Profesorowie Maciej Gutowski i Piotr Kardas przeanalizowali krytycznie projekt Ministerstwa Sprawiedliwości ustawy naprawczej wymiaru sprawiedliwości w artykule „Ryzyka planu na neosędziów”, opublikowanym w dzienniku „Rzeczpospolita”. Przedstawiamy fragmenty tego tekstu.
[…] Podany przez MS do publicznej wiadomości projekt ustawy o przywróceniu prawa do niezależnego i bezstronnego sądu dość odważnie opiera konstrukcję sankcji ustawowego pozbawienia skutków nominacji na założeniu braku ochrony konstytucyjnej. Wskazuje na analogię sytuacji tzw. neosędziów do przedstawionej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 8 maja 2012 r. koncepcji tzw. sędziów ustawowych. […] Odwołując się do zawartego w wyroku TK stwierdzenia, że powoływanie sędziów w rozumieniu art. 179 Konstytucji RP opiera się na współpracy Prezydenta RP jako organu posiadającego bezpośredni mandat społeczny, z KRS, która ma strzec niezależności sądów i niezawisłości sędziów, a tego wymagania neo-KRS nie spełnia, uznano, że utrata przez nią tożsamości konstytucyjnej przesądza, że uchwały o przedstawieniu Prezydentowi RP wniosków o powołanie sędziego są pozbawione skutków prawnych. […] W efekcie, nominacje sędziowskie przy udziale neo-KRS traktowane są przez MS jako niekonstytucyjne, zaś sankcja ustawowego cofnięcia ex lege zadziałać ma ze skutkiem „modyfikującym postanowienie prezydenta”. […] Jak wskazuje uzasadnienie projektu, „w celu odzyskania prawidłowo nadanej legitymacji do sprawowania wymiaru sprawiedliwości sędzia powinien zatem powrócić na miejsce służbowe w sądzie. […] Powyższe będzie prowadziło do modyfikacji w drodze ustawy skutków postanowienia Prezydenta RP o powołaniu na urząd sędziego. Co do zasady modyfikacje takie są dopuszczalne w sytuacjach określonych w art. 180 Konstytucji RP. Jednak skutki postanowień Prezydenta RP wydanych bez podstawy w art. 179 Konstytucji RP mogą podlegać modyfikacji w szerszym zakresie, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością realizacji zasad konstytucyjnych”. […] w opinii Komisji Weneckiej i Dyrekcji Generalnej Praw Człowieka i Rządów Prawa (DGI; nr 1206/2024) wskazano, że „artykuł 180 Konstytucji RP zawiera wymóg orzeczenia sądowego o odwołaniu sędziego z przyczyn prawnych jako wyjątek od zasady, że sędziowie nie powinni być usuwalni” oraz że „ustawa nie mogłaby stanowić samego aktu unieważnienia, ponieważ byłoby to równoznaczne ze zwolnieniem sędziów, co nie leży w kompetencjach parlamentu”. […] Uznane w doktrynie i orzecznictwie TK uprawnienie prezydenta do odmowy powołania sędziego na wniosek KRS, uzasadnia konieczność wykładni treści prezydenckiej prerogatywy z uwzględnieniem konstytucyjnych powinności prezydenta, jego funkcji jako strażnika konstytucji i organu współzapewniającego prawidłowy kształt sądownictwa, eksponującej obowiązek prezydenta korzystania z prerogatywy w zgodny z prawem sposób. W konsekwencji obowiązek odmowy powołania osoby, która z mocy wiążącego i obowiązującego bezpośrednio w polskim porządku konstytucyjnym prawa, nie jest w stanie ukształtować zgodnego z prawem składu. […] wadliwość powołań (nawet jeśli nie w postaci nieważności) tkwi w prezydenckim akcie od początku z mocy prawa. To nie tylko kwestia narracyjna, lecz teoretyczna spójność mechanizmu sankcyjnego. Ustawa naprawcza byłaby w tym ujęciu ukierunkowana na doprecyzowanie konsekwencji wywołanych z mocy prawa i naprawę wadliwości indywidualnym mechanizmem konwalidacyjnym.Ukształtowany właściwie uwzględniałby konieczność konwalidacji spójną ze źródłem naruszenia (autonomiczna decyzja prawidłowej KRS), indywidualizował sankcję, ograniczając ryzyko zakwestionowania reformy in toto i zawężał najdalej idącą sankcję do rzeczywiście koniecznych przypadków. […]
