Ma ona pomóc organom krajowym poprawić skuteczność ich systemów wymiaru sprawiedliwości.

Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości 2018 pojawia się w chwili, gdy utrzymanie praworządności jest jednym z najważniejszych priorytetów UE. Bez rządów prawa zagrożona jest demokracja, prawa obywatelskie i należyte zarządzanie unijnymi funduszami, powiedziała Věra Jourová, komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci. Za pomocą tablicy wyników zachęcamy do przeprowadzania dobrych reform wymiaru sprawiedliwości i podajemy przykłady takich zmian. U podstaw każdej takiej reformy leży fakt, że nie ma praworządności bez wysokich europejskich standardów niezależności sądów. Nowa tablica przedstawia najważniejsze wskaźniki i pomoże państwom członkowskim w stosowaniu tych standardów.

W porównaniu z poprzednimi edycjami tablica wyników 2018 dalej rozwija wspomniane wskaźniki. Poszerzono w szczególności sekcję dotyczącą niezależności sądów, która jest istotna dla oceny praworządności. Przeanalizowano w niej bardziej szczegółowo Rady Sądownictwa, zaangażowanie władzy wykonawczej i parlamentu w powoływanie oraz odwoływanie sędziów i prezesów sądów, jak również organizację prokuratur. Po raz pierwszy przedstawiono w niej również dane dotyczące długości postępowań we wszystkich instancjach sądowych.

Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości jest częścią zestawu narzędzi wykorzystywanych przez Komisję do monitorowania reform wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich, wraz z europejskim semestrem, ramami na rzecz praworządności, mechanizmami współpracy i weryfikacji oraz postępowaniami w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Komisja uważa również, że należyte zarządzanie unijnymi funduszami przez państwa członkowskie wymaga skutecznej ochrony sądowej ze strony niezależnych sądów. W związku z tym, w ramach wieloletnich ram finansowych, Komisja zaproponowała nowy mechanizm praworządności. Rozporządzenie to ustanawia mechanizm, w ramach którego Unia może zawiesić, zmniejszyć lub ograniczyć dostęp do unijnych funduszy w przypadku uogólnionych braków w zakresie praworządności w państwie członkowskim.

Kluczowe ustalenia wynikające z tablicy wyników 2018:

• Niezależność sądów: W porównaniu z poprzednim rokiem lub okresem po 2010 r., postrzeganie niezależności sądów przez przedsiębiorstwa poprawiło się lub utrzymywało na stałym poziomie w około dwóch trzecich państw członkowskich, jednak w kilku państwach się pogorszyło. Zarówno obywatele, jak i przedsiębiorstwa postrzegają ingerencję lub presję ze strony rządu i polityków jako główny powód braku niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Nowy wskaźnik dotyczący organizacji służb prokuratorskich pokazuje, że istnieje powszechna tendencja do tworzenia bardziej niezależnej prokuratury, a nie takiej, która jest podporządkowana lub powiązana z organami wykonawczymi.
• Środki finansowe kierowane do systemów wymiaru sprawiedliwości: Ogólnie rzecz biorąc, poziom wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych przeznaczonych na system wymiaru sprawiedliwości pozostał stabilny w większości państw członkowskich, jednak występują znaczne różnice między poszczególnymi państwami. Do ustalania wysokości potrzebnych sądom zasobów finansowych państwa członkowskie korzystają przede wszystkim z kosztów historycznych lub rzeczywistych zamiast opierać się na rzeczywistym nakładzie pracy lub kwotach, o które wnioskują sądy. 16 państw członkowskich finansowało swoje systemy wymiaru sprawiedliwości korzystając z unijnych funduszy.
• Skuteczność systemu wymiaru sprawiedliwości: Można zaobserwować pozytywne zmiany w państwach członkowskich zmagających się z wyzwaniami, ale w kilku państwach członkowskich postępowania w sprawach cywilnych i handlowych nadal trwają bardzo długo. W dziedzinie przeciwdziałania praniu pieniędzy, w około połowie państw członkowskich postępowania sądowe w pierwszej instancji trwają średnio do roku. W kilku państwach członkowskich mogą one trwać średnio nawet dwa lata lub więcej.

Dalsze działania

Wnioski z tablicy wyników 2018 uwzględniono w ocenie sytuacji w poszczególnych państwach przeprowadzonej w ramach europejskiego semestru w 2018 r. oraz w propozycjach dotyczących zaleceń dla poszczególnych krajów, wydanych przez Komisję Europejską w dniu 23 maja 2018 r. Te zalecenia polityczne są omawiane między państwami członkowskimi w Radzie. Przywódcy UE zatwierdzają je w czerwcu, zanim Rada przyjmie je w lipcu. Następnie rządy uwzględniają zalecenia w swoich planach reform i budżetach krajowych na kolejny rok.

Kontekst

Tablica wyników, zawierająca głównie informacje dotyczące postępowań sądowych w sprawach cywilnych i handlowych oraz administracyjnych, ma na celu wspieranie państw członkowskich w ich dążeniach do stworzenia otoczenia bardziej przyjaznego dla inwestycji, przedsiębiorstw i obywateli. Zwraca się na niej uwagę na trzy główne elementy skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości:

• Skuteczność: wskaźnik długości postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku.
• Jakość: wskaźniki dotyczące pomocy prawnej, opłat sądowych, szkoleń, monitorowania działań sądowych, budżetu i zasobów ludzkich.
• Niezależność: wskaźniki postrzegania niezależności wymiaru sprawiedliwości przez przedsiębiorstwa i ogół społeczeństwa oraz wskaźniki dotyczące gwarancji w odniesieniu do sędziów.

Poprawa skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości jest jednym z uznanych priorytetów europejskiego semestru – rocznego cyklu koordynacji polityki gospodarczej UE. Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości UE zapewnia roczny porównawczy przegląd funkcjonowania krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości i tym samym pomaga państwom członkowskim w realizowaniu tego priorytetu. W semestrze europejskim w 2018 r., na podstawie wniosku Komisji, Rada wydała zalecenia dla poszczególnych krajów w tym obszarze pięciu państwom członkowskim: Chorwacji, Włochom, Cyprowi, Portugalii i Słowacji.

Statystyki pokazują, że w około dwóch trzecich państw członkowskich sądy uważane są za niezawisłe zarówno przez obywateli, jak i unijnych przedsiębiorców. Największym zaufaniem władzę sądowniczą darzą Duńczycy – tam aż 87 proc. mieszkańców postrzega sądy jako bardzo lub wystarczająco niezawisłe. W Niemczech o niezależności władzy sądowniczej przekonanych jest 78 proc. obywateli. Niestety, w kilku państwach członkowskich (w tym w Polsce) postrzeganie sądów w ostatnich latach się pogorszyło. Z raportu wynika, że tylko 42 proc. Polaków uważa sądy za niezawisłe, zaś 45 proc. – sądzi zupełnie odwrotnie (13 proc. badanych nie ma zdania). W niezależność sądów wierzą głównie ludzie młodzi, między 15. a 24. rokiem życia, częściej kobiety niż mężczyźni. W grupie sceptyków większość uważa, że głównym powodem pogorszenia się niezależności polskich sądów są naciski polityczne lub naciski grup interesów (np. przedsiębiorców). Spora grupa respondentów uważa też że samo stanowisko sędziego nie gwarantuje niezawisłości (w autorytet sędziego wierzy jedynie 25 proc. pytanych). Dla porównania: w Niemczech 53 proc. obywateli uważa, że autorytet sędziego jest gwarantem jego niezależności.

Polska jest jedynym krajem w Unii, w którym minister sprawiedliwości jest jednocześnie prokuratorem generalnym. W pozostałych państwach UE oba te stanowiska są rozdzielone.

Raport w całości (wersja anielska):