadać specjalnych kwalifikacji, zezwoleń itd. Ważny jest cel budowania programu radiowego lub telewizyjnego”48. Celem jest rozpowszechnienie programu (a więc udostępnienie go w taki sposób, aby odbiorcy mogli się z nim zapoznać) lub przygotowanie programu po to, aby inne podmioty mogły go rozpowszechnić49.

60. Pojęcia nadawcy nie należy jednak utożsamiać z pojęciem producenta. „Producenci dostarczają nadawcom tworzywa do modelowania treści programowych. Mogą oni być całkowicie niezależni od nadawców. Można wówczas mówić o podmiotach zewnętrznych. Niekiedy jednak są podmiotami powiązanymi z nadawcami, a nawet przez nich kontrolowanymi (produkcje wewnętrzne)”50. Na gruncie uRiTV producent zdefiniowany został jako „osoba fizyczna lub osoba prawna, lub jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 Kodeksu cywilnego, która podejmuje inicjatywę, faktycznie organizuje i ponosi odpowiedzialność za kreatywny, organizacyjny i finansowy proces produkcji utworu audiowizualnego” (art. 4 pkt 25).

61. Biorąc pod uwagę powyższy, szeroki zakres definicji, a także dynamiczny rozwój technologii, uprawnione jest stwierdzenie, że producentem może zostać każdy (co do zasady nie wymaga to poniesienia znacznych nakładów finansowych ani organizacyjnych, a sam proces produkcji może odbywać się np. przy pomocy ogólnodostępnego oprogramowania)51. Niemniej jednak należy mieć na uwadze, że końcowy efekt pracy producenta musi być utworem audiowizualnym52.

A. Telewizja Republika jako dostawca usługi medialnej oraz producent

62. Telewizja Republika spełnia przesłanki wskazane w definicji dostawcy usługi medialnej:

1. jest osobą prawną (spółką akcyjną);
2. ponosi odpowiedzialność redakcyjną za wybór treści usługi medialnej (rozumianej jako program, a więc zestaw audycji, przekazów handlowych lub innych przekazów53, nakierowanych na ich dostarczenie przez sieci telekomunikacyjne ogółowi odbiorców w celach informacyjnych, rozrywkowych lub edukacyjnych54) i decyduje o sposobie zestawienia tej treści. Należy bowiem założyć, że to spółka ostatecznie decyduje o wyborze audycji i ich zestawieniu;
3. jest nadawcą (tworzy i rozpowszechnia program)55.

63. Ze względu na szeroki zakres ustawowej definicji, Telewizja Republika spełniać będzie też przesłanki pozwalające na zakwalifikowanie jej jako producenta telewizyjnego. Mając na uwadze zakres jej działalności (m.in. działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych oraz działalność postprodukcyjna związana z filmami, nagraniami wideo i programami telewizyjnymi – por. pkt 46.), należy przyjąć, że podejmuje ona inicjatywę, faktycznie organizuje i ponosi odpowiedzialność za kreatywny, organizacyjny i finansowy proces produkcji utworów audiowizualnych (choć oczywiście może ona także korzystać z producentów zewnętrznych)56.

B. Forum jako dostawca usługi medialnej

64. Zakres działalności Forum obejmuje „wydawanie ogólnopolskiego dziennika „Gazeta Polska Codziennie”, a także „prowadzenie portalu internetowego gpcodziennie.pl, których Spółka jest właścicielem”57. Co istotne, w serwisie youtube.com znajduje się kanał VOD58 dziennika „Gazeta Polska Codziennie”59. Na kanale tym umieszczono m. in. serię nagrań pt. „Okiem Stankowskiego”60, w której publicysta Adrian Stankowski omawiał w 2021 roku bieżące wydarzenia z kraju.

65. Zgodnie z art. 4 pkt 6e) uRiTV „audiowizualną usługą medialną na żądanie jest usługa medialna świadczona w ramach prowadzonej w tym zakresie działalności gospodarczej, polegająca na publicznym udostępnianiu audycji audiowizualnych na podstawie katalogu61 ustalonego przez podmiot dostarczający usługę”.  W doktrynie wskazuje się, że usługa taka powinna być nakierowana na dostarczanie audycji audiowizualnych, podobnych do tych, które rozpowszechniane są za pośrednictwem telewizji w celach informacyjnych, edukacyjnych i rozrywkowych62.

66. Mając na uwadze opisaną powyżej treść publikacji na publicznym (ogólnodostępnym) kanale Gazeta Polska Codziennie w serwisie youtube.com (por. pkt 64.), powyższe cele zostały spełnione. Jednocześnie (biorąc pod uwagę przede wszystkim wzajemne odesłania pomiędzy stroną internetową Gazety Polskiej Codziennie a kanałem w serwisie youtube.com), wydaje się, że usługa medialna świadczona była w zakresie działalności gospodarczej Forum (nakierowana była prawdopodobnie na zysk wynikający m. in. z wygenerowanych w ten sposób „kliknięć”, a także na zachęcenie widzów do zakupu gazety).

67. Tym samym, również w przypadku Forum doszło (co najmniej w okresie, w którym w serwisie youtube.com publikowana była opisana w pkt. 64. seria publicystyczna) do spełnienia przesłanek wskazanych w definicji dostawcy usługi medialnej. Forum (i) jest osobą prawną (spółką akcyjną); (ii) ponosi odpowiedzialność redakcyjną za wybór treści usługi medialnej (rozumianej jako audiowizualna usługa medialna na żądanie) i decyduje o sposobie zestawienia tej treści – racjonalne jest założenie, że to Forum faktycznie decydowało o umieszczeniu serii konkretnych nagrań na kanale w youtube.com; (iii) dostarcza audiowizualną usługę medialną na żądanie.

C. Srebrna-media jako dostawca usługi medialnej lub producent

68. W przypadku Srebrna–Media brak ogólnodostępnych informacji,
które pozwoliłyby na stwierdzenie, że spełnia ona przesłanki dostawcy usługi medialnej lub producenta w rozumieniu uRiTV.

69. Również deklarowany (ujawniony w KRS) przedmiot działalności tej spółki nie dotyczy działalności objętej zakazem z art. 5 ust. 3 uRMN.

VI. CEL  ZAKAZU, O KTÓRYM MOWA W ART.  5  UST. 3  uRMN

70. Wprowadzenie przepisów uRMN miało, w założeniu projektodawcy, zwiększyć niezależność mediów publicznych. Gwarancją niezależności organu miała być sześcioletnia – przekraczająca okres kadencji parlamentarnej – kadencja członków Rady, a także zakaz podejmowania przez nich działań mogących świadczyć o istnieniu konfliktu interesów. Jak wskazywał projektodawca „Sześcioletni okres kadencji każdego z 5 członków Rady, zasada ich niezależności oraz zakaz łączenia członkostwa w Radzie z zatrudnieniem w sferze władzy wykonawczej stanowią instytucjonalną rękojmię, że polskie media publiczne – po raz pierwszy w ich dziejach – będą całkowicie niezależne od władzy wykonawczej zarówno pod względem personalnym, jak i programowym.”63

71. Podstawą niezależności jest brak konfliktu interesów. Konfliktem interesów jest sytuacja, w której osoba zobowiązana do dbania o interes danego podmiotu (podmiotu A), jednocześnie ma interes w osiąganiu zadowalających wyników przez inny podmiot (B) o sprzecznych interesach z podmiotem A. Konflikt interesów może zachodzić w szczególności, gdy dana osoba może osiągnąć korzyści finansowe lub osobiste z działalności podmiotu B lub gdy jest zobowiązana (np. z mocy prawa) jednocześnie do dbania o interesy zarówno podmiotu A jak i podmiotu B.

72. Ustawodawcy, chcąc uniknąć powstawania konfliktów interesów w wielu przypadkach zobowiązują osoby pełniące określone funkcje do powstrzymania się od działań, które nawet potencjalnie mogłyby prowadzić do powstania konfliktu interesów. Przykładowo, tak zwana ustawa antykorupcyjna64 zakazuje m.in. osobom pełniącym funkcje publiczne m.in. pełnienia funkcji w spółkach handlowych (art. 4 pkt 1), bycia członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą (art. 4 pkt 4), posiadania powyżej 10% akcji lub udziałów przedstawiających więcej niż 10% kapitału zakładowego w spółkach handlowych (art. 4 pkt 5).

73. Co do zasady ustawodawca dąży więc do wykluczenia nawet potencjalnego konfliktu interesów. Osoba pełniąca stanowisko publiczne, które upoważnia ją do wykonywania władzy państwowej (np. poprzez branie udziału w wydawaniu decyzji administracyjnych) lub administrowanie majątkiem państwowym powinna być poza podejrzeniami co do konfliktu interesów. Nie może być wątpliwości, że kieruje się ona względami merytorycznymi, a nie interesem osobistym (w tym majątkowym) lub interesem innego podmiotu.

74. Z tego względu art. 5 ust. 2 uRMN wyklucza potencjalny konflikt interesów między działaniami danej osoby jako przedstawiciela władzy wykonawczej oraz jako członka Rady. Zgodnie z art. 5 ust. 2 uRMN, „Członkostwa w Radzie nie można łączyć z: 1) pełnieniem funkcji w organie władzy wykonawczej; 2) członkostwem w organie jednostki samorządu terytorialnego;3) zatrudnieniem w administracji rządowej lub samorządowej; 4) zatrudnieniem w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; 5) członkostwem w Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji lub zatrudnieniem w jej biurze.”

75. Artykuł 5 ust. 3 uRMN wyklucza natomiast potencjalny konflikt interesów między interesami danej osoby wynikającymi z jej zaangażowania w podmioty będące dostawcami usług medialnych lub producentami radiowymi lub telewizyjnymi a interesami podmiotów, na które Rada wpływa. Zgodnie z art. 2 ust. 1 uRMN „Rada jest organem właściwym w sprawach powoływania i odwoływania składów osobowych organów jednostek publicznej radiofonii i telewizji oraz Polskiej Agencji Prasowej, zwanych dalej ,,spółkami”, oraz w innych sprawach określonych w ustawie.”. Rada Mediów Narodowych decyduje więc o obsadzie organów publicznych dostawców usług medialnych oraz producentów radiowych i telewizyjnych. Podmioty te konkurują natomiast na rynku właściwym z podmiotami prywatnymi (bez udziału Skarbu Państwa). Z tego względu członkowie Rady Mediów Narodowych nie powinni mieć interesu w osiąganiu pozytywnych wyników przez podmioty prywatne działające na omawianym rynku, skoro na mocy art. 2 ust. 1 uRMN ich zadaniem jest dbanie o interesy jednostek publicznej radiofonii i telewizji (o których mowa w Rozdziale 4 uRiTV). Zakaz, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN skierowany wobec członków Rady służy zatem ochronie interesu spółek publicznej radiofonii i telewizji, a w konsekwencji służy on ochronie interesu publicznego wyrażającego się m. in. finansowaniem spółek publicznej radiofonii i telewizji ze środków publicznych (zob. art. 21a uRiTV).

76. Podsumowując, celem art. 5 ust. 3 uRMN jest uniknięcie nawet potencjalnego konfliktu interesów mogącego wyniknąć z zaangażowania członków Rady w prywatnych dostawców usług medialnych, w sytuacji gdy z racji pełnionej przez siebie funkcji zobowiązani oni są działać w najlepszym interesie jednostek publicznej radiofonii i telewizji.

VII. ZAKRES ZAKAZU Z ART.5 UST. 3 uRMN

A. Zakaz posiadania udziałów lub akcji spółki

77. W pierwszej kolejności art. 5 ust. 3 uRMN wskazuje, że „Członkiem Rady nie może być osoba posiadająca udziały albo akcje spółki […] w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym.”. Warto zauważyć, że zakaz obejmuje posiadanie choćby jednego udziału lub akcji w opisanej spółce. Ustawa nie wymaga więc by kandydat na członka Rady sprawował kontrolę nad takim podmiotem. Wystarczające jest by potencjalnie mógł on odnieść choćby najmniejszą korzyść z działalności takiej spółki lub w najmniejszym stopniu wpłynąć na jej działalność. Takie ujęcie zakazu jest spójne z opisanym powyżej celem tj. uniknięciem jakiegokolwiek potencjalnego konfliktu interesów.

78. Nie budzi wątpliwości, że zakaz posiadania akcji lub udziałów obejmuje bycie bezpośrednim właścicielem takich praw udziałowych tj. posiadanie ich we własnym majątku.

79. Wątpliwości powstawać mogą natomiast w przypadku pośredniego posiadania takich udziałów lub akcji, tj. posiadania takich akcji za pośrednictwem struktury do tego przeznaczonej (np. za pośrednictwem spółek, fundacji, funduszy inwestycyjnych itd.).

80. Przepis wprost kwestii tej nie reguluje. Potencjalnie mógłby zostać podniesiony argument, że ograniczenia tego rodzaju nie powinny być interpretowane rozszerzająco. Można bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której członek Rady posiada udziały w spółce (lub jednostki uczestnictwa w funduszu) nie zajmującej się w ogóle działalnością w sektorze mediów, lecz dokonującą inwestycji pasywnych w różnego rodzaju podmioty. W takiej sytuacji członek Rady mógłby nawet nie mieć świadomości, że przez krótki czas był on pośrednio udziałowcem podmiotu z branży medialnej.

81. Argument taki byłby jednak błędny. Współcześnie przez posiadanie akcji lub udziałów w prawie, gdy posiadanie takie wpływa na chroniony przez bezwzględnie wiążące normy prawne interes publiczny (w tym porządek publiczny, zasady uczciwego obrotu, interes osób trzecich), rozumie się posiadanie bezpośrednie lub pośrednie (na plan pierwszy wysuwa się pojęcie tzw. beneficjenta rzeczywistego, a więc osoby, która ostatecznie – bezpośrednio lub przez pośrednika – uzyskuje prawo do korzyści wynikających z posiadania akcji lub udziałów);

82. Ponadto, przyjęcie zawężającej wykładni prowadziłoby do sytuacji, gdy (potencjalny) członek Rady może przenieść swoje udziały na w pełni kontrolowany przez siebie podmiot (choćby spółkę S24, zakładaną w kilka chwil przez Internet) unikając zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN. Taka sytuacja byłaby skrajnym wypaczeniem celu normy art. 5 ust. 3 uRMN, która ma prowadzić do usunięcia nawet potencjalnych konfliktów interesów.

83. Przepisy uRMN nakładają bowiem na kandydata do Rady obowiązek rezygnacji z funkcji i działań, które mogłyby prowadzić do powstania potencjalnych konfliktów interesów. Członek Rady powinien więc aktywnie podjąć działania, aby uniknąć sytuacji gdy znajduje się on w sytuacji potencjalnego konfliktu interesów.

84. Z tego względu, mając na uwadze cel ograniczeń, opowiedzieć się należy za szerszą interpretacją „posiadania udziałów lub akcji”, obejmującą także posiadanie takich udziałów za pośrednictwem innych podmiotów.

85. W szczególności, posiadanie udziałów lub akcji za pośrednictwem innych podmiotów nie może prowadzić do obejścia prawa. Obejście prawa stanowi działanie formalnie zgodne z prawem, jednak prowadzące do osiągnięcia celu zabronionego przez prawo. W doktrynie prawa nie budzi wątpliwości, że takie działania są sprzeczne z prawem.

86. W niektórych ustawach istnieją normy wprost wskazujące na skutki obejścia prawa. Przykładowo, art. 58 § 1 k.c. stanowi, że „Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.”. Jak jednak słusznie wskazuje doktryna, „Obecnie, w obliczu osiągnięć teorii prawa, w szczególności rozróżnienia przepisu jako jednostki redakcyjnej tekstu ustawy i rekonstruowanej na podstawie tego przepisu normy prawnej, zasadność wyróżnienia kategorii czynności mających na celu obejście ustawy obok kategorii czynności sprzecznych z prawem budzi istotne wątpliwości. Wyróżnianie kategorii czynności mających na celu obejście ustawy obok czynności sprzecznych z prawem sugeruje, że czynność mająca na celu obejście prawa nie jest czynnością sprzeczną z prawem. Obecnie w piśmiennictwie trafnie zwraca się uwagę, że wobec przyjęcia, iż czynnością prawną sprzeczną z prawem jest czynność dokonana w celu sprzecznym z prawem kryterium obejścia prawa jako odrębna podstawa nieważności traci znaczenie”65.

87. Inaczej mówiąc, jeżeli działania doprowadziły do osiągnięcia rezultatu sprzecznego z celem danej normy prawnej, to nawet gdyby nosiły one znamiona formalnej legalności, są one sprzeczne z tą normą.

88. Przenosząc powyższe na grunt art. 5 ust. 3 uRMN, tworzenie struktury wielopoziomowej, aby posiadać akcje lub udziały wbrew zakazowi za pośrednictwem innych podmiotów, stanowi naruszenie tego zakazu.

89. Jak już bliżej wyjaśniono, pan Krzysztof Czabański jest beneficjentem rzeczywistym Fundacji Instytut imienia Lecha Kaczyńskiego, w której funkcję pełni od początku jej istnienia. Jego była żona jest natomiast prezesem fundacji. Doświadczenie życiowe wskazuje więc, że pan Krzysztof Czabański ma świadomość inwestycji fundacji, a zwłaszcza wie, że fundacja ma ponad 99% udziałów w kapitale zakładowym Srebrna.

90. Srebrna na koniec 2022 r. (zgodnie z najnowszym opublikowanym w KRS sprawozdaniem z działalności) posiadała udziały lub akcje w 6 spółkach, w dużej części z szeroko pojętej branży mediów (m.in. Gazeta Częstochowska sp. z o.o., Geranium, Forum, Słowo Niezależne). Nie jest ona więc spółką inwestycyjną angażującą się pasywnie (spekulacyjne) w różne przedsięwzięcia, ale spółką której istotnym elementem działalności jest inwestowanie (w tym aktywne, poprzez pakiety większościowe akcji lub udziałów) w przedsięwzięcia mediów. Słowo Niezależne posiada natomiast ok. 13% akcji w kapitale zakładowym Telewizji Republika. Prezesem zarządu Telewizji Republika jest pan Tomasz Sakiewicz, będący też prezesem zarządu Słowa Niezależnego.

91. W świetle powyższych powiązań, pan Krzysztof Czabański co najmniej powinien był wiedzieć (a jak sugeruje doświadczenie życiowe – wiedział), że jest pośrednim posiadaczem akcji w Telewizji Republika.

92. Podobnie, z tych samych względów pan Krzysztof Czabański co najmniej powinien był wiedzieć (a jak sugeruje doświadczenie życiowe – wiedział), że jest pośrednim posiadaczem akcji w Forum.

93. Powinien on również mieć świadomość, że umowy spółek Geranium oraz Słowo Niezależne, przewidują że przedmiotem działalności tych spółek może być prowadzenie działalności w zakresie objętym zakazem z art. 5 ust. 3 uRMN, a więc godził się na możliwość podjęcia takiej działalności przez te spółki.

94. Tym samym jego działanie powinno być uznane za obejście przepisu art. 5 ust. 3 uRMN, a więc jego naruszenie.

B. Zakaz uczestniczenia w spółkach

95. Drugim z aspektów zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN jest zakaz „uczestniczenia” w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym.

96. Pojęcie „uczestnictwa” w podmiocie nie zostało w przepisach uRMN zdefiniowane. Podobnie, brak takiej definicji w uRiTV, która w art. 8 ust. 4 stanowi, że „Nie można łączyć funkcji członka Krajowej Rady z posiadaniem udziałów albo akcji spółki bądź w inny sposób uczestniczyć w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym oraz wszelką działalnością zarobkową, z wyjątkiem pracy dydaktyczno-naukowej w charakterze nauczyciela akademickiego lub pracy twórczej.”.

97. Pojęcie „uczestnictwa” powinno być wobec tego rozumiane szeroko, w świetle celu zakazu, jakim jest unikanie choćby potencjalnego konfliktu interesów.66 Tak rozumiane „uczestnictwo” powinno obejmować wszelkie formy zaangażowania w podmiot opisany w art. 5 ust. 3 uRMN, które mogą przynosić korzyści członkowi RMN.

98. Podobnie do pojęcia „uczestnictwa” odnosi się doktryna wypracowana na gruncie uRiTV. Jak wskazuje W. Dziomdziora „Pierwotnie, do zmiany wprowadzonej ustawą z 29.6.1995 r. o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 142, poz. 701) przepis ten mówił o zakazie zatrudnienia u nadawcy lub producenta radiowego lub telewizyjnego, a zatem ujęty był wąsko. Zakaz uczestniczenia w podmiocie jest określeniem bardzo szerokim. Obejmuje pozostawanie w stosunku pracy lub związanie innymi stosunkami prawnymi, pobieranie wynagrodzenia z jakiegokolwiek tytułu. Każdy bliższy związek z dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym może być objęty omawianym zakazem. [pogrubienie własne]”67.

99. Gdyby nawet hipotetycznie przyjąć wąskie rozumienie pojęcia „posiadania akcji lub udziałów” w oderwaniu od celu normy prawnej oraz uznać, że dopuszczalne jest obejście zakazu poprzez pośrednie posiadanie akcji lub udziałów (do czego brak podstaw), takie pośrednie posiadanie stanowiło będzie „uczestnictwo” w podmiocie, o którym mowa w art. 5 ust. 3 uRMN. Będzie to bowiem forma bliższego stosunku z dostawcą usługi medialnej lub producentem radiowym lub telewizyjnym, w której to relacji interes członka Rady będzie zbieżny z interesem dostawcy usługi medialnej lub producenta (a zarazem potencjalnie sprzeczny z interesem konkurujących z dostawcą lub producentem jednostek publicznej radiofonii i telewizji). Uznanie, że pan Krzysztof Czabański nie posiadał udziałów w Forum czy Telewizji Republika, czy też Geranium i Słowo Niezależne (do czego brak podstaw) musi prowadzić do wniosku, że naruszył on zakaz uczestnictwa w tych podmiotach.

VIII. SANKCJA ZA NARUSZENIE ZAKAZU

100. Zgodnie z art. 7 ust. 3 pkt 1) uRMN organ, który wybrał albo powołał członka Rady, odwołuje go przed upływem kadencji w przypadku naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 5 ust. 2 lub 3 uRMN.

101. Sankcja ma charakter obligatoryjny, co oznacza, że właściwy organ ma obowiązek odwołania członka Rady, który narusza ww. zakazy. Świadczy o tym nie tylko wykładnia językowa (użyte w art. 7 ust. 3 uRMN sformułowanie „organ (…) odwołuje go przed upływem kadencji”), ale także – przede wszystkim – wykładnia celowościowa przepisów uRMN. Intencją ustawodawcy było bowiem stworzenie organu, którego członkowie od chwili powołania aż do końca kadencji zachowują niezależność.

IX. MOŻLIWOŚĆ ZASTOSOWANIA SANKCJI POMIMO USTANIA NARUSZENIA

102. Okoliczność ustania naruszenia (tu: zbycia posiadanych pośrednio akcji/udziałów już w trakcie kadencji, czy też zaprzestania innego uczestniczenia w podmiotach objętych zakazem) nie wpływa na możliwość zastosowania sankcji, polegającej na odwołaniu członka Rady. Ze względu na cele zakazu z art. 5 ust. 3 uRMN (wykluczenie nawet potencjalnego konfliktu interesów) okoliczność czy członek Rady ostatecznie zbył posiadane akcje/udziały (zaprzestał innego uczestniczenia w tych podmiotach) powinna być obojętna.

103. Ustawodawca ukształtował zakaz z art. 5 ust. 3 uRMN jako bezwzględny – już w chwili wyboru członek Rady nie może być posiadaczem akcji lub udziałów oraz uczestnikiem wskazanych spółek. Brak tu na przykład regulacji „okresu przejściowego”, jaka znajduje się w art. art. 5 ust. 4 Ustawy antykorupcyjnej („Jeżeli członek zarządu województwa lub powiatu przed dniem wyboru pełnił funkcję, prowadził działalność gospodarczą albo posiadał akcje lub udziały, o których mowa w art. 4, obowiązany jest w ciągu 3 miesięcy od dnia wyboru zrzec się funkcji, zaprzestać prowadzenia działalności gospodarczej albo zbyć udziały lub akcje”).

104. Ratio legis takiego rozwiązania nie może więc budzić wątpliwości – przyjęto, że pełna niezależność członka Rady zapewniona zostanie wyłącznie wtedy, gdy w żaden sposób nie będzie on powiązany z podmiotami będącymi dostawcami usługi medialnej lub producentami radiowymi lub telewizyjnymi. Jeżeli członek Rady z naruszeniem przepisów ustawy znajdował się w sytuacji potencjalnego konfliktu interesów, to utracił on zaufanie publiczne wymagane ustawowo do sprawowania funkcji w Radzie (rękojmię wiary publicznej). Odmienny pogląd pozwalałby na związanie organu mającego kompetencję do zastosowania sankcji odwołania arbitralną decyzją członka Rady, który dopuścił się naruszenia zakazu z art. 5 ust. 3 RMN, czy sankcja odwołania może być zastosowana, co byłoby sprzeczne z celem art. 5 ust. 3 i art. 7 ust. 3 pkt 1) uRMN w związku z art. 1 i 7 Konstytucji RP.

105. Naruszenie zakazu powinno być więc traktowane jak delikt. Jego powstanie (jednorazowe) rodzi konsekwencje w postaci sankcji.

106. Na marginesie, przyjęcie odmiennego poglądu skutkowałoby fikcją ustawowego zakazu i stanowiło zachętę do obchodzenia przepisów uRMN. W szczególności, członek Rady naruszający art. 5 ust. 3 uRMN mógłby dokonać zbycia akcji/udziałów (lub zaprzestać innego uczestniczenia w podmiotach objętych zakazem) dopiero w chwili, gdy powziąłby wiedzę o zamiarze odwołania go przez stosowny organ (z uwagi na tryb powoływania członków Rady powzięcie takiej wiedzy nie byłoby skomplikowane). Taka wykładnia byłaby więc nie do pogodzenia z celem art. 5 ust. 3 uRMN.

Michał Romanowski