Diego García-Sayán: Raport Specjalnego Sprawozdawcy ONZ z zakresu zagadnień związanych z niezawisłością sędziów i niezależnością zawodów prawniczych

0
(0)

WSTĘP

  1. Niniejszy raport jest trzecim raportem przedłożonym przez Specjalnego Sprawozdawcę z zakresu zagadnień związanych z niezawisłością sędziów i niezależnością zawodów prawniczych Diego García-Sayán’a, powołanego na mocy rezolucji Rady Praw Człowieka o nr 35/11.
  2. W niniejszym sprawozdaniu Specjalny Sprawozdawca skupia się na zagadnieniach wiązanych z wolnością słowa, wolnością zrzeszania się i prawem pokojowego gromadzenia się przynależnym sędziom i prokuratorom, zarówno w obszarze offline, jak i online. Sam natomiast raport ma na celu określenie rodzaju i zakresu ograniczeń,  którym sędziowie i prokuratorzy mogą w myśl prawa podlegać w demokratycznym społeczeństwie, by umożliwić im osiągnięcie uzasadnionych celów, takich jak utrzymanie autorytetu ich urzędu czy niezależności sądownictwa i niezawisłości sędziowskiej.
  3. Podczas pracy nad niniejszym sprawozdaniem Specjalny Sprawozdawca rozesłał kwestionariusz z pytaniami, zwracając się do państw, międzynarodowych i regionalnych organizacji z obszaru ochrony praw człowieka, profesjonalnych stowarzyszeń sędziów i prokuratorów oraz przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego o ich wkład w powstanie sprawozdania. Na etapie opracowywania raportu Specjalny Sprawozdawca otrzymał 43 odpowiedzi. W tym miejscu Specjalny Sprawozdawca chciałby wyrazić swą wdzięczność wszystkim tym państwom oraz organizacjom  niepaństwowym, które przyczyniły się do przygotowania sprawozdania (lista tychże respondentów  znajduje się w załączniku do raportu). Sam kwestionariusz  i zgłoszone opinie są natomiast dostępne na stronie internetowej Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Przypis nr 1 (patrz: www.ohchr.org/EN/Issues/Judiciary/Pages/ExpressionAndAssociation.aspx)
  4. Specjalny sprawozdawca dziękuje Klinice Praw Człowieka Centrum Edukacji i Badań Praw Człowieka Uniwersytetu w Ottawie za jego nieustające wsparcie w prowadzonych badaniach i opracowaniu niniejszego raportu.
  1. PODSUMOWANIE
  2. W obecnych czasach sędziowie i prokuratorzy podlegają sankcjom dyscyplinarnym, w tym sankcji zawieszenia i usunięcia ze stanowiska, za korzystanie z prawa do wolności wypowiedzi, czy to w ramach wypowiedzi samodzielnych, czy to w powiązaniu z wypowiedziami innych osób lub organizacji, zarówno na sali sądowej, jak i na platformie mediów społecznościowych.

W przeważającej  większości spraw, postępowanie dyscyplinarne wszczynane jest na podstawie domniemanego naruszenia obowiązków, które sędziowie i prokuratorzy są zobowiązani wypełniać jako urzędnicy cywilni, w szczególności obowiązku zachowania powściągliwości w wykonywaniu ich podstawowych wolności tak, aby nie naruszyć godności ich urzędu oraz bezstronności i niezależności sądownictwa. W niektórych jednak przypadkach ingerencja w korzystanie z ich podstawowych wolności w demokratycznym społeczeństwie nie jest i nie może być uważana za konieczną dla zrealizowania uzasadnionego celu, jakim  jest utrzymanie zaufania publicznego do sądownictwa czy prokuratury.

  1. Media społecznościowe zajmują poczesne miejsce w  życiu codziennym ludzi na całym świecie, nie wyłączając  z tego grona sędziów i prokuratorów. Stanowią one przy tym potężne narzędzie pozwalające na dotarcie do ludzi i na edukację obywatelską, co w sposób nader oczywisty może przyczynić się do wzmocnienia zaufania publicznego do sądownictwa. Jednak, ich użycie może także generować  nowe wyzwania i problemy etyczne związane z brakiem stosowności publikowanych treści, niezamierzonym uzewnętrznieniem wewnętrznych uprzedzeń  czy zainteresowań, jak również z niezamierzonymi, spontanicznie wywołanymi interakcjami sędziów i prokuratorów z osobami trzecimi.
  2. Od początku sprawowania swego mandatu Specjalny Sprawozdawca zajął się kilkoma przypadkami, w których sankcje dyscyplinarne nakładane na sędziów (i w mniejszym stopniu także na prokuratorów) wydawały się celowe dla ukarania sędziego za wyrażone opinie czy działania podjęte w toku wykonywania czynności służbowych. W niektórych okolicznościach dotkliwość i surowość sankcji miała również „efekt mrożący” na innych sędziów czy prokuratorów, którzy w ten sposób zostali zniechęceni do wyrażania krytycznych poglądów z obawy przed postawieniem im zarzutów dyscyplinarnych i z obawy przed ich ukaraniem. Zresztą, większość takich przypadków została podana do wiadomości innych w komunikatach publicznych. Przypis 2 (patrz: na przykład, AL PHL 6/2018; AL BRA 6/2018; AL KOR 3/2018 i AL MDA 21/2018; takie komunikaty są dostępne na stronach: https://spcommreports.ohchr.org/Tmsearch/TMDocuments)
  3. Coraz powszechniej akceptowalnym staje się twierdzenie, że sędziowie i prokuratorzy są legitymizowani do korzystania z wolności wypowiedzi, wolności przekonań, wolności stowarzyszania się i wolności zgromadzeń, a także z praw politycznych, na równych zasadach z innym członkami społeczeństwa. Niemniej jednak jasne jest również, że korzystanie z tych praw może podlegać szczególnym, specyficznym ograniczeniom stawiającym sobie za cel ochronę i zachowanie godności ich urzędu, a w przypadku sędziów – dodatkowo niezależności i bezstronności sądownictwa.
  4. Celem niniejszego sprawozdania jest przedstawienie praktycznych wskazówek władzom państwowym mających na celu wypracowanie właściwej równowagi między korzystaniem z praw podstawowych przez poszczególnych sędziów i prokuratorów a uzasadnionym interesem demokratycznego państwa sprowadzającym się do zapewnienia niezależności i bezstronności sądownictwa, a także do ochrony autorytetu służby cywilnej. Ma również na celu zaoferowanie praktycznego narzędzia dla sędziów i prokuratorów, które pomoże im w podejmowaniu decyzji dotyczących sposobu wykonywania ich podstawowych wolności, zarówno online, jak i offline, tak aby aktywności te pozostawały w zgodzie z godnością ich urzędu oraz z zasadą niezależności i bezstronności sądownictwa.

(…)

  1. Swoboda wypowiedzi

  2. Prawo do wolności wypowiedzi jest zapisane w wielu międzynarodowych i regionalnych traktatach. Komitet Praw Człowieka zauważył, że wolność wypowiedzi stanowi podstawę pełnego korzystania z wielu innych praw człowieka, w tym praw do wolności religijnej, zgromadzeń, stowarzyszania się, udziału w sprawach publicznych i skutecznego wykonywania praw wyborczych.
  3. Międzynarodowe i regionalne standardy swobody wypowiedzi mają podobną strukturę: w pierwszym akapicie uznaje się, że „każdy” ma prawo do swobody wypowiedzi i  wyrażania opinii, zaś w akapicie drugim określa się, że ograniczenia tego prawa, aby być uzasadnione, muszą być przewidziane przez prawo, służyć uzasadnionemu celowi i być konieczne w społeczeństwie demokratycznym. W niektórych z tych norm wyraźnie uznaje się, że wykonywanie tej wolności „niesie ze sobą szczególne zobowiązania i odpowiedzialność.
  4. Te szczególne zobowiązania i odpowiedzialność mają specjalne znacznie w przypadkach, gdy dotyczą swobody wypowiedzi sędziów i prokuratorów. Jako urzędnicy służby cywilnej, sędziowie  i prokuratorzy są ograniczeni „obowiązkiem lojalności, rezerwy i dyskrecji” wobec ich pracodawcy, i oczekuje się od nich „wykazywania powściągliwości w korzystaniu ze swobody wypowiedzi we wszystkich tych wypadkach, w których autorytet i bezstronność sądownictwa mogą być kwestionowane”. Obowiązek lojalności i dyskrecji wymaga, aby „rozpowszechnianie nawet dokładnych informacji odbywało się z umiarem i stosownością”.
  5. Europejski Trybunał Praw Człowieka zauważył, że znacząca rola sądownictwa w państwie demokratycznym uzasadnia pozostawienie władzom krajowym „pewnego marginesu uznania” przy ustalaniu czy ograniczenie swobody wypowiedzi urzędników służby cywilnej jest zgodne i proporcjonalne do celu utrzymana władzy i bezstronności wymiaru sprawiedliwości.
  6. Jakkolwiek w ostatnich orzeczeniach ETPC potwierdził, że z uwagi na rosnące znaczenie zasad rozdzielenia władz i niezależności sądownictwa wszelka ingerencja w swobodę wypowiedzi sędziego „wymaga ścisłej kontroli” i podsumował, że stanowi to „podstawę dla stanowiska i statutu skarżącego, które wyraźnie mieściły się w kontekście debaty w sprawach o dużym znaczeniu publicznym i wezwał do wysokiego stopnia ochrony jego wolności wypowiedzi, i ścisłej kontroli wszelkiej ingerencji, przy czym władzom państwa odpowiadającego przyznano odpowiednio wąski margines oceny”.
  7. Na tle tego marginesu uznania za każdym razem należy sprawdzić, czy ingerencja ta spełniała trzy warunki określone w postanowieniach konwencji i traktatach a dotyczące swobody wypowiedzi.

Ograniczenia prawa do swobody wypowiedzi.

  1. Pierwszy warunek jest taki, że ingerencja musi być oparta na przepisach prawa. Termin „prawo” może obejmować różne formy regulacji. Aby zostać scharakteryzowana jako prawo, norma powinna być dostępna dla zainteresowanych osób i sformułowana z dostateczną precyzją tak, aby umożliwić im regulowanie swojego zachowania i przewidywanie konsekwencji, jakie może pociągnąć za sobą konkretne działanie. Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka ustalił, że „wymóg prawa (reserva de ley) w przypadkach ingerencji w sferę wolności ma zasadnicze znaczenie dla prawnej ochrony i pełnego istnienia praw człowieka”i podkreślił, że termin„ prawo” nie oznacza żadnej normy prawnej, lecz raczej ogólne akty normatywne przyjęte przez organ ustawodawczy, konstytucyjnie przewidziany i demokratycznie wybrany, zgodnie z procedurami ustanowionymi w Konstytucji. W dwóch sprawach dotyczących środków dyscyplinarnych nałożonych na włoskich sędziów w związku z ich członkostwem w masonerii, Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że Europejska Konwencja Praw Człowieka została naruszona, ponieważ ingerencja nie była przewidziana przez prawo.
  2. Drugi warunek jest taki, że ingerencja w korzystanie z wolności wypowiedzi powinna służyć uzasadnionemu celowi. W większości przypadków dotyczących ograniczeń swobody wypowiedzi sędziów, o których orzeka Europejski Trybunał Praw Człowieka, uzasadnionym celem, na którym opiera się ingerencja, jest utrzymanie władzy i bezstronności sądownictwa, czasami w połączeniu z ochroną praw innych osób. Konieczność zachowania godności urzędu sędziego oraz bezstronności i niezależności sądownictwa jest wyraźnie wymieniona w Zasadach Podstawowych i Zasadach z Bangalore jako cele, które mogą uzasadniać ograniczenia w wykonywaniu wolności słowa przez sędziów.
  3. Trzecim warunkiem jest to, że ingerencja musi być zgodna z surowymi testami konieczności i proporcjonalności. W swoim komentarzu ogólnym nr 34 (pkt 22 i 34) Komitet Praw Człowieka wskazuje, że środki ograniczające muszą być zgodne z zasadą proporcjonalności, odpowiednie do osiągnięcia ich funkcji ochronnej, być najmniej inwazyjnym instrumentem wśród tych, które mogą osiągnąć ich funkcję ochronną i być proporcjonalne do interesu, który ma być chroniony. Zasada proporcjonalności musi być przestrzegana nie tylko w prawie, które określa ograniczenia, ale także przez organy administracyjne i sądowe w stosowaniu prawa. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ingerencja jest uważana za konieczną w demokratycznym społeczeństwie, gdy odpowiada na „naglącą potrzebę społeczną” i jest „proporcjonalna do zamierzonego uzasadnionego celu”.

Orzecznictwo regionalnych sądów praw człowieka

  1. Orzecznictwo regionalnych sądów i mechanizmów praw człowieka oferuje nieocenione wskazówki przy określaniu ograniczeń, którym podlegają sędziowie i prokuratorzy, korzystając ze swobody wypowiedzi. W szczególności orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pokazuje, że oceniając, czy władze krajowe osiągnęły właściwą równowagę między prawem do wolności wyrażania opinii przez indywidualnego sędziego a uzasadnionym interesem władz w zakresie jej ochrony i bezstronności sądownictwa, kwestionowane oświadczenie należy rozpatrywać w świetle wszystkich konkretnych okoliczności sprawy. W tej ocenie bierze się pod uwagę szereg czynników, w tym stanowisko prezentowane przez wnioskodawcę, treść kwestionowanego oświadczenia, kontekst, w jakim złożono oświadczenie, oraz charakter i dotkliwość nałożonych kar. W dwóch przypadkach wysokie stanowisko zajmowane przez skarżącego w sądownictwie było jednym z podstawowych czynników branych pod uwagę przez Trybunał przy ocenie, czy w świetle szczególnych praw i obowiązków związanych z tym statusem skarżący naruszył jego obowiązek lojalności i dyskrecji w wyrażonej opinii.
  2. W wyroku Baka przeciwko Węgrom prezes Sądu Najwyższego Węgier skarżył się, że wcześniejsze zakończenie kadencji w następstwie poglądów wyrażonych w sprawie różnych reform legislacyjnych i konstytucyjnych dotyczących sądownictwa, naruszyło jego prawo do wolności wypowiedzi. Dochodząc do wniosku, że przedwczesne zakończenie kadencji skarżącego było sprzeczne z artykułem 10 Konwencji, Trybunał Europejski przywiązał szczególną wagę do urzędu sprawowanego przez skarżącego i uznał, że w ramach jego kompetencji zawodowych jako Prezesa Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sprawiedliwości, skarżący miał nie tylko prawo, ale także obowiązek wyrażania opinii na temat reform ustawodawczych dotyczących wymiaru sprawiedliwości (pkt 168). W sprawie Wille przeciwko Liechtensteinowi wysoki status skarżącego w sądownictwie doprowadził Trybunał do tego samego wniosku (pkt 64).
  3. Treść kwestionowanego oświadczenia i kontekst, w jakim zostało wydane, mają szczególne znaczenie w odniesieniu do spraw dotyczących korzystania z wolności wypowiedzi w ramach debaty publicznej.
  4. W sprawie WilleTrybunał uznał, że chociaż wykład skarżącego dotyczył kwestii prawa konstytucyjnego, co nieuchronnie miało implikacje polityczne, sam ten element nie powinien uniemożliwiać skarżącemu złożenia oświadczenia w tej sprawie (pkt 67). W sprawie Kudeshkina przeciwko Rosji, która dotyczy odwołania sędziego po ostrej krytyce sądownictwa w mediach, Trybunał uznał, że skarżący podniósł „bardzo ważną kwestię interesu publicznego, która powinna być otwarta na swobodną debatę w społeczeństwie demokratycznym” i przypomniał, że w swoim orzecznictwie przywiązuje szczególną wagę do swobodnego korzystania przez kandydatów z wolności słowa w kontekście debaty wyborczej (pkt 94).
  5. W López Lone i in.przeciwko Hondurasowi Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka uznał, że wolność wypowiedzi musi być zagwarantowana nie tylko w odniesieniu do rozpowszechniania informacji i idei, które zostały przychylnie przyjęte lub uznane za nieszkodliwe lub obojętne, ale także tych, które przez państwo lub jakąkolwiek część społeczeństwa uznawane są za niedopuszczalne. Podkreślił również, że „opinie dotyczące zamachu stanu są przedmiotem dużego zainteresowania publicznego i mają najwyższy poziom ochrony na mocy konwencji amerykańskiej”, i stwierdził, że „uzasadniona ochrona zasad niezawisłości i bezstronności sądownictwa nie może opierać się na pojęciu, że sędzia musi milczeć w sprawach publicznych” (pkt 157 i 165).
  6. Motywy złożenia oświadczenia są również istotne w ocenie dokonanej przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, a dotyczącej proporcjonalności ingerencji.W sprawie Baka Trybunał wyraził pogląd, że oświadczenia skarżącego, które wyraźnie mieściły się w kontekście debaty w sprawach o dużym znaczeniu publicznym, „nie wykraczały poza zwykłą krytykę ze ściśle profesjonalnej perspektywy” (ust. 171). W sprawie Wille Trybunał zauważył, że nie było dowodów, aby stwierdzić, że wykład skarżącego zawierał jakiekolwiek uwagi na temat toczących się spraw, surowej krytyki osób lub instytucji publicznych lub zniewag wysokich urzędników lub księcia (pkt 67). Z drugiej strony „czyn motywowany osobistą skargą lub osobistym antagonizmem lub oczekiwaniem osobistej korzyści, w tym zysku pieniężnego, nie uzasadniałby szczególnie silnego poziomu ochrony”.
  7. Charakter i dotkliwość nałożonych kar są czynnikami, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie proporcjonalności jakiejkolwiek ingerencji w wolność wypowiedzi. Na przykład w sprawie Kudeshkina Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że utrata urzędu sędziego była najsurowszą dostępną karą, jaką można nałożyć w postępowaniu dyscyplinarnym (pkt 98). W wielu przypadkach Trybunał uznał również za „efekt mrożący” to, że kara nałożona na skarżącego może mieć wpływ na innych sędziów, którzy mogą być zniechęceni do udziału w przyszłych debatach na temat reform legislacyjnych wpływających na sądownictwo, a bardziej ogólnie na kwestie dotyczące niezależności sądownictwa. Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka doszedł do podobnego wniosku w sprawie López Lone (pkt 176).
  8. Sądy i mechanizmy praw człowieka przyczyniły się również do wyjaśnienia zakresu, w jakim sędziowie i prokuratorzy mogą wyrażać swoje poglądy na temat spraw sądowych lub, bardziej ogólnie, za pośrednictwem prasy.
  9. Sędziowie i prokuratorzy powinni zawsze powstrzymywać się od jakichkolwiek komentarzy, które mogłyby wpłynąć na wynik postępowania lub uczciwy proces jakiejkolwiek osoby. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pokazuje, że opinie wyrażone przez sędziego w toczącej się sprawie oraz ton i treść jego decyzji mogą prowadzić do naruszenia prawa strony do rzetelnego procesu. Na przykład w wyroku w sprawie Kyprianou przeciwko Cyprowi Trybunał stwierdził, że ton i słowa użyte w wyroku dotyczącym pogardy dla sprawy sądowej były zbyt emocjonalne i doszedł do wniosku, że sąd „nie spełnił wymogu bezstronności zarówno w ramach testów obiektywnych, jak i subiektywnych”.
  10. Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich [CCJE] zauważyła, że sędziowie muszą wykazywać się ostrożnością w stosunkach z prasą i być w stanie utrzymać swoją niezależność i bezstronność. Oznacza to, że co do zasady powinni powstrzymywać się od wszelkich nieuzasadnionych uwag dotyczących spraw, którymi się zajmują lub które oczekują na rozpatrzenie przez innych sędziów.Jeśli media lub zainteresowani członkowie społeczeństwa krytykują decyzję, sędzia powinien unikać odpowiadania na taką krytykę pisząc do prasy lub odpowiadając na pytania dziennikarzy. Sędzia powinien odpowiadać wyłącznie na uzasadnione oczekiwania obywateli poprzez jasno umotywowane decyzje.
  11. Europejski Trybunał Praw Człowieka zajmował się szeregiem spraw dotyczących sędziów, którzy wyrażali swoje opinie na temat mediów.Trybunał podkreślił, że aby zachować wizerunek bezstronnych sędziów, sędziowie „są zobowiązani do zachowania maksymalnej swobody w odniesieniu do spraw, którymi się zajmują”, i powinny powstrzymać się od korzystania z prasy, nawet gdy są sprowokowani.W tych sprawach Trybunał uznał, że wyrażenia używane przez sędziów sugerowały, że przyjęli już niekorzystny pogląd na sprawę skarżącego, z naruszeniem prawa strony do rzetelnego procesu skarżącego.
  12. W większości krajów, które odpowiedziały na kwestionariusz, Konstytucja zawiera ogólne przepisy dotyczące prawa do wolności wypowiedzi, ale nie ma w niej szczegółowych przepisów dotyczących korzystania z wolności wypowiedzi przez sędziów i prokuratorów.
  13. Krajowe ustawodawstwo lub kodeksy etyczne opracowane przez profesjonalne stowarzyszenia sędziów i prokuratorów zapewniają więcej wskazówek. W większości przypadków ustawodawstwo krajowe zawiera jedynie ogólne przepisy dotyczące postępowania i zachowania sędziego lub prokuratora w sali sądowej i poza nią. Gdy przepisy prawne lub etyczne odnoszą się bezpośrednio do wolności wypowiedzi, generalnie uznają, że prawo do wolności wypowiedzi może podlegać takim ograniczeniom, jakie mogą być konieczne do ochrony honoru i godności urzędu sędziów i prokuratorów oraz niezależności i bezstronności sądownictwa.
  14. Najczęstsze ograniczenie korzystania z wolności wypowiedzi wynika z zasady poufności, zgodnie z którą sędziowie i prokuratorzy są związani tajemnicą zawodową w odniesieniu do ich obrad i poufnych informacji uzyskanych w trakcie pełnienia obowiązków innych niż w postępowaniach publicznych.Aby utrzymać postrzeganie niezależności i bezstronności, sędziowie i prokuratorzy muszą również powstrzymać się od wyrażania swoich poglądów lub opinii w sprawach toczących się obecnie lub wcześniej przed sądem, zwłaszcza za pośrednictwem mediów.
  15. W niektórych krajach ustawodawstwo krajowe i kodeksy etyczne zawierają wyraźne postanowienia, zgodnie z którymi sędziowie i prokuratorzy mogą uczestniczyć w dyskusjach publicznych dotyczących prawa, sądownictwa lub wymiaru sprawiedliwości, lub wyrażać swoje poglądy na te tematy w mediach. W takich przypadkach muszą starać się, aby poglądy i zachowanie były zgodne z ich obowiązkami jako urzędników służby cywilnej oraz wykazywać powściągliwość w korzystaniu ze swobody wypowiedzi we wszystkich przypadkach, w których jest prawdopodobne, że władza i bezstronność sądownictwa mogą być kwestionowane.
  16. Oświadczenia państw skierowane do specjalnego sprawozdawcy dostarczają ograniczonych informacji na temat przypadków, w których sędziowie i prokuratorzy zostali poddani postępowaniu prawnemu lub dyscyplinarnemu w związku z korzystaniem z prawa do wolności wypowiedzi.Z drugiej strony wnioski organizacji społeczeństwa obywatelskiego odnoszą się do kilku spraw z Bułgarii, Egiptu, Maroka, Filipin, Polski i Republiki Mołdawii.
  17. WOLNOŚC ZGROMADZEŃ I STOWARZYSZEŃ
  18. Umowy międzynarodowe potwierdzają prawa każdego człowieka do stowarzyszania się i do pokojowych zgromadzeń. Nie mogą one być w żaden sposób ograniczane – poza przypadkami określonymi ściśle w ustawach, kiedy jest to niezbędne dla zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia, czy też w celu ochrony innych praw i wolności.
  19. Obowiązujące standardy dla sędziów i prokuratorów stanowią, że nie powinni oni izolować się od społeczeństwa, którego są członkami, wręcz przeciwnie, winni mieć swobodę w podejmowaniu aktywności obywatelskich. Z uwagi na to jednak, że poszczególne aktywności mogą obniżać zaufanie społeczne do sędziów i prokuratorów, czy też nawet podważać ich bezstronność i niezawisłość, należy zachować równowagę między owa swobodą, a koniecznością zachowania bezstronności i niezawisłości (także w oczach społeczeństwa).  Z ostatnich analiz wynika, że w takiej sytuacji trzeba poczynić test racjonalnego obserwatora  – zadać sobie pytanie, czy w konkretnych okolicznościach racjonalny obserwator oceniłby zachowanie sędziego czy prokuratora jako deprecjonujące jego/jej niezawiłość i bezstronność.
  20. Europejski Trybunał Praw Człowieka rozpoznawał dotąd jedynie dwie sprawy dotyczące prawa zrzeszania się i pokojowych zgromadzeń dotyczące sędziów i prokuratorów.

W obu sprawach Trybunał stwierdził naruszenie prawa, ponieważ konsekwencje, jakie spotkały sędziów nie były przewidziane prawem. Trybunał nie skupił się zatem na kwestii tego, czy członkostwo sędziego w loży masońskiej jest do pogodzenia z zasadą bezstronności i niezawisłości sędziowskiej (zob. N.F. v. Italy, wyrok z 2 sierpnia 2001, par. 24–32; oraz Maestri v. Italy,  wyrok z  17 lutego 2004, par. 30–42).

  1. Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka rozpoznawał kwestię obostrzeń dotyczących prawa zrzeszania się w sprawie Lopez Lone. Sprawa dotyczyła  trzech sędziów zwolnionych ze służby w następstwie ich udziału w protestach przeciwko zamachowi stanu. Zwolnienie ich ze służby spowodowało wykluczenie ich także ze Stowarzyszenia Sędziów dla Demokracji – zgodnie z przepisami członkami stowarzyszenia mogli być jedynie aktywni sędziowie. Trybunał uznał te przepisy za nadmiernie ingerujące w prawo do zrzeszania się.
  2. Komentarz do Zasad Zachowania Sędziego z Bangalore (https://www.unodc.org/documents/nigeria/publications/Otherpublications/Commentry_on_the_Bangalore_principles_of_Judicial_Conduct.pdf) zawiera przydatne wskazówki dotyczące członkostwa sędziów w różnego typu organizacjach. Tak więc sędzia może być członkiem związku zawodowego czy organizacji pozarządowej typu non-profit. Występują znaczne kontrowersje co do członkostwa sędziego w partii politycznej. Pewnym jest, że sędzia nie powinien być członkiem organizacji, której statut w jakikolwiek sposób dyskryminuje z uwagi na rasę, religię, płeć, pochodzenie, orientacje seksualną – ponieważ mogłoby to skłaniać do wniosku, że bezstronność sędziego jest zachwiana.
  3. Sędziowie i prokuratorzy są uprawnieni do udziału w pokojowych demonstracjach dotyczących obrony ich praw (no dotyczących wynagrodzeń,  poprawy warunków pracy) czy też by zaprotestować przeciwko reformom, które ograniczają ich niezależność  i naruszają równowagę władz.
  4. Udział w pokojowych demonstracjach jest dopuszczalny dla sędziów także wtedy,  kiedy uważają to oni za swój moralny obowiązek,  np. by zaprotestować przeciwko wojnie, czy domagają się działań w celu obrony środowiska. W sprawie Lopez Lone Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka orzekł, że w czasach demokratycznego kryzysu sędziowie mają nie tylko prawo, ale i obowiązek wypowiadać się publicznie co do potrzeby przywrócenia porządku demokratycznego – mogą to robić także w ramach stowarzyszenia z innymi sędziami. Normy, które w normalnych okolicznościach ograniczają prawo do udziału sędziów w życiu politycznym, nie mają zastosowania w przypadku naruszania praworządności.
  5. Wyniki ankiet przeprowadzonych wśród sędziów wskazują na to, że w wielu krajach sędziowie i prokuratorzy mają prawo do tworzenia i przystępowania do stowarzyszeń mających na celu obronę ich praw oraz obronę niezależności i bezstronności sędziów.  Mają także prawo do członkostwa w innych organizacjach, o ile nie będzie to uchybiać godności sprawowanego przez nich urzędu, kolidować z ich obowiązkami, czy podważać ich niezależność i bezstronność.  Tak więc regulacje państwowe limitują zazwyczaj te prawa na tyle, na ile jest to niezbędne do ochrony godności urzędu, niezależności i bezstronności sędziów i prokuratorów.
  6. W większości państw, w których sędziowie odpowiedzieli na ankiety przygotowane przez Specjalnego Sprawozdawcę ONZ, sędziowie, i na mniejszą skalę prokuratorzy, nie mogą być członkami partii politycznych, brać udziału w politycznych zgromadzeniach oraz publicznych demonstracjach i protestach.

W niektórych krajach sędziowie i prokuratorzy nie mogą być członkami związków zawodowych, zarządów spółek  handlowych, a także członkami organizacji, które w jakikolwiek sposób stosują dyskryminację.  W niektórych krajach prawo nie zezwala sędziom i prokuratorom na organizację strajku.

(…)

SĘDZIOWIE I PROKURATORZY W MEDIACH SPOŁECZNOŚCIOWYCH

  1. Wpływ mediów społecznościowych na sposób przekazywania informacji stawia nowe zadania przed sędziami. Media społecznościowe są w tej chwili istotną częścią życia większości ludzi na świecie.
  2. Media społecznościowe stanowią potężne narzędzie dla edukacji i mogą przyczynić się do zwiększenia zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Jednocześnie jednak stawiają wobec sędziów i prokuratorów nowe wyzwania w kontekście stosowności publikowanych treści, interakcji z osobami trzecimi, tak by nie wywoływać, także w sposób niezamierzony, wątpliwości co do ich bezstronności.
  1. Jak dotąd brak w regulacjach międzynarodowych wskazówek co do tego jak sędziowie i prokuratorzy mogą korzystać ze swoich wolności w Internecie. Przyjęte jest jednak, że prawa, z których korzysta się offline należą się w takim samym stopniu online – w szczególności wolność wypowiedzi. W praktyce oznacza to, że sędziowie i prokuratorzy powinni powstrzymywać się od takich aktywności w mediach społecznościowych, które godziłyby w sprawowany przez nich urząd albo podważały ich bezstronność i obniżały zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.
  2. 79. Trybunały sprawiedliwości nie miały jeszcze okazji zmierzyć się z kwestią mediów społecznościowych, by ukształtować wytyczne co do zachowania sędziego i prokuratora w zakresie korzystania przez nich z wolności wypowiedzi w Internecie. Standardy międzynarodowe nakładają na sędziów i prokuratorów ostrzejsze wymogi co do ich działalności w publicznym życiu. Nieuzasadnione byłoby jednak wykluczać ich z działalności publicznej. Izolacja sędziów i prokuratorów od społeczeństwa, w którym żyją, nie jest ani możliwa ani pożyteczna, tak samo więc zakazanie im włączania się w media społecznościowe nie jest ani realistyczne, ani usprawiedliwione w dzisiejszych zdigitalizowanych czasach.
  1. Aktywność sędziów i prokuratorów w mediach społecznościowych ma charakter publiczny. Każda wypowiedź, czy komentarz powinny zatem pozostawać w zgodzie z godnością sędziego, wzmacniać też przekonanie społeczeństwa o bezstronności i niezawisłości sędziów. Sędziowie i prokuratorzy jako urzędnicy publiczni muszą pamiętać o tym, by wyrażanie przez nich opinii na określone kwestie, nie kolidowało z obowiązkami zawodowymi i ich statusem. Powinni stronić od jakiejkolwiek aktywności w Internecie, która narażałaby na szwank zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.
  2. Zaleca się sędziom rozwagę przy korzystaniu z jakiegokolwiek komunikatora elektronicznego, łącznie w mailami, a także przy umieszczaniu w sieci dokumentów, obrazów, zdjęć, a także przy korzystaniu z mediów społecznościowych. Te same zasady które stosuje się w kontaktach bezpośrednich sędziego z innymi ludźmi, czy w korespondencji papierowej, winny być stosowane przy korzystaniu z komunikatorów w sieci.
  3. Te same wyzwania stoją przed prokuratorami. Wskazówki zachowania dla prokuratorów w Internecie zostały wypracowane w krajach o różnych tradycjach prawnych.  Głównym założeniem tych wytycznych jest, by nie udostępniać w sieci niestosownych czy niepełnych informacji, które mogłyby osłabić zaufanie do prokuratury.
  1. Zaledwie kilka państw wypracowało regulacje prawne czy też standardy etyczne dotyczące zachowania sędziów i prokuratorów w mediach społecznościowych. W niektórych krajach stowarzyszenia sędziów i prokuratorów podjęły działania w celu podniesienia poziomu wiedzy w zakresie ryzyka związanego z korzystaniem z prawa do wypowiedzi w Internecie. W innych natomiast krajach dokonuje się nowelizacji prawa i formułuje zespoły etyków, zajmujące się kwestią aktywności reprezentantów wymiaru sprawiedliwości w mediach społecznościowych.
  2. Odpowiednie zespoły, takie jak Global Judicial Integrity Network, opublikowały wytyczne w tym zakresie i opracowują szkolenia dotyczące mediów społecznościowych i etycznej odpowiedzialności sędziów i prokuratorów.
  3. Z informacji uzyskanych od poszczególnych państw dla potrzeb niniejszego raportu wynika niewiele, jeśli chodzi o postępowania dyscyplinarne sędziów lub prokuratorów w związku z ich aktywnością w sieci. W Holandii i Słowenii sędziowie mieli takie postepowania, z uwagi na komentarze jakie umieścili na prowadzonych przez siebie kontach Twittera. W Republice Korei Południowej kilkoro sędziów  zostało zawieszonych z uwagi na krytyczne uwagi jakie zamieszczali w wewnętrznej sieci sądowej, a dotyczące procedury powoływania sędziów czy decyzji podejmowanych przez inne sądy.

VIII. Podsumowanie (konkluzje).

  1. W Podstawowych Zasadach Niezależności Sądownictwa, Zasad z Bangalore Postępowania Sędziów i Wskazówkach o Roli Prokuratorów, pośród innych międzynarodowych standardów, stwierdzono, że – tak jak inni obywatele – sędziowie i prokuratorzy są uprawnieniu do korzystania ze swoich praw do wolności wypowiedzi, wyznania, przynależności, stowarzyszania się na równych zasadach z innymi. Wykonywanie tych praw niesie ze sobą jednakże specjalną odpowiedzialność i obowiązki. Jako służba cywilna, sędziowie i prokuratorzy powinni wykazać powściągliwość w wykonywaniu tych praw i zawsze zachowywać się w sposób, który pozwala na zachowanie godności ich urzędu oraz bezstronności i niezależności sądownictwa.
  2. Regionalne sądy i mechanizmy ochrony praw człowieka oraz system międzyamerykański przyczyniły się do ustalenia ograniczeń, którymi sędziowie i prokuratorzy mogą być poddani w wykonywaniu tych wolności. Ta doktryna prawna koncentruje się na wykonywaniu prawa do wolności wypowiedzi przez sędziów, lecz może być zastosowana, mutatis mutandis, do wykonywania innych fundamentalnych wolności, a także do prokuratorów.
  3. Wzorce postępowania zawodowego wydawane przez stowarzyszenia zawodowe także przyczyniły się do rozwinięcia szczegółowych standardów samoograniczenia, jakie pomagają sędziom i prokuratorom podejmować decyzje wiążące się z dylematami etycznymi w ich życiu osobistym i zawodowym. Niemniej jednak, tylko ograniczona liczba wzorców etycznych zawiera rozwiązania odnoszące się do korzystania z mediów społecznościowych. Brak odpowiednich wskazówek doprowadził do wzrostu liczby „przypadkowych” naruszeń standardów profesjonalnych w zachowaniach sędziów i prokuratorów. Na poziomie narodowym, coraz większa liczba stowarzyszeń zawodowych opracowuje wskazówki i zapewnia możliwości szkolenia dla swoich członków na tematy związane z korzystaniem z mediów społecznościowych.
  4. W obecnym raporcie, Specjalny Sprawozdawca wskazuje, że tak jak osoby publiczna, sędziowie i prokuratorzy mają specjalne obowiązki i odpowiedzialność, które uzasadniają wprowadzenie szczególnych ograniczeń wobec ich praw podstawowych. Jednakże takie ograniczenia są legitymowane jedynie wówczas, gdy zostały przewidziane w przepisach prawa  oraz wtedy gdy jest to niezbędne w społeczeństwie demokratycznym dla osiągnięcia prawnych celów, jak ochrona niezawisłości, bezstronności i autorytetu jego instytucji.
  5. Mogą występować sytuacje, w których sędzia, jako członek społeczeństwa, uznaje, że on czy ona ma moralny obowiązek, aby się wypowiedzieć. Orzecznictwo lokalnych sądów wypracowało stanowisko, wedle którego w sytuacji gdy dochodzi do złamania porządku  konstytucyjnego, sędziowie mogą nawet być zobowiązani do publicznych wypowiedzi mających na celu przywrócenie demokracji i rządów  prawa.
  6. W ramach raportu, Specjalny Sprawozdawca udokumentował rozmaite formy wpływania na prawa podstawowe sędziów i prokuratorów. Nie wszystkie środki dyscyplinarne podjęte przeciwko nim mogą być uznane za niezbędne w demokratycznym społeczeństwie dla podtrzymania zaufania do sądownictwa i prokuratury. W niektórych sprawach, te sankcje jawią się jako powzięte dla ukarania indywidualnego sędziego czy prokuratora za opinie wyrażone czy też działania podjęte w ramach wykonywania ich obowiązków. W niektórych okolicznościach, surowość kary miała także efekt mrożący wobec pozostałych członków sądownictwa i prokuratury, którzy mogli zostać zniechęceni do wyrażania krytycznych opinii w obawie przed zastosowaniem wobec nich środków karzących.
  1. Rekomendacje.

  1. W świetle istniejących międzynarodowych i regionalnych standardów omówionych w raporcie oraz biorąc pod uwagę orzecznictwo lokalnych sądów praw człowiek oraz ich mechanizmy, Specjalny Sprawozdawca pragnie przedłożyć następujące rekomendacje.

Rozwój i implementacja narodowych standardów

  1. Narodowe legislacje o organizacji i funkcjonowaniu sądownictwa oraz publicznej prokuratury powinny zawierać specjalne zastrzeżenia uwzględniające, że sędziowie i prokuratorzy są uprawnieni do korzystania z prawa do wolności wypowiedzi, wyznania, zgromadzeń i stowarzyszania się, tak jak i praw politycznych, na równych zasadach z innymi obywatelami oraz że wykonywanie tych praw może być poddane tylko takim ograniczeniom, jakie są niezbędne w demokratycznym społeczeństwie do podtrzymania autorytetu władzy sądowniczej i prokuratury, a także niezależności i bezstronności indywidualnych sędziów i prokuratorów.
  2. Stowarzyszenia zawodowe sędziów i prokuratorów powinny zawrzeć szczególne przepisy w kodeksach etycznych tam, gdzie one istnieją lub w przeciwnym razie opracować specjalne wskazówki dotyczące wykonywania fundamentalnych praw sędziów i prokuratorów. Takie standardy powinny służyć jako samoregulacyjne standardy pomagające sędziom i prokuratorom podejmować ich własne decyzje, jak wykonywać ich prawa człowieka i podstawowe wolności w sposób odpowiadający godności ich urzędu oraz niezależności i bezstronności służby sędziowskiej i prokuratorskiej.  Jako takie, te zasady powinny pozostać oddzielone od reguł dyscyplinarnych mających zastosowanie do sędziów i prokuratorów, w tym sensie, że odstąpienie od zachowania tych reguł nie powinno automatycznie oznaczać przewinienia dyscyplinarnego.
  3. Specjalny Sprawozdawca stwierdza, że sędziowie i prokuratorzy sami są najlepiej wyposażeni, aby określić cel i treść prawnych oraz etycznych norm dotyczących wykonywania ich fundamentalnych wolności i praw politycznych. Zgodnie z tym, krajowe prawodawstwo i standardy etyczne powinny być opracowane w otwartym i transparentnym procesie angażującym samych sędziów, prokuratorów oraz reprezentujące ich organizacje. Istniejące standardy międzynarodowe odnoszące się do wykonywania fundamentalnych wolności oraz orzecznictwo i mechanizmy lokalnych sądów praw człowieka powinny być wzięte pod uwagę w opracowywaniu i implementacji takich regulacji.
  1. Sędziowie i prokuratorzy powinni uzyskiwać odpowiednie przeszkolenie na temat etycznych zasad odnoszących się do wykonywania ich fundamentalnych wolności, zarówno w odniesieniu do sfery zawodowej jak i w stosunku do zewnętrznych aktywności. Takie szkolenie powinno zawierać w szczególności praktyczny przewodnik po korzystaniu z mediów społecznościowych.
  1. Specjalny Sprawozdawca zachęca stowarzyszenia zawodowe sędziów i prokuratorów do ustanowienia ciał konsultacyjnych i doradczych służących radą sędziom i prokuratorom, gdy tylko powezmą wątpliwości czy określona aktywność w sferze prywatnej jest odpowiednia do ich obowiązków i odpowiedzialności jako pozostających w służbie. Takie ciała doradcze powinny być oddzielone od tych, które uprawnione są do nakładania sankcji dyscyplinarnych.
  1. Jakiekolwiek oskarżenia czy zarzuty wobec sędziów i prokuratorów odnoszące się do wykonywania ich fundamentalnych wolności powinny być wnoszone przez niezależne władze, takie jak rady sędziów czy prokuratorów lub do sądu. Procedury dyscyplinarne powinny być prowadzone zgodnie z przepisami prawa, kodeksów etycznych poszczególnych zawodów oraz innymi ustalonymi standardami i etyką.
  1. Złożenie z urzędu powinno być stosowane jedynie w najbardziej poważnych przypadkach niewłaściwego zachowania oraz uregulowane w zawodowym kodeksie etycznym, a także tylko po przeprowadzeniu rzetelnego procesu i rozprawy gwarantujących wszystkie prawa obwinionego.
  1. Orzeczenia w procesach dyscyplinarnych powinny być poddanie niezależnemu odwołaniu.

Wolność wypowiedzi.

  1. W wykonywaniu  swojej wolności wypowiedzi, sędziowie i prokuratorzy powinni zważać na ich obowiązki i odpowiedzialność jako pozostających w służbie i zachowywać powściągliwość w wyrażaniu swoich sądów i opinii w jakichkolwiek okolicznościach, kiedy, w oczach rozsądnego obserwatora, ich oświadczenie powinno obiektywnie respektować ich urząd oraz ich niezależność lub bezstronność.
  1. Jako generalna reguła, sędziowie i prokuratorzy nie powinni być zaangażowani w sprawy budzące publiczne kontrowersje. Niemniej, w ograniczonych przypadkach, mogą wyrażać swoje poglądy i opinie w sprawach, które są politycznie wrażliwe, na przykład jeśli uczestniczą w publicznych debatach dotyczących prawodawstwa i polityki, które mogą mieć wpływ na służbę sędziowską lub prokuratorską.

 W sytuacjach, gdy demokracja i rządy prawa są zagrożone, sędziowie mają obowiązek  zajmować publicznie stanowisko w obronie porządku konstytucyjnego i odbudowania demokracji.

Powinni zawsze powstrzymać się od komentarzy o sprawach, które prowadzą oraz unikać niepotwierdzonych komentarzy, które mogą poddać w wątpliwość ich bezstronność.

  1. Sędziowie i prokuratorzy powinni być ostrożni w korzystaniu z mediów społecznościowych. Zamieszczając posty w mediach społecznościowych powinni brać pod uwagę, że wszystko, co publikują pozostaje  na stałe, nawet jeśli usuną określone posty, oraz może być dowolnie intepretowane a nawet wyciągnięte z kontekstu. Podczas podejmowania anonimowych komentarzy w Internecie, sędziowie powinni zawsze być uważni, gdyż jest wiele różnych sposobów by zidentyfikować osobę, która zamieściła dany komentarz.
  1. Wszelkie osobiste informacje i zdjęcia zamieszczone w mediach społecznościowych powinny być skromne i przyzwoite. Sędziowie i prokuratorzy powinni zawsze powstrzymywać się od podejmowania bieżących komentarzy politycznych i nigdy nie publikować niczego, co może stać w sprzeczności z godnością ich urzędu lub w innych sposób wpłynąć na służbę sędziowską czy prokuratorską jako instytucję.
  1. Sędziowie i prokuratorzy mogą używać Twittera; jednakże o ile konto na Twitterze identyfikuje ich jako sędziego czy prokuratora, może być ono używane jedynie w celach informacyjnych  i edukacyjnych oraz dla aktywności związanych z ich pracą.

Wolność zgromadzeń i stowarzyszania się.

  1. Sędziowie i prokuratorzy mają prawo do wolności pokojowych zgromadzeń. W wykonywaniu tego prawa, powinni oni zważać na ich obowiązki i odpowiedzialność jako pozostających w służbie oraz  powstrzymać się kiedykolwiek ich udział w pokojowym zgromadzeniu może być uznany za pozostający niekompatybilnych z autorytetem ich instytucji lub sprzecznym z ich obowiązkiem do bycia, oraz pozostawiania postrzeganymi jako, niezależni i bezstronni.
  1. Sędziowie i Prokuratorzy mają prawo do tworzenia i uczestnictwa w zawodowych organizacjach mających na celu strzeżenie ich interesów zawodowych. Mogą być ponadto członkami innych organizacji, z tym zastrzeżeniem, aby ich członkostwo w innych organizacjach dało się pogodzić z godnością ich urzędu oraz niezależnością i bezstronnością.

Prawa polityczne

  1. Specjalny Sprawozdawca stwierdza, że brak jest generalnego międzynarodowego konsensusu odnośnie tego czy sędziowie, a także w mniejszym zakresie prokuratorzy, powinni być uprawnieni do uczestnictwa w polityce czy też nie.
  1. Jako obywatele, sędziowie i prokuratorzy są uprawnieni do wykonywania ich praw politycznych na równych zasadach z innymi obywatelami. Jednakże, sędziowie i prokuratorzy powinni powstrzymać się w wykonywaniu politycznej aktywności w celu ochrony niezawisłości sądownictwa oraz trójpodziału władz.
  1. Nawet w przypadkach, gdy ich członkostwo w partiach politycznych lub ich uczestnictwo w debacie publicznej nie jest wyraźnie zabronione, jest koniecznym by sędziowie i prokuratorzy powstrzymali się o jakichkolwiek politycznych aktywności, które mogą naruszyć och niezawisłość lub zagrozić gwarancjom bezstronności.
  1. W odniesieniu do bezpośredniego zaangażowania w politykę, Specjalny Sprawozdawca jest zdania, że sędziowie i prokuratorzy powinny unikać jakiejkolwiek partyjnej politycznej aktywności, która mogłaby podważyć och bezstronność lub być nie do pogodzenia z zasadą trójpodziału władz.

SSP „Iustitia”

Print Friendly, PDF & Email

How useful was this post?

Click on a star to rate it!

Average rating 0 / 5. Vote count: 0

No votes so far! Be the first to rate this post.

0 0 votes
Article Rating
Subscribe
Powiadom o
guest

wp-puzzle.com logo

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments