Ustawy o prokuraturze w latach 1950 – 2018
1950, ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o Prokuraturze Rzeczypospolitej Polskiej
Art. 1. W celu ugruntowania praworządności ludowej, ochrony mienia społecznego i ścigania przestępstw tworzy się urząd Generalnego Prokuratora Rzeczypospolitej.
Art. 3. Generalny Prokurator Rzeczypospolitej:
1) sprawuje nadzór nad ścisłym przestrzeganiem przepisów prawa przez wszystkie organy, władze i urzędy na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym oraz przez jednostki gospodarki uspołecznionej, instytucje społeczne i poszczególnych obywateli,
2) czuwa nad zgodnością z przepisami prawa aktów i innych czynności władz, urzędów, instytucji i jednostek gospodarki uspołecznionej, określonych w pkt 1,
(…)
4) czuwa nad prawidłowym i jednolitym stosowaniem przepisów prawa przez sądy w zakresie, przewidzianym w przepisach postępowania sądowego,
(…)
1967, ustawa o prokuratorze PRL z 19 kwietnia 1967
Art. 2. 1. Zadaniem Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i podległych mu prokuratorów jest strzeżenie praworządności ludowej, a w szczególności ściganie przestępstw, czuwanie nad ochroną własności społecznej, zapewnienie poszanowania praw obywateli.
2. Działalność Prokuratury ma na celu ochronę i umacnianie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
1985, ustawa o prokuratorze PRL z 20 czerwca 1985
Art. 2. 1. Działalność prokuratury ma na celu ochronę i umacnianie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz ochronę własności społecznej i zapewnienie posumowania praw obywateli. ·
2. Prokuratura powinna w swojej działalności wpływać na kształtowanie świadomości obywateli w duchu szacunku dla prawa i przestrzegania dyscypliny społecznej.
Art. 3. Zadaniem Prokuratora Generalnego i podległych mu prokuratorów jest strzeżenie praworządności ludowej w działaniach organów państwowych, innych państwowych jednostek organizacyjnych, spółdzielni i ich związków, organizacji zawodowych, samorządowych i społecznych, a także w postępowaniu obywateli.
1990, ustawa o prokuraturze z 22 marca 1990 r. po dekomunizacji ustawy z 1985 r.
Art. 3. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw;
5) w art. 4 w ust. 1:
a) pkt 3 otrzymuje brzmienie:
„3) podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach.“
b) pkt 6 i 8 skreśla się,
c) pkt 12 otrzymuje brzmienie:
„12) podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.“;
1990 – nowelizacja z 2015
Art. 2. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.
2016, ustawa z dnia 26.01.2016 Prawo o prokuraturze
Art. 5. Prokurator może uczestniczyć w każdym postępowaniu prowadzonym przez organy władzy i administracji publicznej, sądy i trybunały, chyba że ustawy stanowią inaczej.
2018, ustawa przesłana do Senatu 20.07.2018
Art. 5. Prokurator może uczestniczyć na prawach strony lub uczestnika postępowania w każdym postępowaniu prowadzonym przez organy władzy i administracji publicznej, sądy i trybunały, chyba że ustawy stanowią inaczej.
Co oznacza treść art. 5 Prawo o prokuraturze znowelizowanego ustawą z 20 lipca 2018 roku?
1. Zmiana ta oznacza powrót do koncepcji prokuratury sprzed 1990 roku. Prokuratura i prokuratorzy stać się mają znowu młotem na politycznie niewygodne czarownice.
2. Będzie zatem niezbędne, aby materiału do wyłaniania spraw potencjalnych czarownic dostarczały sądy oraz inne organy, w tym zwłaszcza administracji rządowej i samorządowej przez powiadamianie miejscowo właściwej prokuratury o każdym wszczętym postępowaniu.
3. Jedynie wówczas prokurator będzie mógł rozważyć przystąpienie – lub nie – w każdej sprawie do właśnie wszczętego postępowania sądowego czy administracyjnego z zakresu wolności słowa, wolności stowarzyszania się, wolności pokojowego gromadzenia się, wolności gospodarczej itp. – a tam potencjalnych czarownic wiele. Oznacza to powrót instytucji tzw. prokuratorskiej kontroli przestrzegania prawa nad każdym postępowaniem sądowym od samego jego początku.
4. Ograniczenia, gdy owo zawarte w krótkim przepisie art. 5 Prawa o prokuraturze uchwalonego 20 lipca 2018 roku monstrum już zafunkcjonuje i zacznie, a musi zacząć, buksować, można następnie próbować ociosać – zgodnie z obecną praktyką sprzecznego z demokracją parlamentarną stanowienia prawa, przez wprowadzenie poprawek, a potem poprawek do poprawek do ustaw proceduralnych, sądowych i administracyjnych.
5. Jako rezultat pozostaje jednak niezwykle groźna dla rządów prawa generalna kompetencja prokuratury do ocenienia na wstępie każdego postępowania sądowego i administracyjnego. Bez tego uczestniczenie na prawach strony lub uczestnika postępowania w każdym postępowaniu prowadzonym przez organy władzy i administracji publicznej, sądy i trybunały byłoby – z perspektywy prokuratury – legislacyjną wydmuszką / fikcją. Nawet jednak, gdyby tak się stało, to treść tego przepisu nie traciłaby nic ze swojej złowrogiej roli dla rządów prawa, rozdziału władz, praw i wolności obywateli. A przecież prokuratorzy, zwłaszcza zaczynający służbę, muszą wykazywać się statystycznym ‘przerobem’.
6. Co to oznacza w praktyce?
7. Do obsłużenia tej nowej zapisanej w art. 5 kompetencji ustawy Prawo o prokuraturze wymagane będzie istotne zwiększenie liczby prokuratorów. Obecnie jest ich ponad 6 tysięcy, z reguły stanowi to 3 razy więcej na 10 tysięcy mieszkańców niż w innych dużych terytorialnie i ludnościowo państwach europejskich.
[„Sądownictwo. Polska na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej”. Prof. dr hab. Andrzej Siemaszko. dr hab. Beata Gruszczyńska, prof. IWS, dr Marek Marczewski, dr Paweł Ostaszewski, mgr Anna Więcek-Durańska, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2016]
8. Wpływ zwiększonej liczby prokuratorów wyposażonych w nową, istotnie ważną kompetencję kontrolną będzie bez wątpienia można zauważyć w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym Polski. Dla rządów prawa, rozdziału władz, praw i wolności obywateli będzie to wpływ złowrogi, wymierzony w kulturę prawną wolnego świata.
9. Władze akcentują od prawie trzech lat, że sądy w Polsce są poza kontrolą społeczną. Jest to nieprawda.
10. W każdej sprawie sąd jest kontrolowany przez uczestników czy strony postępowania. Każdy ma konstytucyjną gwarancję składania zażaleń w trakcie procesu i apelacji od wyroku w sprawie. Procesy są jawne. Wyroki i postanowienia w sprawach interesujących opinię społeczną są debatowane w mediach tradycyjnych i społecznościowych. Podlegają fachowej krytyce przez prawników, ekonomistów, politologów. Zainteresowanym stronom służy skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego, a w końcu skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jeśli nie jest to demokratyczna kontrola czynności procesowych sędziów i ich orzeczeń, to co nią jest?
11. Czyż zatem nie chodzi o odczuwany dotkliwie przez obóz rządzący brak pełnej kontroli nad sądami i wciąż dominowanie w korpusie sędziów ludzi, którzy bardzo poważnie traktują rotę ślubowania sędziowskiego? Których przykład powstrzymuje innych od krzywoprzysięstwa?
12. Na tym tle prokuratura i prokuratorzy to zamknięta twierdza. Choć i tam są wciąż liczni prawnicy lojalni wobec przysięgi. Nie ma w rocie słowa o służbie państwu prawnemu, państwu demokratycznemu, państwu wolnościowemu, państwu socjalnemu, prawom i wolnościom obywateli. Ale i tak prokurator ślubując, z reguły z dopowiedzeniem <Tak mi dopomóż Bóg> czyta: „Ślubuję uroczyście na powierzonym mi stanowisku prokuratora służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa i strzec praworządności, obowiązki mojego urzędu wypełniać sumiennie, dochować tajemnicy prawnie chronionej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości„. Stać na straży prawa i służyć wartości fundamentalnej, jaką jest państwo prawne, z trójpodziałem i wzajemnym równoważeniem się władz to jednak nie jest to samo.
13. Po zawiadomieniu prokuratury o wszczętym postępowaniu sądowym czy administracyjnym w każdej sprawie, prokurator musi mieć minimum 7 dni na zdecydowanie czy do sprawy przestępuje czy nie.
14. Wydłuży to istotnie postępowanie w sprawach, które nie były wszczęte przez prokuratorów, czyli z reguły w sprawach karnych.
15. Jeśli prawo traktujemy poważnie, a nie tylko jako bat na opozycyjne czarownice, to jedynie ten aspekt powinien skłaniać do zadumy na powrotem do idei i praktyki „prokuratorskiej kontroli przestrzegania prawa”. Wymyślił ją pewien adwokat rosyjski, którego mumia, jako wodza rewolucji bolszewickiej spoczywa na Placu Czerwonym w Moskwie. Prokuratorzy radzieccy byli stalową pięścią państwa dyktatury. Niemal po sam jej kres. W Polsce do 1956 roku było podobnie a potem, do 1990 roku, niewiele lepiej.
Czy nasz ustawodawca nie jest w stanie dostrzec tego?
24 lipca 2018 r.
Andrzej Rzepliński
