26 kwietnia 2019 r. w Sądzie Najwyższym w sali im. Stanisława Dąbrowskiego odbyła się międzynarodowa konferencja „Przyszłość Europy opartej na rządach prawa” poświęcona zagadnieniom praworządności w demokracjach europejskich.
Uczestnikami konferencji byli przedstawiciele Sądów Najwyższych Państw Członkowskich Unii Europejskiej, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, międzynarodowych stowarzyszeń sędziowskich, przedstawiciele korporacji prawniczych, profesorowie, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, sędziowie Sądu Najwyższego.
Konferencję otworzyła prof. Małgorzata Gersdorf Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.
W ramach dwóch sesji tematycznych zaprezentowano następujące wystąpienia:
- „Zaufanie a rządy prawa”– Bettina Limperg, Prezes Trybunału Federalnego Niemiec,
- „Państwo prawa” – prof. dr hab. Marek Safjan, Sędzia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu,
- „Sędziowie i demokracje europejskie” – dr hab. Ryszard Piotrowski, prof. UW,
- „Praworządność – perspektywa prawa międzynarodowego” – dr hab. Mateusz Pilich.
Moderatorem sesji był Sędzia Sądu Najwyższego dr hab. Włodzimierz Wróbel, prof. UJ.
Gersdorf_Wystąpienie na Konferencji 26_04_2019 r_ (2)Prezes Trybunału Federalnego Niemiec Bettina Limberg powiedziała, że Unia Europejska jest wspólnotą prawa, mimo różnych wewnętrznych uregulowań. Unia Europejska stoi na straży demokracji, praw człowieka, pluralizmu, tolerancji i równości.
Rządy prawa oznaczają państwo prawa (die Rechtsstaatlichkeit).
Zaufanie do prawa, do państwa, do sądów to kwestia kluczowa. Były prezydent RFN Joachim Gauck uważał kryzys zaufania za największe zagrożenie dla państwa prawa.
Gwarancją jest konstytucja. Nawiązując do sytuacji w Polsce mówiła o o niebezpieczeństwie utraty zaufania do niezależności polskiego sądownictwa, na tym tle przypomniała irlandzki casus ENA. Ważne, jej zdaniem, będą rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości UE (sprawa C 619/18). „Strażnik poskiej konstytucji został zeuropeizowany” – powiedziała Bettina Limberg.
Prof. Marek Safjan, sędzia Trybunału Sprawiedliwości: „Deformowanie rządów prawa w UE to zagrożenie i wyzwanie obecnie najważniejsze, od tego zależy przyszły rozwój Europy i zapewnienie dobrostanu jej obywateli”. „niespotykany do tej pory kryzys to tendencje odśrodkowe, których skrajnym przejawem jest brexit”.
Unia jest solidarnym organizmem spajanym przez zaufanie, mówił M. Safjan. „Nie można dopuścić do impotencji instytucji europejskich.” Przypomniał, że to, co dzieje się wewnątrz państw członkowskich nieuchronnie przenosi się na poziom Unii. Skutkiem nieprzestrzegania prawa w jednym z państw może być podważanie zaufania do orzeczeń sądowych. Dlatego tak niebezpieczne są inne przejawy kryzysu obserwowane w niektórych państwach, jak kwestionowanie roli prawa, odwoływanie się do woli ludu, kwestionowanie nadrzędności prawa unijnego, kwestionowanie władzy sądowniczej, budowanie demokracji nieliberalnej.
Mówiąc o tych zagrożeniach Marek Safjan powiedział, że trzeba zrozumieć, że „demokracja to nie tyrania większości”. „Rodzi się obawa przed autorytaryzmem, większa niż strach przed rozpadem Unii Europejskiej”. Przejawem tego zjawiska są działania polskich władz wobec sędziów. Jednak nie można polegać tylko na heroicznej postawie sędziów. Wielkie znaczenie ma art.art. 49 Traktatu UE, który uzależnia członkostwo w Unii od przestrzegania rządów prawa. Unijna ochrona rządów prawa wyraża się we wszczęciu procedury wynikających z art. 7 Traktatu wobec Polski. „Rządy prawa w Unii to nie jest jedna z opcji – to jest podstawowy obowiązek każdego z państw członkowskich”.
Jeśli Unia nie będzie w stanie obronić podstawowych wartości w jednym z państw, to nie będzie mogła obronić tych wartości w całej Unii Europejskiej.
Wystąpienie dr. hab. Ryszarda Piotrowskiego publikujemy w całości osobno – z nagrania.
