Nie jest możliwe pełne monitorowanie ochrony praworządności bez aktywnego udziału organizacji pozarządowych – wskazują Helsińska Fundacji Praw Człowieka (HFPC) oraz Węgierskiego Komitetu Helsińskiego (HHC) w swojej wspólnej opinii do komunikatu Komisji Europejskiej, dotyczącego dalszego umacniania praworządności w Unii.

Komunikat Komisji Europejskiej

3 kwietnia 2019 roku Komisja Europejska wydała komunikat o dalszym umacnianiu praworządności w Unii. Komisja podsumowała istniejące procedury służące do ochrony praworządności, takie jak procedura kontroli praworządności, postępowania przeciwnaruszeniowe czy procedura z art. 7 TUE, a także zaproponowała nowy model zapewniania praworządności. Zdaniem Komisji, model ten powinien opierać się na trzech filarach: promocji, prewencji i reakcji. W ramach każdego z filarów zakłada się zacieśnienie współpracy z podmiotami międzynarodowymi, europejskimi i krajowymi w celu wzmocnienia ochrony praworządności w państwach członkowskich.

Kryzys praworządności i rola organizacji pozarządowych (NGOs)

Zarówno Węgry, jak i Polska stoją w obliczu trwającego kryzysu praworządności, który stwarza poważne zagrożenie dla demokratycznego funkcjonowania państwa oraz ochrony praw człowieka. Z uwagi na skuteczne osłabienie niezależnych instytucji (sądów, mediów publicznych oraz krajowych biur Ombudsmanów), znacząco wzrosła rola społeczeństwa obywatelskiego w procesie monitorowania i analizy rozmiarów kryzysu demokracji.

Organizacje pozarządowe (NGOs) posiadają unikalne doświadczenie, łączące analizę systemowych zmian prawnych z oceną wpływu tych zmian na osłabienie ochrony ofiar naruszeń praw człowieka przed sądami krajowymi i organami administracji.

NGOs: zaangażowanie, wsparcie i ochrona

W swej wspólnej opinii, HHC i HFPC z zadowoleniem przyjmują propozycję Komisji Europejskiej zmierzającą do wzmocnienia procedur kontroli praworządności. Jednocześnie,  dotychczasowe doświadczenia organizacji, wskazują na pewne niedostatki w istniejących mechanizmach, w tym w szczególności brak określonych terminów (widoczny zwłaszcza, gdy chodzi o wstępny mechanizm ochrony praworządności) oraz ograniczony dostęp organizacji pozarządowych do procedur monitoringowych.

W opinii HHC i HFPC formułują konkretne zalecenia dotyczące poszerzenia dostępu organizacji pozarządowych do mechanizmów monitoringowych oraz stworzenia procedur umożliwiających wkład ze strony tych organizacji. W tym zakresie postulowane jest przeniesienie na grunt prawa europejskiego mechanizmów monitoringowych znanych z postępowania przed organami ONZ.

Uznaniu roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego powinno towarzyszyć ponadto podjęcie konkretnych kroków w celu ochrony tego sektora. Po raz kolejny do Komisji Europejskiej adresowany jest apel o zwiększenie wsparcia dla organizacji pozarządowych działających w obszarze ochrony praw podstawowych oraz poszerzenia monitoringu społeczeństwa obywatelskiego.

HFPC