Dziś temat wstępnie planowanych – a więc jeszcze
n i e m a j ą c y c h mocy finalnego stanowiska Komisji Kodyfikacyjnej (Ustroju Sądownictwa i Prokuratury) – reguł niezależności prokuratorskiej.

Jak powiedziałem na ostatniej konferencji na Uniwersytecie Warszawskim, niezależność Prokuratury jako instytucji i indywidualnie prokuratorów, to kwestia niebywale ważna. Ale to jednocześnie wisienka na torcie. Jeśli nie będzie oparta na fundamencie profesjonalizmu, rzetelności, wiedzy, zaangażowania, to jest nam ona potrzebna tyle, co zeszłoroczny śnieg… Tym bardziej społeczeństwu i Państwu Polskiemu.

Zasadniczym problemem jest zrównoważenie między realnym poszerzeniem swobody a zachowaniem pewnych mechanizmów kontrolnych. O ile bowiem część prokuratorów znakomicie poradzi sobie w warunkach pełnej odpowiedzialności za własne działania i decyzje, o tyle co do niektórych – każdy zna takie osoby ze swego zawodowego doświadczenia… – można mieć spore obawy. Kiedyś, dziś i w przyszłości.

Spójrzmy, co może pojawić się w projekcie reformy, jeśli zostanie zaakceptowane przez pełen skład Komisji (z pewnością czekają nas jeszcze gorące dyskusje przed końcowym kształtem). Zastrzegam, że poniżej prezentuję kierunki możliwych przepisów, norm, a nie ich treść, stąd mogące pojawić się wątpliwości będą naturalne.

Niezależność instytucjonalna

• odrębność od innych organów i instytucji władzy publicznej, podlegając tylko Konstytucji i ustawom oraz kontroli sądowej w zakresie określonym ustawami;
• samodzielny, jednokadencyjny Prokurator Generalny;
• samodzielność budżetowa Prokuratury;
• kadencyjność (maksymalnie 2) prokuratorów okręgowych i prokuratorów rejonowych;
•  jasne i obiektywne zasady ewentualnego skrócenia kadencji.

Niezależność „śledcza” prokuratora

• pełna samodzielność każdego prokuratora w zakresie podejmowanych decyzji dotyczących planowania i realizacji czynności procesowych w postępowaniu przygotowawczym oraz kierunku i uzasadnienia decyzji końcowych (umorzenia, aktu oskarżenia etc.);
• likwidacja poleceń służbowych co do treści czynności procesowych (z wyjątkiem wydania polecenia przez Prokuratora Generalnego wszczęcia postępowania przygotowawczego lub zbadania określonej sytuacji); zatem niemożliwe byłoby np. wydanie polecenie wystąpienia z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie;
• względne ograniczenie samodzielności w wypadku wykonywania czynności w czasowym (do miesiąca) zastępstwie innego prokuratora.

Niezależność „oskarżycielska” prokuratora

• „pilnowanie” sprawy (śledztwa) od jej początku do ewentualnego postępowania przed Sądem Najwyższym i następnie w postępowaniu wykonawczym; zatem każdy prokurator, przynajmniej co do zasady, mógłby wystąpić także przed SN, popierając swoją kasację lub broniąc wyroku przed kasacją obrony;
• samodzielność oskarżycielska w postępowaniu sądowym, w tym także w sferze formułowania wniosków co do rodzaju oraz wymiaru kar i środków karnych, a także innych środków oddziaływania karnego przewidzianych w ustawach; tym samym odpowiedzialność za ich zgodność z prawem, ale także za ich racjonalność;
• uprawnienie szefa jednostki Prokuratury (np. Prokuratora Rejonowego) do kontroli sprawności prowadzonego postępowania i wnoszenia zastrzeżeń na piśmie w tym zakresie;
• możliwość wniesienia każdego rodzaju środka odwoławczego do sądu przez PG lub szefa jednostki Prokuratury, wbrew stanowisku prokuratora – referenta, ale wyłącznie w zakresie spraw zawisłych już przed sądem (zatem niektóre zażalenia, apelacja, kasacja).

Niezależność a organizacja pracy

• likwidacja zwierzchniego nadzoru służbowego; możliwość udzielania jedynie konsultacji merytorycznej z jednostki wyższego rzędu;
• możliwość tzw. kontroli sprawy w każdym czasie, na polecenie Prokuratora Generalnego lub Zastępcy Prokuratora Generalnego albo właściwego prokuratora okręgowego, w razie ujawnienia się wiarygodnych informacji o istotnych nieprawidłowościach;
• jasne sprecyzowanie czemu służą zarządzenia Prokuratora Generalnego i szefów jednostek Prokuratury (organizacja pracy) wytyczne PG (metodyka postępowań i możliwe ujednolicanie praktyki prokuratorskiej) oraz polecenia szefa jednostki Prokuratury (porządek i organizacja określonej czynności służbowej lub zespołu czynności w indywidualnej sytuacji związanej z realizacją zadań ustawowych przez prokuratora, np. zastępstwa, czy wykonywania obowiązków służbowych poza godzinami urzędowania);
• prawo prokuratora do zaskarżenia do właściwego kolegium prokuratury okręgowej, z powodu naruszenia niezależności, nałożenia lub zmiany obowiązków, jeżeli zostały dokonane bez jego zgody;
• wprowadzenie ściśle określonych zasad zmiany prokuratora – referenta sprawy (z wyjątkiem bezpośredniej, osobistej decyzji PG);
• zasada „sprawa idzie za prokuratorem”, w razie zmiany miejsca pracy prokuratora – chyba, że przekazanie sprawy do innej jednostki łączyłoby się z negatywnymi konsekwencjami dla stron postępowania lub jej dalszego toku.

Do powyższego, wyłącznie w swoim imieniu, dodałbym jeszcze – z pogranicza tematyki nie tylko niezależności – zasadę decydowania przez szefa jednostki Prokuratury o przydziale spraw konkretnym prokuratorom, z uwzględnieniem równomierności obciążenia i ewentualnej specjalizacji. Za całkowicie błędne uważałbym przyjęcie zasady przydziału ściśle losowego lub ściśle wedle kolejności wpływu.

Michał Gabriel-Węglowski

Uwagi powyższe Autor opublikował wcześniej na swoim profilu w serwisie X (d. Twitter)