Jak przypomina na swojej stronie internetowej Helsińska Fundacja Praw człowieka, Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 25 lipca 2018 r. dopuścił możliwość odmowy wydania na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania (ENA) w przypadku stwierdzenia wystąpienia realnego ryzyka dla rzetelności postępowania sądowego w państwie członkowskim Unii Europejskiej.
Sprawa dotyczyła polskiego obywatela podejrzanego o popełnienie przestępstw narkotykowych, w którego sprawie polskie sądy trzykrotnie wystosowały ENA. Został on zatrzymany w Irlandii w maju 2017 r. i podczas postępowania przed sądem irlandzkim sprzeciwiał się przekazaniu do Polski argumentując, że zostaną w ten sposób naruszone jego prawa (np. ze względu na warunki panujące w więzieniach). Sąd irlandzki nie podzielił większości argumentów, zgodził się jednak z podniesionych argumentami dotyczącymi zagrożeń dla rzetelności postępowania przed sądami krajowymi w Polsce, które mogą wynikać ze zmian legislacyjnych wprowadzonych w ciągu ostatnich 2 lat. Sąd irlandzki skierował do TSUE pytanie prejudycjalne w celu ustalenia, czy możliwa jest w takiej sytuacji odmowa wydania na podstawie ENA oraz czy sąd krajowy przed podjęciem decyzji o odmowie musi ustalić ryzyko dla konkretnej osoby lub ewentualnie jakie gwarancje należy uzyskać.
TSUE orzekł, że możliwa jest odmowa wydania po spełnieniu dwóch warunków – wystąpienia systemowego zagrożenia dla prawa do rzetelnego procesu w danym państwie członkowskim, jak również jeśli zagrożenie takie zostanie stwierdzone w indywidualnej sprawie. Rozwinął tym samym swoje dotychczasowe orzecznictwo dotyczące możliwego ryzyka naruszenia zakazu niehumanitarnego traktowania w więzieniach.
Minister Sprawiedliwości podczas briefingu prasowego 25 lipca 2018 r. stwierdził, że „sentencja wyroku jest bliska stanowisku polskiego rządu”. Z dokumentacji uzyskanej przez Helsińską Fundację Praw Człowieka oraz Forum Obywatelskiego Rozwoju wynika jednak, że Trybunał nie podzielił większość argumentów podniesionych przez polski rząd podczas postępowania przed TSUE.
Rząd podważał m.in. rzetelność wniosku Komisji Europejskiej, z grudnia 2017 r. inicjującego postępowanie z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, argumentując, że oceny zawarte we wniosku „są jak najbardziej subiektywne”. Tymczasem Trybunał orzekł, że „informacje zawarte w uzasadnionym wniosku skierowanym niedawno przez Komisję do Rady na podstawie art. 7 ust. 1 TUE są szczególnie istotne w kontekście (…) oceny” istnienia „rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, związanego z brakiem niezawisłości sądów tego państwa członkowskiego, z uwagi na systemowe lub ogólne nieprawidłowości w tym państwie”.
Rząd argumentował również, że „sąd irlandzki nie był w ogóle uprawniony do badania stanu praworządności w Polsce ani do dokonywania jakichkolwiek ocen w tym względzie”. Trybunał z kolei orzekł, że to właśnie sąd krajowy jest zobowiązany do oceny zagrożenia prawa do rzetelnego postępowania sądowego w państwie członkowskim, do którego ma być przekazana osoba na podstawie ENA. Ocena ta musi obejmować ocenę generalną (w tym zakresie sąd krajowy może posłużyć się m.in. uzasadnionym wnioskiem Komisji Europejskiej), jak również indywidualną (w odniesieniu do konkretnej osoby).
Zdaniem rządu żaden z elementów tej oceny nie został w niniejszej sprawie spełniony. W świetle wyroku TSUE ocenę tę przeprowadzi sąd irlandzki, jednak biorąc pod uwagę treść pytania, które skierował do TSUE wydaje się, że sąd ten nie ma wątpliwości co do istnienia w Polsce systemowych zagrożeń dla niezależności sądów.
Rząd argumentował m.in., że „połączenie stanowisk Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego nie było kwestionowane nawet przez Komisję Wenecką”. Z kolei Komisja Wenecka w swojej opinii z grudnia 2017 r. wskazała, że system prokuratorski powinien zostać odpolityczniony oraz że urzędy Prokuratora Generalnego oraz Ministra Sprawiedliwości powinny zostać rozdzielone.
Szczegółowe informacje na temat wyroku i komentarz do oceny Ministerstwa Sprawiedliwości znajduje się tutaj.
Materiały, które uzyskała HFPC:
TSUE_Celmer_uwagi-Polski TSUE_Celmer_uwagi-Komisji TSUE_Celmer_uwagi-LM TSUE_Celmer_uwagi-Minister-for-Justice TSUE_Celmer_wniosek-prejudycjalny TSUE_Celmer_wniosek-prejudycjalny-aneksy