20 maja w Katowicach odbył się pierwszy po 1945 roku Kongres Prawników Polskich, zwołany przez Krajową Radę Radców Prawnych, Naczelną Radę Adwokacką i Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”. Prawnicy zwołali go ze względu na nadzwyczajne okoliczności wyrażające się w takich zmianach prawa oraz praktyce politycznej po wyborach w 2015 r., które głęboko zaburzyły konstytucyjnie zagwarantowaną równowagę i trójpodział władz.

Blisko półtora tysiąca uczestników gościło przedstawicieli najwyższych władz sądowniczych krajowych, ale także Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, posłów i europosłów, jednego wiceministra i przedstawiciela prezydenta. Uczestnikami byli też notariusze, komornicy – oraz pojedynczy prokuratorzy.

Kiedy witano gości, wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego Stanisław Biernat otrzymał burzliwą owację na stojąco. Podobnie – Małgorzata Gersdorf, I Prezes Sądu Najwyższego.

Poniżej notatki z Kongresu

Jacek Trela, NRA

Podkreślił, że Kongres Prawników Polskich jest wydarzeniem bez precedensu w historii Polski. Moje nazwisko „Trela”, od końca czyta się „alert”, czyli stan gotowości do działania. I do takiego wspólnego działania na rzecz reformy wymiaru sprawiedliwości są gotowi organizatorzy Kongresu – adwokaci, sędziowie i radcy prawni. Nie trzeba, a nawet nie wolno podejmować działań politycznych wokół wymiaru sprawiedliwości. Są one bowiem antyobywatelskie, szkodzą i naruszają trójpodział władzy. Kongres właśnie jest wyrazem tej woli wspólnego działania.

Jak widzimy wymiar sprawiedliwości oczyma obywatela:

• formalizm sądów,
• długie oczekiwanie na wyrok,
• zła komunikacja sądu ze stronami,
• niejasne decyzje,
• problemy z wyznaczaniem biegłych sądowych.

Wszelki reformy muszą być przeprowadzane dla obywatela. Natomiast wszelkie polityczne działania względem sądów nie służą celom pro obywatelskim, lecz naruszają odrębność sądów od innych władz..

Przykłady nagannych działań – pojedyncze przypadki nagłaśniane w takim stopniu, że burzy to zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.

„Ja temu mówię stanowcze NIE!” – zakończył

Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych

Nieważne skąd przyjechaliśmy i po której stronie sali sądowej stoimy – wszyscy stoimy po stronie sprawiedliwości.

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego sądu”

Gdzie jest ten niezależny sąd? Tu, na tej sali [oklaski]. To my jesteśmy strażnikami sprawiedliwości!

Nie jesteśmy przeciw, jesteśmy za: za prawami obywatelskimi, za zmianami.

Sprawiedliwości nie da się kupić ani sprzedać, wartościami nie da się handlować, są bezdyskusyjne.

Nasze środowiska wyciągają rękę. Jeżeli przedstawiciele innych władz przyjmą tę ofertę – my oferujemy nasz profesjonalizm.

Krystian Markiewicz, prezes SSP „Iustitia”

Nikt nie może nas zwolnić z obowiązku rozmawiania o konstytucji.

Nie dyskutujemy o programach politycznych, ale chcemy rozmawiać z pozostałymi władzami. Apelujemy, by wymierzanie sprawiedliwość pozostawić niezależnym sądom. To nie jest uprawianie polityki: my rozmawiamy o wartościach.

Mamy prawo i obowiązek zabierać głos, by chronić najważniejsze wartości konstytucyjne. Nikt z tego obowiązku nie może nas zwolnić. Prawnicy chcą dialogu, ale pozostawiając politykę politykom, apelujemy, by wymierzanie sprawiedliwości pozostawić niezależnym sądom. Rządzący nie kierowali się słupkami w sondażach, lecz troską o podstawowe wartości

List prezydenta Andrzeja Dudy

odczytał jego przedstawiciel Andrzej Dera

Wszystkich nas powinna niepokoić przewlekłość postępowań.

Z satysfakcją i aprobatą witam każdą inicjatywę, która w zamyśle jej organizatorów ma służyć usprawnianiu funkcjonowania sądownictwa w Polsce. Ufam, że państwa dzisiejsze spotkanie będzie forum rzeczowej i konstruktywnej wymiany myśli na ten temat.

Ze swej strony chcę zwrócić uwagę na zagadnienia, które uważam za pierwszoplanowe. Konstytucja określa Rzeczpospolitą, jako demokratyczne państwo prawne, którego suwerenem jest naród. Racją istnienia wszelkich władz, w tym sądów jest służba obywatelom. Obywatel powinien mieć pewność, że w wypadku naruszenia jego praw niezwłocznie przyjdą mu z pomocą organy i instytucje powołane do ochrony tych praw. Dlatego wszystkich nas powinna niepokoić przewlekłość postępowań, liczba przedawnień spraw o przestępstwa i wykroczenia, a w konsekwencji bezkarność sprawców. Cóż znaczą przyznane prawa, jeśli droga ich egzekwowania pozostaje niepewna, lub nadmiernie długotrwała?

Warto przypomnieć, iż z gwarancją niezawisłości sędziowskiej ściśle wiąże się nakaz apolityczności. Konstytucja zakazuje sędziom przynależności do partii politycznej, oraz prowadzenia działalności publicznej. Sędzia nie powinien recenzować działalności innych organów władzy.

W tym miejscu uczestnicy Kongresu przerwali ministrowi, skandując „Konstytucja, konstytucja!” i machając egzemplarzami konstytucji.

Przypominam o tym, ponieważ nadwątlone zaufanie obywateli do rzetelności i bezstronności procedur sądowych oraz do standardów etycznych i zawodowych korporacji prawniczych, a także utrudniony dostęp do pomocy prawnej dla osób niezamożnych i mniej wykształconych, jest potencjalnym źródłem patologii i zagrożeniem dla porządku publicznego. Skłania to do szukania zastępczych środków ochrony swoich praw.

Szanowni państwo, sądy sprawne, bezstronne i szanowane to filar nowoczesnego państwa demokratycznego.

Koen Lenaerts, Prezes Trybunału Sprawiedliwoi Unii Europejskiej

Niezależni sędziowie muszą zachować tę niezależność w demokratycznym społeczeństwie…

Ochrona praw indywidualnych jest absolutnie kluczowa.

Jesteście strażnikami praw obywateli.

Brońcie praw obywatelskich. Europa potrzebuje polskich sądów.

Yes, You Can!

Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego prof. dr hab. Małgorzata Gersdorf

Na początku przypomina, że kongres „To wielkie wydarzenie odbywa się w stulecie polskiego wymiaru sprawiedliwości i Sądu Najwyższego, który o rok wyprzedził odrodzenie Polski”. „Trzeba też przypomnieć, że ten kongres jest pierwszy po wojnie, ale nie pierwszy w Polsce. Poprzednie odbyły się w 1924 roku w Wilnie, 1929 – w Warszawie i w 1936 – w Katowicach”.

Skoro już tu jesteśmy, trzeba postawić otwarte pytanie – po co tu jesteśmy. Zniszczona już została niedoskonała niezależność prokuratury. Dziś jedna osoba ma uzyskać nieograniczone prawo powoływania i odwoływania sędziów, asesorów.

„Chryzokracja” to kpina z nas. Władza sądownicza to najsłabsza z władz. Nie ma policji, mediów itd. ale to w Rzymie starożytnym obowiązywała zasada: „Cedant arma …togae”. U nas tymczasem

trwa spychanie sędziego do roli – wykonawcy. I trwa walka pod hasłem apolityczności sędziów, Społeczeństwu wmawia się, że władza sądownicza ma milczeć w sprawach publicznych, podczas gdy politycy grzeją się w światłach lamp.

Muszą pomiarkować się przed władzą absolutną.

Trzeba przypomnieć, czym jest niezależność. Odsądza się nas od czci i wiary. Stajemy wobec konieczności recenzowania polityków.

Nas nie obowiązuje ślepo realizacja programu rządowego.

Przysięgaliśmy na konstytucję, niektórzy przed Bogiem, a nie przed partią polityczną!

Jedynowładztwo ministra sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego nie przyspieszy biegu spraw, spowoduje tylko służalczość i zapaść kadrową.

Sędziowie młodzi odejdą od tego chaosu, sędziów starszych i doświadczonych państwo się pozbędzie. Wszyscy [sędziowie] jesteśmy obywatelami.

Trzeba więc stworzyć wspólną platformę i napisać program dobrego państwa, w ramach konstytucji.

Trzeba programu, na który będzie składać się:

priorytet autorytetu TK i konieczny monitoring obywatelski

…sądy nie mogą być zależne od ministra sprawiedliwości…

…sądownictwo musi mieć niezależny budżet…

…PG powinien być niezależny od rządu, z dużymi kompetencjami…

…prokuratorzy muszą mieć immunitet…

…sądownictwo zbliżyć do samorządu lokalnego…

…składy ławnicze rozszerzone…

…kognicja sądów – uszczuplona, szczególnie w sprawach bagatelnych plus zmieniona procedura w sprawach cywilnych.

…W sprawach pracowniczych – komisje pojednawcze…

…dyrektorzy sądów nie mogą być oberprezesami

Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich

Przypomniał, że jednym z ustaleń Okrągłego Stołu była niezależność i niezawisłość sędziów i sądów, nieprzenoszenie sędziów bez ich zgody, KRS dobierająca kandydatów na sędziów.

Przez ponad 20 lat wierzyliśmy, że te zasady obowiązują.

Marcin Warchoł – wiceminister sprawiedliwości

Sądy komunistyczne skazały na karę śmierci ponad trzy tysiące polskich patriotów. Do końca lat 80. wydawano bardzo surowe wyroki na przedstawicieli demokratycznej opozycji. A mimo to zaledwie jeden sędzia został usunięty z zawodu – mówił Marcin Warchoł do zgromadzonych w sali. – W stosunku do 42 sądy dyscyplinarne odmówiły podjęcia postępowania. Wobec pięciu sędziów sprawy zostały umorzone, lub ich uniewinniono.

Buczenie i gremialne opuszczanie sali.

Projekt reformy sądownictwa autorstwa tej ekipy wychodzi naprzeciw oczekiwaniom, to będzie demokratyzacja sadów.

Za OBWE – poprawki do projektu ustawy om KRS – kandydatów do rady będą mogli zgłaszać także: NRA, KRRP i izba notarialna.

„My reformę będziemy realizować”

Marek Safjan, sędzia Trybunału Sprawiedliwości UE, były prezes Trybunału Konstytucyjnego

… odbywająca się tu dyskusja jest sygnałem dla społeczeństwa, że prawnicy potrafią rozmawiać o tym, jak chronić prawa obywatela. To nie jest dyskusja polityczna,

….przypomina się rok 1968: gdy na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego domagaliśmy się przestrzegania [ówczesnej] konstytucji. A nazajutrz przeczytaliśmy, że domagamy się zmiany systemu państwa

…nie możemy ograniczać się do identyfikowania patologii systemu – skupmy się na tym, jak nad szeroko rozumianą poszerzać ochronę praw obywatela:

1. niezbędne jest stworzenie w ramach środowisk tu reprezentowanych komisji, która by pracowała nad szeroko rozumianą reformą prawa;
2. potrzebny jest – jako instrument – monitoring tego, co szkodzi wymiarowi sprawiedliwości. Monitorowanie złych ustaw. Z różnych środowisk płyną propozycje alternatywnego orzecznictwa konstytucyjnego, które by wypełniało funkcje, których nie może spełniać Trybunał Konstytucyjny. Równie ważne jest monitorowanie patologicznych zachowań osób ze środowisk prawniczych, szczególnie oportunizmu i braku niezależności.
3. Ważne jest dostrzeganie rosnącej roli orzecznictwa i prawa europejskiego. Ideałem byłoby powołanie w sądach stanowisk do spraw europejskiego orzecznictwa.
4. Muszą być określone jasne, wyraźne reguły deontologiczne, analogiczne do powiedzenia Władysława Bartoszewskiego o tym, że gdy nie wiadomo, jak się zachować, wystarczy być przyzwoitym.

Krzysztof Parchimowicz, prezes Stowarzyszenia Prokuratorów Lex super omnia

…nie może tak być, żeby partyjny prokurator oskarżał przed partyjnym sądem bezpartyjnego podsądnego…

Andrzej Rzepliński, były prezes Trybunału Konstytucyjnego

Każdemu z nas potrzebni są niezależni prokarorzy a nie oficerowie polityczni, życzmy im, by byli prokuratorami Rzeczypospolitej

Ryszard Kalisz

Ten Kongres to dopiero początek drogi. To się szybko nie skończy… mówili o tym wszyscy. My musimy wskazać, że nie trzeba być oportunistą, Anihilowany został TK, zaraz Krajowa Rada sadownictwa, potem adwokatura i radcowie. Jeżeli my nie wykorzystamy tego kongresu, to przegramy…Trzy organizacje powołają wspólną platformę, monitorującą

Waldemar Żurek, SSO, rzecznik prasowy KRS

Stosujmy konstytucję i wspierajmy tych, którzy są poszkodowani… I nazajutrz po Kongresie rozpocznijmy

Z komunikatu po Kongresie:

Uchwała dotycząca priorytetów wymiaru sprawiedliwości oraz zapowiedź powołania Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej, który przedstawi konkretne rozwiązania reformy sądownictwa – to efekt pierwszego Kongresu Prawników Polskich w Katowicach. Wzięło w nim udział ponad 1500 osób reprezentujących wszystkie zawody prawnicze.

Kongres Prawników Polskich powstał jako platforma do dialogu na temat reformy, która powinna usprawnić wymiar sprawiedliwości, a także jako odpowiedź na zmiany, jakie rząd RP w ekspresowym tempie i bez odpowiednich konsultacji chce wprowadzić w wymiarze sprawiedliwości. Takie postulaty znalazły się w uchwale zamykającej sobotni Kongres. – Sądownictwo XXI wieku powinno być przyjazne obywatelowi – proste i dostępne – czytamy w uchwale. Uczestnicy zwrócili również uwagę, że celem reform powinno być zwiększenie efektywności oraz szybkości postępowań sądowych, a także dbałość o normy konstytucyjne prawa wspólnotowe obywateli.

W tym celu powołana zostanie Społeczna Komisja Kodyfikacyjna: – Pierwszym jej zadaniem powinno być opracowanie i przekazanie podmiotom posiadającym inicjatywę ustawodawczą konkretnych projektów ustaw lub nowelizacji w sprawach będących tematem Kongresu – zadeklarowali uczestnicy Kongresu.

opr. red.