Wymiar sprawiedliwości znajduje się w głębokim i strukturalnym kryzysie. Ostatnie 8 lat to zapaść sądownictwa. Było przeciętnie, jest tragicznie. Postępowania sądowe trwają coraz dłużej – dłużej czeka się na uregulowanie spraw majątkowych, rozwód, przyznanie opieki nad dziećmi, podział majątku – w sądach rejonowych jest to nawet 80% dłużej w sprawach cywilnych nieprocesowych w stosunku do 2015 r. Sprawa gospodarcza w SO trwała kiedyś przeciętnie 14, a teraz 20 miesięcy – pół roku dłużej. Rozpoznanie apelacji cywilnej 80% dłużej. W Izbie Cywilnej SN na rozpoznanie czeka 6 tys. spraw. Sądy funkcjonują w archaicznym otoczeniu. Podczas gdy na świecie wdraża się rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji, w Polsce akta sądowe są nadal papierowe. Obywatele, którzy muszą komunikować się z sądem według przestarzałych zasad tracą czas i pieniądze. System jest oderwany od potrzeb obywateli, utrudnia działalność gospodarczą, uporządkowanie ważnych spraw rodzinnych i majątkowych. To narusza ich podstawowe prawo do rozpoznania sprawy przez niezwisły i bezstronny sąd, w rozsądnym terminie.
Politycznie wybierana Krajowa Rada Sądownictwa, polityczna kontrola nad stanowiskami prezesów sądów, upolitycznienie prokuratury i Trybunału Konstytucyjnego przyniosły katastrofalne skutki. Postępowania trwają coraz dłużej, obywatele nie mają zaufania do instytucji sądowych i prawa. Naruszane są zobowiązania Polski wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej. Rodzi to dotkliwe skutki finansowe, które obciążają wszystkich Polaków: odszkodowania za przewlekłe postępowania, zablokowanie środków unijnych: Nie mamy 58 mld euro z KPO, zagrożone jest 70 mld euro z Funduszu Spójności, kara za ID wynosi 556 milionów euro.
Potrzebujemy uchwalenia ustaw, które zagwarantują wypłatę Polsce środków unijnych i odbudują systemowe gwarancje niezależności sądów i prokuratury. Musimy ochronić obywateli przed negatywnymi skutkami wadliwych nominacji neo-sędziów i zapobiec chaosowi prawnemu. Trzeba zapewnić apolityczny wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego i odbudować jego autorytet.
Prokuratura być skuteczniejsza w ściganiu przestępstw urzędników i polityków.
Szeroka koalicja organizacji pozarządowych połączyła siły i stworzyła wspólną koncepcję tego, jak zbudować nowoczesne sądownictwo. Jest to pakiet 5 ustaw i rekomendacji towarzyszących, które rozwiązują kluczowe problemy systemu. To jedyna taka propozycja w Polsce – kompleksowa, oparta na konsensusie ekspertów i dobrze napisana. [Projekt ustawy o prokuraturze jest jeszcze na etapie konsultacji – przyp. MK].
