Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa i zmianie niektórych innych ustaw – założenia do projektu przedstawione na II Kongresie Prawników Polskich w Poznaniu 1 czerwca 2019 r.

Wersja z 15. 05. 2019 r.

Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa i zmianie niektórych innych ustaw

– założenia do projektu

1. Organizacja i kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa

1. Skład określony Konstytucją RP

2. Wybór członków będących sędziami
   1. Liczba członków wybieranych przez poszczególne grupy sędziów (8 SSR, 2 SSO, 1 SSA, 1 SSW, 1 SWSA, 1 SNSA i 1 SSN)
   2. Bierne prawo wyborcze

– sędziowie sądów powszechnych dla SSR, SSO i SSA

– sędziowie sądów wojskowych dla SSW

– sędziowie sądów administracyjnych dla SWSA i SNSA

– sędziowie Sądu Najwyższego dla SSN

1. 3. Brak biernego prawa wyborczego sędziów delegowanych do MS w okresie ostatnich 2 lat
   4. Uprawnienie do zgłaszania kandydatów (sędziwie określonego sądu, RPO, NRA, KRRP, KRN, KRK, KRPr przy PG, właściwe organy uchwałodawcze wydziałów prawa, grupa 2.000 obywateli)
   5. Jawność zgłoszeń kandydatów

3. Funkcje KRS
   1. Stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów
   2. Zarządzanie efektywnością sądownictwa
   3. Zarządzanie gospodarką finansową sądownictwa
   4. Dbałość o wizerunek sądownictwa i komunikacja medialna
   5. Koordynacja rozpatrywania skarg uczestników postępowań sądowych
   6. Projektowanie i opiniowanie aktów prawnych dotyczących sądownictwa

4. Kompetencje KRS
   1. Kompetencja osobowa (nominacja sędziego oraz awans, zmiana miejsca służbowego i delegacja sędziego z wyłączaniem SN i NSA)
   2. Kompetencja administracyjna (badanie efektywności sądów, obciążenia sędziów i urzędników, zarządzanie sądowymi systemami informatycznymi)
   3. Nadzór administracyjny nad sądami
   4. Kompetencja finansowa (ustalanie budżetu sądownictwa w zakresie wydatków osobowych)
   5. Kompetencja edukacyjna (organizacji szkoleń ustawicznych i konferencji, nadzór nad KSSiP i aplikacją sądową i prokuratorską)
   6. Kompetencja deontologiczna (kształtowanie zasad etyki zawodu sędziego)
   7. Kompetencja informacyjna (upowszechnienie wiedzy o sądownictwie i prawie sądowym, powołanie rzecznika i biura prasowego sądownictwa)

5. Powołanie Rady Społecznej przy KRS (w celu kontroli przez obywateli i przedstawicieli zawodów prawniczych wykonywania przez KRS jej zadań)

2. Organizacja samorządu sędziowskiego (wzmocnienie roli samorządu sędziowskiego)

1. Struktura samorządności.
   1. Zebranie sędziów danego sądu (ZS).
   2. Zgromadzenie sędziów okręgu i rejonów z udziałem przedstawiciela sądu apelacyjnego (ZSORiA).
   3. Ogólnokrajowy organ samorządności sędziowskiej (robocza nazwa Ogólnopolska Reprezentacja Samorządności Sędziowskiej ORS).

2. Skład organów samorządności.
   1. ZS – wszyscy sędziowie danego sądu.
   2. ZSORiA – sędziowie sądów rejonowych i okręgowego (proporcje do dyskusji) oraz przedstawiciel (z zastępcą) wybrany przez ZS właściwego SA.
   3. ORS – przedstawiciele SR, SO i SA (np. każde ZSORiA wybiera dwóch SSR i jednego SSO, a ZS każdego SA wybiera jednego SSA, wówczas ORS liczyć będzie 146 członków – do dyskusji).
   4. Kolegium sądu

3. Struktura organów samorządu.
   1. ZS – przewodniczący i dwóch zastępców wybieranych przez ZS na dwuletnią kadencję, którzy tworzą Kolegium Sądu. W większych sądach ZS określa większą liczebność Kolegium i wybiera jego dalszych członków na dwa lata. Działa na zebraniach plenarnych a pomiędzy zebraniami ZS działa poprzez Kolegium, które pozostaje w stałym kontakcie z sędziami i prezesem danego sądu.
   2. ZSORiA – przewodniczący i dwóch zastępców wybieranych przez zgromadzenie na dwuletnią kadencję którzy tworzą Prezydium Zgromadzenia wraz z wybranymi członkami Prezydium, których ilość określa dane Zgromadzenie i ich wybiera na dwa lata. Działa na spotkaniach plenarnych, a pomiędzy spotkaniami poprzez Prezydium.
   3. ORS – wyjątkowo działa na zebraniu plenarnym, które zbiera się z reguły raz w roku, a stale działa poprzez prezydium. Prezydium jest złożone z 12 członków wybrane na dwuletnią kadencję przez plenarne spotkanie ORS na czele którego stoi przewodniczący i dwóch zastępców (sposób ich wyboru do dyskusji). Prezydium funkcjonuje przy KRS, które zapewnia obsługę techniczną. Do pracy w Prezydium ORS sędziowie zostają oddelegowani na czas kadencji. Każdy z członków prezydium odpowiada za współpracę z samorządnością jednej apelacji.

ORS może tworzyć zespoły tematyczne dla rozwiązania złożonych problemów z możliwością delegowania sędziów do takich zespołów.

4. Funkcje organów samorządu.
   1. ZS – definiuje problemy i potrzeby służące prawidłowemu funkcjonowaniu sędziów na poziomie danego sądu i w miarę swoich możliwości je rozwiązuje, wskazuje kandydata na prezesa (powołuje go KRS) i współpracuje z prezesem, głównie poprzez Kolegium.
   2. ZSORiA – monitoruje działanie SO i SR w okręgu, definiuje problemy i potrzeby służące prawidłowemu funkcjonowaniu sędziów na poziomie okręgu i w miarę swoich możliwości je rozwiązuje. W miarę potrzeby współpracuje z ZS właściwego SA poprzez jego przedstawiciela. Współpracuje ,,w dół” z ZS wszystkich sądów oraz ,,w górę” z ORS.
   3. ORS – monitoruje działanie sądów, definiuje problemy i potrzeby służące prawidłowemu funkcjonowaniu sędziów na poziomie kraju i w miarę swoich możliwości je rozwiązuje albo przedstawia innym władzom. Współpracuje z KRS oraz MS i jest nadzorowane przez nie w zakresie w jakim KRS i MS posiadają kompetencje do zarządzania sądownictwem. Reprezentuje sądownictwo (ogół sędziów sądów powszechnych) przed pozostałymi władzami i mediami. Inicjuje, monitoruje i współdziała w projektach zmian w prawie.

3. Status sędziego

1. Powołanie przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa

2. Stanowisko sędziego

2.1. Jednolite stanowisko sędziego sądu powszechnego lub urząd sędziego określonego rzędu z przejrzystym systemem awansowym

2.1.1. Wyznaczenie miejsca służbowego (siedziby) sędziego

2.1.2. Struktura sądów powszechnych – sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne

2.1.3. Zmiana miejsca służbowego – system awansów (tryb i podstawy)

3. Delegowanie sędziego:

3.1. Delegowanie do pełnienia obowiązków sędziego za jego zgodą – tzw. mała delegacja do 14 dni (nie zamknięto dyskusji)

3.2. Pełnienie innych obowiązków niż obowiązki sędziego

3.2.1. Możliwość delegacji wyłącznie do KRS lub „instytucji międzynarodowej”

3.2.2. Obowiązek zrzeczenia się urzędu; powrotne objęcie urzędu w okresie nie dłuższym niż 5 lat

4. Czas pracy

4.1. Określony wymiarem zadań i limitami liczbowymi

4.2. Program wprowadzania limitów ważonych (przy uwzględnieniu stopnia skomplikowania załatwionych spraw)

5. Wynagrodzenia

5.1. Zróżnicowanie przez staż pracy albo pełnioną funkcję (ale tylko w razie braku zmiany zakresu dotychczasowych obowiązków)

6. Dodatkowe zatrudnienie i zajęcie – działalność naukowa, badawcza i edukacyjna

7. Oświadczenia majątkowe (nie zamknięto dyskusji)

7.1. Wyłączenie jawności zewnętrznej

7.2. Pełna jawność zewnętrzna

7.3. Pełna jawność zewnętrzna po weryfikacji tożsamości

4. Nadzór administracyjny nad sądami

1. Próba definicji (czynności nadzoru nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli z )
2. Zakres nadzoru (wizytacje, lustracje, ocena sędziego w procesie awansowym oraz badanie konkretnych spraw i skarg)
3. Organ nadzoru – KRS lub Pierwszy PSN za pośrednictwem zespołu wizytatorów przy udziale samorządu sędziowskiego
4. Rodzaje nadzoru

5. Odpowiedzialność dyscyplinarna

1. Podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej:

a) definicja przewinienia dyscyplinarnego,

b) odpowiedzialność dyscyplinarna także za działania orzecznicze;

2. struktura sądownictwa dyscyplinarnego, w tym zagadnienia:

a) likwidacja izby dyscyplinarnej SN i odrębnej struktury oraz składu sądów dyscyplinarnych,

b) SA jako sąd pierwszej instancji SN jako sąd odwoławczy

c) sędziwie SA jako sędziowie dyscyplinarni,

d) właściwości sądów dyscyplinarnych – w tym zakresu właściwości w sprawach pozadyscyplinarnych jak odwołania od wytyków itp.;

3. procedura postępowania dyscyplinarnego, w tym kwestie:

a) regulacji norm odsyłających – oparcie na odpowiednim stosowaniu kpk w sposób pozytywny czy też negatywny,

b) gwarancji procesowych, w tym udziału obrońcy obwinionego/pełnomocnika sędziego,

c) wyróżnienia postępowania wyjaśniającego jako części postępowania dyscyplinarnego czy też wyodrębnienie go poza tym postępowaniem,

d) rzecznik dyscypliny sądów powszechnych i 2 zastępców wybierani przez KRS spośród kandydatów przedstawionych przez samorząd sędziowski; rzecznicy dyscyplinarni przy SA wybierani przez samorząd sędziowski

e) relacji pomiędzy postępowaniem karnym a dyscyplinarnym w sprawach o ten sam czyn,

f) relacji pomiędzy postępowaniem dyscyplinarnym a samorządem sędziowskim (pytanie z ankiety: „Czy samorząd sędziowski powinien mieć realny wpływ na:- wszczynanie postępowania dyscyplinarnego?”, a także np. pytanie o wpływ samorządu na wybór rzeczników),

g) statusu pokrzywdzonego,

h) jawności postępowania,

i) podmiotu zobowiązanego do wykonania kar dyscyplinarnych;

4. pozostawienie katalogu kar dyscyplinarnych i dodanie środków dyscyplinarnych (przeproszenie pokrzywdzonego, zakaz prowadzenia pojazdów);

5. pozostałe kwestie materialnoprawne:

a) przedawnienie karalności,

b) zatarcie ukarania,

c) kara łączna,

d) odstąpienie od wymierzenia kary.

6. Gospodarka finansowa

1. Założenia zmian w zakresie gospodarki finansowej sądów powszechnych winny być skorelowane z zakresem pojęciowym i instytucjami prawa finansów publicznych, gdyż sądy powszechne podlegają rygorom sprawozdawczości budżetowej oraz rachunkowości budżetowej. Osobną kwestią są gwarancje w postaci stałych, czyli niepogarszających się corocznych nakładów na sądownictwo w kolejnych budżetach oraz planach finansowych na kolejne lata. Modelowo nakłady powinny być określone jako stały procent np. rocznego PKB oraz niezależne od woli władzy MF czy RM.

2. Zarządzanie gospodarką finansową powinno być dokonywane poprzez podział na wydatki majątkowe oraz osobowe i odpowiednie przyporządkowanie zarządu środkami KRS oraz MS. Tak samo powinny być ujednolicone zasady nadzoru, w tym także administracyjnego nad personelem zatrudnionym w sądach (sekretarze, kuratorzy, służby techniczne).

3. Wydatki osobowe co do zasady należy powierzyć zarządowi KRS, który w tym zakresie dokonywałby ich transferu do dysponentów niższego stopnia w tym przede wszystkim prezesów sądów (niezależnie od struktury i jej ewentualnego jej „spłaszczenia”).

4. Wydatki majątkowe (wszystkie te, które nie są osobowe) zostałyby pozostawione MS i wykonywane w ramach planów finansowych. W tym zakresie wydatki majątkowe dotyczyłyby inwestycji, nakładów na środki trwale, ale też należności np. świadków i biegłych.

5. Ze względu na nierozerwalność funkcjonalną osób i mienia przy ewentualnych sporach warto zaproponować powołanie u boku KRS  komisji z przedstawicielem MS do rozstrzygania konfliktów kompetencyjnych.

6. Prezesi sądów powinni być odpowiedzialni za gospodarkę kadrową sądów oraz jej skutki finansowe. Zapotrzebowanie na etaty zgłaszane byłoby do KRS. KRS uwzględniając zapotrzebowanie w poszczególnych jednostkach sądowych i czuwając nad harmonijnym podziałem etatów organizowałyby konkursy na poszczególne stanowiska uwzględniając także zakres ich finansowania.

7. W zakresie gospodarki finansowej dyrektor sądu powinien podlegać decyzjom prezesa sądu, czyli to prezes byłby decydentem w zakresie spraw osobowych (np. etaty, ilość, stanowiska, przesunięcia) i aspektu ich finansowania. Dyrektor byłby kierownikiem finansowym. Pozostaje kwestia odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, lecz w tym zakresie można przyjąć, że odpowiedzialność ta wynikałaby z zasad podzielonego zarządu na wydatki osobowe i majątkowe.

8. W proponowanej koncepcji MS zachowuje zarząd majątkiem, w związku z czym dyrektorzy sądu nadal powinni opracowywać plany budżetowe i czuwać nad ich realizacją, ale tylko w zakresie spraw majątkowych, włączając w plan jednostki wydatki osobowe.

11. Relacje pomiędzy prezesem, a dyrektorem w obszarze sporządzania planu oraz w obszarze przesunięć wydatkowych w obrębie planu powinny być jasno określone (wydatki majątkowe nie finansują osobowych i odwrotnie).

12. Konieczne jest powiązanie czasu pracy sędziów i zasad rozliczeń jednostek sądowych z tzw. efektywnością w perspektywie opracowania centralnych zasad parametryzacji kosztochłonności spraw oraz przyznawanie etatów z uwzględnieniem wyników przeprowadzanej rokrocznie oceny pracy poszczególnych jednostek przy uwzględnieniu wskazanych zasad.

13. Przyjęcie proponowanej struktury gospodarki finansowej od strony podmiotowej (Prezes/Dyrektor) oraz przedmiotowej (wydatki majątkowe/osobowe) wzmacnia sposób zarządzania sądem oraz pozwala na „pewną samodzielność” finansową w ramach jednostki budżetowej i prowadzenie jej adekwatnie do warunków w jakich funkcjonuje jednostka.