Uchwały wydane w Sądzie Najwyższym przez neo-sędziów – w tym także uchwały o mocy zasad prawnych – nie mają mocy wiążącej. Nie wiążą także sądu, który przedstawił zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia. Takie jest stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lutego 2025 r., II CSKP 1946/22.

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że z punktu widzenia art. 10, 173 i 178 Konstytucji RP, przewidziany w przepisach procesowych oraz w ustawie o Sądzie Najwyższym, mechanizm związania innego sądu uchwałą Sądu Najwyższego może być akceptowany i efektywny tylko wtedy, gdy zarówno sąd właściwy do rozstrzygnięcia sprawy, jak i sąd rozstrzygający zagadnienie prawne odpowiada wszystkim wymaganiom sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 EKPC oraz art. 47 KPP UE. Takich wymagań nie spełnia skład naruszający uchwałę składu połączonych izb Cywilnej, Karnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/2020, potwierdzoną w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (np. wyroki z 6 maja 2021 r., II GOK 2/18, i z 21 września 2021 r., II GOK 10/18), Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (por. wyroki z 22 lipca 2021 r., nr 43447/19, Reczkowicz przeciwko Polsce, z 8 listopada 2021 r., nr 49868/19 i 57511/19, Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, z 3 lutego 2022 r., nr 1469/20, Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce, z 15 marca 2022 r., Grzęda przeciwko Polsce, nr 43572/18, i z 23 listopada 2023 r., nr 50849/21, Wałęsa przeciwko Polsce), jak również w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. wyroki z 15 lipca 2021 r., C- 791/19, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, z 21 grudnia 2023 r., C-718/21, LG, i z 7 listopada 2024 r., C-326/23, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów).

W wyroku z 14 lutego 2025 r., II CSKP 1946/22, Sąd Najwyższy – w związku z tym, że zarówno uchwała składu siedmiu sędziów, której nadano moc zasady prawnej, jak i postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego zostały wydane w składzie neo-sędziów – uchylił się od związania przewidzianego w art. 39817 § 2 k.p.c. oraz art. 87 ustawy o Sądzie Najwyższym i wszystkie aspekty prawne skargi kasacyjnej, stosownie do określonych w niej podstaw i zarzutów, rozstrzygnął samodzielnie (art. 39813 § 1 k.p.c.). Wyrok ten może wpływać na stosowanie także innych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego przewidujących związanie innego sądu wydaną uchwałą, oceną prawną lub wykładnią prawa (art. 386 § 6, art. 390 § 2 i art. 39820).

A oto najistotniejszy fragment Uzasadnienia (cały wyrok – z uzasadnieniem, dostępny jest pod tym linkiem: II CSKP 1946-22-2.pdf)

[…] Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W skardze sformułowano wyłącznie zarzuty naruszenia prawa materialnego, spośród których w pierwszej kolejności należało rozważyć zarzut naruszenia art. 115 w związku z art. 123 § 1 pkt 1 i art. 117 § 2 k.c. Przy ocenie tego zarzutu Sąd Najwyższy nie był związany stanowiskiem wyrażonym w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2024 r., III CZP 21/23, OSNC 2025, nr 1, poz. 2, w której sentencji stwierdzono, że art. 115 k.c. nie ma zastosowania do terminu przedawnienia.

Uchwała ta zapadła w powiększonym składzie złożonym z osób, których udział w składzie orzekającym Sądu Najwyższego, zgodnie z uchwałą składu połączonych izb Cywilnej, Karnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/2020, OSNC 2020, nr 4, poz. 34, oznacza, że ustanowiony w ten sposób sąd nie spełnia standardu bezstronnego i niezależnego sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, art. 6 ust. 1 EKPC i art. 47 KPP UE, czego procesowym skutkiem jest nieważność postępowania w sprawie ze względu na sprzeczność składu orzekającego z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Uchwała składu połączonych izb Sądu Najwyższego uzyskała status zasady prawnej, zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 2024 r. poz. 622, dalej – „u.SN”), a Sąd Najwyższy nie odstąpił od niej w przepisanym trybie (art. 88 u.SN). Pozostaje ona tym samym wiążąca dla wszystkich składów Sądu Najwyższego, bez względu na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, OTK-A 2020, poz. 61, co wielokrotnie podkreślano w judykaturze (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2022 r., I KZP 2/22, OSNK 2022, nr 6, poz. 22, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2022 r., III PZP 1/22, OSNP 2022, nr 10, poz. 95, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2021 r., I KZ 29/21, OSNK 2021, nr 10, poz. 41, z dnia 21 stycznia 2022 r., III CO 6/22 i III CO 37/22, z dnia 12 maja 2022 r., V KO 37/22, z dnia 14 września 2022 r., I KZP 7/22, z dnia 3 października 2022 r., III PUB 3/22, z dnia 21 grudnia 2022 r., II PUB 1/22 i z dnia 14 czerwca 2023 r., III UZP 4/23; w nowszym orzecznictwie np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2024 r., II CSKP 1439/22, z dnia 12 marca 2024 r., II KK 319/23, z dnia 17 kwietnia 2024 r., III KS 13/24 i z dnia 25 kwietnia 2024 r., I PSKP 13/23, OSNP 2024, nr 10, poz. 97).

Argumentacja, która legła u podstaw uchwały składu połączonych izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/2020, została następnie potwierdzona w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 maja 2021 r., II GOK 2/18 i z dnia 21 września 2021 r., II GOK 10/18, których następstwem jest bezprecedensowa sytuacja, w której prezydencki akt powołania sędziego Sądu Najwyższego został ex post pozbawiony podstawy warunkującej jego realizację zgodnie z art. 179 Konstytucji), Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (por. wyroki z dnia 22 lipca 2021 r., nr 43447/19, Reczkowicz przeciwko Polsce, z dnia 8 listopada 2021 r., nr 49868/19 i 57511/19, Dolińska -Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, z dnia 3 lutego 2022 r., nr 1469/20, Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce i z dnia 15 marca 2022 r., Grzęda przeciwko Polsce, nr 43572/18, a także z dnia 23 listopada 2023 r., nr 50849/21, Wałęsa przeciwko Polsce), w których zwrócono uwagę m.in. na systemowy charakter wadliwości postępowań nominacyjnych zmierzających do objęcia stanowisk sędziowskich, prowadzonych z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3, dalej – „ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r.”), jak również w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, negującym status Sądu Najwyższego w składzie z udziałem osób, które objęły urząd sędziego Sądu Najwyższego w postępowaniach z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r., jako niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 akapit drugi KPP UE (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 lipca 2021 r., C-791/19, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 21 grudnia 2023 r., C-718/21, LG i z dnia 7 listopada 2024 r., C-326/23, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także nawiązujące do tych wyroków postanowienia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 29 maja 2024 r., C-720/21, Rzecznik Praw Obywatelskich, przy udziale M.M., E.M., X Bank SA, i z dnia 21 czerwca 2024 r., C-810/23, Prokurator Generalny przy udziale Kancelarii B. sp. z o.o. sp. k., R.G.).

Uchwały podejmowane przez Sąd Najwyższy, zarówno o konkretnym, jak i abstrakcyjnym charakterze, służą ujednolicaniu orzecznictwa sądów powszechnych i samego Sądu Najwyższego (por. art. 1 pkt 1 lit. a u.SN). Sytuacje, w których uchwały te uzyskują wiążący charakter (por. art. 398¹⁷ § 2 k.p.c. i art. 88 u.SN), podobnie jak wszystkie inne przypadki wiążącej wykładni prawa (por. – z ograniczeniem do spraw cywilnych – art. 386 § 6 i art. 398²⁰ k.p.c.), stanowią wyjątek od zasady podległości sędziego wyłącznie Konstytucji i ustawie (art. 178 Konstytucji) (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2016 r., P 126/15, OTK-A 2016, poz. 89 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 27/22, OSNC-ZD 2023, nr C, poz. 32), a jako takie wymagają ścisłej, restryktywnej wykładni (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2021 r., III CZP 57/20 i dnia 29 kwietnia 2022 r., III CZP 49/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo).

Przedstawiając zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu lub powiększonemu składowi tego Sądu, sąd drugiej instancji (art. 390 § 1 k.p.c.) lub – odpowiednio – Sąd Najwyższy (art. 398¹⁷ § 1 k.p.c.) akceptuje, że będzie związany uchwałą rozstrzygającą zagadnienie prawne podjętą przez Sąd Najwyższy. Skutek tego związania polega na tym, że w rozstrzygnięciu sprawy – w aspekcie wykładni miarodajnych przepisów prawnych – uczestniczy również Sąd Najwyższy składzie trzech sędziów lub w składzie powiększonym, któremu powierzono rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego. Konstrukcja ta zakłada podział kompetencji między sądami – właściwym do rozstrzygnięcia sprawy i rozstrzygającym zagadnienie prawne – służąc wzmocnieniu jakości sądowej ochrony prawnej i sprawności wymiaru sprawiedliwości, przez co przyczynia się do efektywniejszej realizacji konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Z punktu widzenia art. 10, art. 173 i art. 178 Konstytucji, a przede wszystkim art. 45 ust. 1 Konstytucji, mechanizm ten może być jednak aprobowany i efektywny tylko o tyle, o ile zarówno sąd właściwy do rozstrzygnięcia sprawy, jak i sąd rozstrzygający zagadnienie prawne, odpowiadają wszystkim wymaganiom sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także – uwzględniając zbieżność standardu konstytucyjnego ze standardem przewidzianym w ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umowach międzynarodowych – wymaganiom określonym w art. 6 ust. 1 EKPC, a w konsekwencji również art. 47 KPP UE (por. art. 52 ust. 3 KPP UE; co do spójności tych standardów zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2022 r., III CO 6/22). Prawo do rozpoznania sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd ustanowiony ustawą może być bowiem prawidłowo zrealizowane jedynie wtedy, gdy sąd dysponuje pełną kognicją obejmującą wszystkie faktyczne i prawne aspekty rozstrzyganej sprawy. Kognicja ta w szczególności nie może podlegać uszczupleniu na rzecz organów nieodpowiadających kryteriom sądu w rozumieniu powołanych przepisów (por. odpowiednio na tle art. 6 ust. 1 EKPC wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 13 lutego 2003 r., nr 49636/99, Chevrol przeciwko Francji, ECHR 2003-III i z dnia 9 marca 2021 r., 1571/07, Bilgen przeciwko Turcji; zob. też wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 11 lipca 2024 r., C-554/21, C-622/21 i C-727/21, Hann-Invest).

Wykładnia art. 398¹⁷ § 2 k.p.c. zgodna z art. 45 ust. 1 Konstytucji, art. 6 ust. 1 EKPC i art. 47 KPP UE musi w konsekwencji prowadzić do wniosku, że apriorycznym i dorozumianym warunkiem ustanowionego w tym przepisie związania uchwałą powiększonego składu Sądu Najwyższego jest to, aby uchwała ta była podjęta przez Sąd Najwyższy w składzie odpowiadającym wszystkim wymaganiom wyrażonym w art. 45 ust. 1 Konstytucji i odpowiadających temu przepisowi regulacjach prawa traktatowego i unijnego. W przeciwnym wypadku Sąd Najwyższy cedowałby w istocie fragment swojej jurysdykcji – w części objętej rozstrzygniętym zagadnieniem prawnym – na rzecz organu niespełniającego warunków sądu w rozumieniu konstytucyjnym i traktatowym, co jest niedopuszczalne. Dotyczy to mutatis mutandis także innych przewidzianych w ustawie przypadków wiążącej wykładni prawa, która w założeniu ma pochodzić od sądu, a zatem organu władzy sądowniczej odpowiadającego wymaganiom stawianym w art. 45 ust. 1 Konstytucji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2021 r., III UZ 27/21).

W okolicznościach sprawy warunki te nie zostały spełnione, zważywszy, że nie tylko uchwała z dnia 22 maja 2024 r., III CZP 21/23, rozstrzygająca zagadnienie prawne, lecz także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2023 r. obejmujące przedstawienie zagadnienia prawnego składowi powiększonemu Sądu Najwyższego, zapadły w składzie z udziałem osób objętych skutkami uchwały składu połączonych izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/2020. W tym stanie rzeczy akceptacja przez Sąd Najwyższy w składzie właściwym do rozstrzygnięcia skargi kasacyjnej ograniczenia swojej jurysdykcji, którego podstawę miałby stanowić art. 398¹⁷ § 2 k.p.c., oznaczałaby również, że orzeczeniu kończącemu postępowanie kasacyjne można by postawić zasadnie te same zarzuty, które stoją u podstaw przyjęcia, iż podjęta w sprawie uchwała powiększonego składu Sądu Najwyższego, jak i poprzedzające tę uchwałę postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego, zapadły w warunkach nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.).

Uzupełniająco należało wskazać, że de lege lata porządek prawny nie przewiduje szczególnych środków prawnych, które mogą służyć wzruszeniu uchwał Sądu Najwyższego rozstrzygających zagadnienie prawne, jeżeli zapadły one w warunkach odpowiadających nieważności postępowania w sprawie. Uchwały Sądu Najwyższego nie rozstrzygają sprawy co do istoty, nie kończą również postępowania w sprawie, mogą natomiast rzutować – niekiedy wiążąco – na wykładnię miarodajnych przepisów prawa, a w konsekwencji na wynik postępowania. W związku z tym ocena skutków podjęcia uchwały w warunkach odpowiadających nieważności postępowania w sprawie (art. 379 pkt 4 k.p.c.), z racji niespełniania przez Sąd Najwyższy w składzie podejmującym uchwałę wymagań niezależnego, bezstronnego i niezawisłego sądu ustanowionego ustawą, musi następować ad hoc w każdym przypadku, w którym uchwała taka może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy (por. np. postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2022 r., I KZP 10/22, OSNK 2022, nr 11-12, poz. 40, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2024 r., II CSKP 422/23 i z dnia 24 kwietnia 2024 r., II PSKP 21/23, OSNP 2024, nr 12, poz. 117, a także postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r., I CSK 2356/23, z dnia 27 czerwca 2024 r., I CNP 114/23, z dnia 19 lipca 2024 r., I CSK 3422/23 i z dnia 20 września 2024 r., I CSK 2305/23). W okolicznościach sprawy skutki te wyrażały się koniecznością samodzielnego zbadania i rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy wszystkich prawnych aspektów skargi kasacyjnej, stosownie do określonych w niej podstaw i objętych nimi zarzutów (art. 398¹³ § 1 k.p.c.). […]