Stanowisko Zarządu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych z 4 marca 2025 r. w sprawie stanowiska Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 lutego 2025 r.
24 lutego 2025 r. Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego zajęło stanowisko, zgodnie z którym sędziowie sądów administracyjnych nie powinni brać udziału w procesie tworzenia prawa, zarówno w powołanych w tym celu komisjach, jak i jako autorzy opinii, niezależnie od otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia. Powyższe stanowisko Kolegium nie dotyczy organów reprezentujących Naczelny Sąd Administracyjny (§ 1 stanowiska).
Zarząd Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych zauważa, że sędziemu i zarazem obywatelowi przysługuje prawo wolności wypowiedzi (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP, art.10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności) oraz prawo zrzeszania się (art. 58 ust. 1 Konstytucji RP, art. 11 powołanej Konwencji). Niewątpliwie prawa te, z uwagi na treść art.178 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, doznają pewnych ograniczeń w zakresie działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku Żurek v. Polsce (wyrok Izby ETPC z 16.06.2022 r., skarga nr 39650/18, HUDOC) stwierdził, że „ocenia sytuację skarżącego, który był nie tylko sędzią, lecz także członkiem rady sądownictwa i jej rzecznikiem prasowym. Trybunał zauważa jednak, że podobne podejście miałoby zastosowanie do każdego sędziego, który korzysta z wolności wyrażania opinii (…) w celu obrony rządów prawa, niezawisłości sędziowskiej lub innych podobnych wartości będących przedmiotem debaty nad kwestiami leżącymi w interesie ogólnym. Jeżeli sędzia wygłasza takie wypowiedzi nie tylko w swoim osobistym imieniu, lecz także w imieniu rady sądowniczej, stowarzyszenia sędziowskiego lub innego organu reprezentującego środowisko sędziowskie, ochrona przyznana temu sędziemu będzie wzmocniona” (par. 222).”
W sprawie Baka v. Węgrom (wyrok Wielkiej Izby ETPC z 23.06.2016 r., skarga nr 20261/12, HUDOC) Trybunał stwierdził, że „skarżący wyrażał swoje poglądy i krytykę w przedmiocie (…) reform mających wpływ na sądownictwo, na temat kwestii związanych z funkcjonowaniem i reformą systemu wymiaru sprawiedliwości, niezawisłości i nieusuwalności sędziów oraz obniżenia wieku emerytalnego sędziów; są to kwestie istotne z perspektywy interesu publicznego (…). W związku z tym (…) stanowisko i wypowiedzi skarżącego (…) wymagają wysokiego stopnia ochrony jego wolności słowa i ścisłej kontroli w zakresie dopuszczalności jakichkolwiek ingerencji, przy odpowiednio wąskim marginesie oceny przyznanym władzom pozwanego państwa” (Baka przeciwko Węgrom, par. 171, argumentacja powtórzona w sprawie Żurek przeciwko Polsce, par. 224)” .
W sprawie Żurek przeciwko Polsce Trybunał uznał, że „ogólne prawo sędziów do wolności wyrażania opinii w kwestiach dotyczących funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości może przekładać się na analogiczny obowiązek wypowiadania się w obronie rządów prawa i niezawisłości sądów, gdy te podstawowe wartości są zagrożone” (par. 222).
W opinii nr 3 z 2002 r. Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich oraz z Zasad z Bangalore (Por. The Bangalore Principles of Judicial Conduct 2012 Commentary on The Bangalore Principles of Judicial Conduct September 2007, United Nations Office on Drugs and Crime,) wynika m.in. że sędziowie są jak najbardziej uprawnieni do brania udziału w debatach publicznych dotyczących krajowej polityki sądowej. Powinni wręcz konsultować projektowane zmiany i odgrywać „aktywną” rolę w przygotowywaniu aktów prawnych dotyczących statusu sędziego i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Przyjmowane jest również, że sędziowie mogą także, choć z zachowaniem powściągliwości, wypowiadać się o sprawach, „które są politycznie kontrowersyjne”, a które bezpośrednio wpływają na działalność sądów, niezależność sądownictwa (włączając w to kwestię sędziowskich zarobków), administrację systemem sądownictwa lub integralność osobistą sędziego.”
Stanowisko Kolegium NSA pozostaje w jawnej sprzeczności z powołanymi wyżej poglądami.
