11 kwietnia na internetowej stronie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej udostępniono najnowsze wydanie sprawozdania rocznego – Panorama roczna, które działalność Trybunału w 2024 r. oraz jego orzecznictwo (w szczególności przegląd najważniejszych spraw).

Do Trybunału Sprawiedliwości mogą być przede wszystkim wnoszone wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Gdy sąd krajowy ma wątpliwości co do wykładni aktu prawnego wydanego przez Unię lub co do jego ważności, zawiesza postępowanie, które się przed nim toczy, i zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości. Po tym, jak Trybunał Sprawiedliwości wyjaśni w swoim orzeczeniu sporne kwestie, sąd krajowy może rozstrzygnąć zawisły przed nim spór. W sprawach wymagających udzielenia odpowiedzi w bardzo krótkim terminie (na przykład w zakresie azylu, kontroli granic, porwania dzieci itd.) przewidziany jest pilny tryb prejudycjalny („PPU” – franc. procédure préjudicielle d’urgence).

Do Trybunału mogą być również wnoszone skargi bezpośrednie o stwierdzenie nieważności aktu Unii („skargi o stwierdzenie nieważności”) lub o stwierdzenie, że państwo członkowskie uchybiło prawu Unii („skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom”). Jeżeli państwo członkowskie nie zastosuje się do wyroku, w którym stwierdzono może prowadzić do nałożenia na nie przez Trybunał sankcji pieniężnej. orzeczenia Sądu. uchybienie zobowiązaniom, kolejna skarga, zwana „skargą o stwierdzenie podwójnego uchybienia zobowiązaniom”,

Ponadto od orzeczeń wydanych przez Sąd można składać odwołania. Trybunał Sprawiedliwości może uchylić te orzeczenia Sądu.

Do Trybunału Sprawiedliwości można również występować z wnioskami o wydanie opinii na temat zgodności z traktatami umowy, którą Unia zamierza zawrzeć z państwem trzecim lub z organizacją międzynarodową (wnosi je państwo członkowskie lub instytucja europejska).

Koen Lenaerts, prezes TSUE: Działalność i ewolucja Trybunału Sprawiedliwości

Miniony rok upłynął pod znakiem uchwalenia i wdrożenia reformy struktury sądowniczej Unii Europejskiej w drodze rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 2024/2019, mającej na celu, na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, zrównoważenie obciążenia ilością spraw obu sądów Unii, dzięki podwojeniu liczby sędziów w Sądzie, uchwalonemu w 2015 r. w drodze rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/2422. Trybunał Sprawiedliwości będzie zatem w stanie dalej wypełniać swoje zadanie polegające na dokonywaniu wykładni prawa Unii w rozsądnych ramach czasowych, choć odczuwa znaczny wzrost liczby wnoszonych do niego spraw oraz wzrost liczby postępowań o złożonym i delikatnym charakterze, w szczególności w zakresie kwestii o charakterze konstytucyjnym lub związanych z prawami podstawowymi. W 2024 r. do Trybunału Sprawiedliwości wniesiono ponad 900 nowych spraw, czyli liczbę zbliżoną do rekordu, który padł w 2019 r., co potwierdza tendencję wzrostową obserwowaną w ostatnich latach i potrzebę tej reformy.

W praktyce wiązało się to z częściowym przekazaniem właściwości w sprawach prejudycjalnych z Trybunału Sprawiedliwości do Sądu. Przekazanie to, obowiązujące od dnia 1 października 2024 r., dotyczy sześciu szczególnych dziedzin, którymi są: podatek od wartości dodanej, podatek akcyzowy, kodeks celny, klasyfikacja taryfowa towarów w Nomenklaturze scalonej, odszkodowanie i pomoc dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład oraz system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.

Trybunał Sprawiedliwości zachowuje jednak właściwość do rozpoznawania odesłań prejudycjalnych, mimo że wchodzą one w zakres którejś z dziedzin szczególnych, jeżeli dotyczą również innych dziedzin lub poruszone w nich są niezależne zagadnienia wykładni prawa pierwotnego (w tym Karty praw podstawowych Unii Europejskiej), prawa międzynarodowego publicznego lub ogólnych zasad prawa Unii.

Reforma powinna doprowadzić do znacznego zmniejszenia obciążenia Trybunału Sprawiedliwości sprawami prejudycjalnymi, co potwierdzają wstępne szacunki obejmujące ostatnie trzy miesiące ubiegłego roku.

Kolejny aspekt reformy ma na celu zachowanie skuteczności postępowania odwoławczego od orzeczeń Sądu. Aby umożliwić Trybunałowi Sprawiedliwości skoncentrowanie się na odwołaniach
poruszających istotne kwestie prawne, mechanizmem wstępnego przyjmowania do rozpoznania odwołań zostały objęte z dniem 1 września 2024 r. orzeczenia Sądu dotyczące rozstrzygnięć sześciu nowych niezależnych izb odwoławczych organów lub jednostek europejskich, które dołączyły w tym zakresie do czterech izb odwoławczych, o których początkowo była mowa przy wprowadzaniu tego mechanizmu. Mechanizmem tym objęto ponadto spory związane z wykonywaniem umów zawierających klauzulę arbitrażową.

Wreszcie reforma ma na celu zwiększenie przejrzystości postępowania prejudycjalnego, a tym samym ułatwienie zrozumienia orzeczeń wydawanych przez Trybunał Sprawiedliwości lub Sąd. Odtąd przedłożone w sprawach prejudycjalnych uwagi na piśmie będą publikowane na stronie internetowej Trybunału w rozsądnym czasie po zamknięciu sprawy, chyba że autor uwag wyrazi sprzeciw.

Oprócz zmiany statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wdrożenie reformy wymagało zmiany regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości i regulaminu postępowania przed Sądem, w szczególności w celu doprecyzowania zasad wstępnego postępowania z wnioskami o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpływającymi „do jednego okienka” oraz procedury mającej zastosowanie do wniosków przekazywanych do Sądu przez Trybunał Sprawiedliwości. Regulamin postępowania przed Trybunałem zawiera również inne nowości, uwzględniające doświadczenia zdobyte podczas kryzysu zdrowotnego i rozwój technologii, w szczególności w zakresie możliwości występowania przez strony lub ich przedstawicieli przed sądem w drodze wideokonferencji, przy zachowaniu ściśle określonych warunków prawnych i technicznych, ochrony danych osobowych przy rozpatrywaniu spraw, zasad składania i doręczania dokumentów procesowych za pośrednictwem aplikacji e-Curia oraz retransmisji niektórych rozpraw przez Internet.

Zalecenia dla sądów krajowych dotyczące składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, a także praktyczne instrukcje dla stron także zostały odpowiednio dostosowane. Jeśli chodzi o skład Trybunału, w czerwcu 2024 r. Trybunał ze smutkiem przyjął wiadomość o śmierci Marka Ilešiča (Słowenia), który był sędzią Trybunału Sprawiedliwości od 2004 r.

W styczniu 2024 r. z instytucji odszedł sędzia M. Safjan (Polska), a w październiku nastąpiło bardzo duże częściowe odnowienie składu Trybunału, w związku z którym ze stanowiska ustąpiło ośmiu członków: wiceprezes L. Bay Larsen (Dania), sędziowie J.-C. Bonichot (Francja), S. Prechal (Niderlandy), P.G. Xuereb (Malta), L.S. Rossi (Włochy) i N. Wahl (Szwecja) oraz rzecznicy generalni P. Pikamäe (Estonia) i A.M. Collins (Irlandia), a dziewięciu nowych członków objęło stanowiska: sędzia B. Smulders (Niderlandy), rzecznik generalny D. Spielmann (Luksemburg), sędziowie M. Condinanzi (Włochy) i F. Schalin (Szwecja), rzecznik generalny A. Biondi (Włochy), sędziowie S. Gervasoni (Francja), N. Fenger (Dania) i R. Frendo (Malta) oraz rzecznik generalny R. Norkus (Litwa).

Statystyki za ubiegły rok pokazują bardzo wysoką liczbę spraw wniesionych do Trybunału (920, prawie o sto więcej niż w każdym z poprzednich trzech lat) i spraw zakończonych przez Trybunał (863 sprawy, a więc o 80 więcej niż w poprzednim roku), przy czym ta ostatnia liczba wynika w dużej mierze z utrudnień związanych z częściowym odnowieniem składu Trybunału. Na dzień 31 grudnia 2024 r. liczba spraw w toku wynosiła 1206. Średni czas trwania postępowania, we wszystkich rodzajach spraw łącznie, wyniósł w 2024 r. 17,7 miesiąca.