Z bezprawia nie rodzi się prawo – napisali we wspólnym artykule pod tytułem „Wadliwie powołani sędziowie nie są chronieni przez konstytucję [opinia]” opublikowanym w portalu gazetaprawna.pl prof. Piotr Tuleja i dr hab. Maciej Taborowski, członkowie Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury.
Cytaty, prócz pierwszych dwóch akapitów, za serwisem iustitia.pl

*****

Po opublikowaniu projektów ustaw Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury mających na celu przywrócenie praworządności w wymiarze sprawiedliwości pojawiają się głosy, że wadliwie powołani sędziowie po 2018 r. są chronieni konstytucyjną zasadą nieusuwalności, która znajduje również odzwierciedlenie w standardach międzynarodowych. Tak nie jest.

Rozwiązania zaproponowane przez komisję kodyfikacyjną są warunkowane koniecznością uregulowania statusu osób powołanych w ramach tzw. reformy sądownictwa na stanowiska sędziowskie w wadliwej procedurze – po uzyskaniu nominacji Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej i obsadzonej w sposób niezgodny z konstytucją. Konieczność ta wynika również ze zobowiązań międzynarodowych Polski, w tym standardów Europejskiej Komisji Praw Człowieka (EKPC) oraz prawa Unii skonkretyzowanych w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) i Trybunału Sprawiedliwości.

[…]Konwencja, ETPC, TSUE ani prawo Unii nie dają jednak precyzyjnych wskazówek, jak należy odwrócić skutki „reformy” sądownictwa prowadzonej od 2016 r. Uregulowanie tego problemu jest kompetencją i obowiązkiem państwa, które zachowuje swobodę wyboru środków, za pomocą których wywiąże się ze swoich zobowiązań.

[…] Czyniąc to, Polska musi przestrzegać reguł własnej konstytucji, standardów ETPC i prawa Unii, a przede wszystkim pilotażowego wyroku ETPC w sprawie Wałęsa/Polska.

Punktem wyjścia do regulacji statusu wadliwie powołanych sędziów jest stwierdzenie, że zasada nieusuwalności sędziów, nie ma charakteru bezwzględnego i w pewnych okolicznościach ulega uchyleniu.

[…] okoliczności te zostały wyłożone przede wszystkim w wyroku Wielkiej Izby ETPC w sprawie Ástráðsson/Islandia. ETPC stwierdził tam, że przestrzeganie za wszelką cenę zasady nieusuwalności sędziów (..) może w pewnych okolicznościach wyrządzić jeszcze większą szkodę praworządności i zaufaniu społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości.

Jeśli istnieje pilna potrzeba można odejść od zasady nieusuwalności sędziów. Tej potrzeby ETPC upatruje w wysokim progu rażących naruszeń w procesie powoływania sędziego. […] Gwarancje nieusuwalności sędziego nie spełniają bowiem w takim wypadku swojej funkcji, tj. nie zabezpieczają prawa stron do sądu. Przeciwnie – utrzymanie tego stanu rzeczy prowadzi do systematycznego naruszenia prawa do sądu.

W wyroku Wałęsa przeciwko Polsce (pkt 323) ETPC wskazał wprost, że problemem dotknięty jest nie tylko Sąd Najwyższy, ale dotyczy on także sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych, które zostały dotknięte tą samą wadą systemową.
Zobowiązał zatem władze Polski do uregulowania statusu wszystkich sędziów powołanych w wadliwej procedurze z udziałem [neo]KRS i orzeczeń wydanych z udziałem tych osób.

Komisja Wenecka w opinii w sprawie statusu sędziów z 14 października 2024 r. wskazała, że zastosowanie zasady nieusuwalności sędziów […] może mieć miejsce wyłącznie, gdy powołanie zostało dokonane zgodnie z konstytucją i normami europejskimi, Odmienne stanowisko oznaczałoby, że rząd mógłby najpierw zignorować przepisy konstytucyjne dotyczące powołania, a następnie powołać się na konstytucyjną zasadę nieusuwalności sędziów, by takie powołanie stało się nieodwracalne. To naruszałoby zasadę praworządności.

[…] Konstytucja w art. 179 określa podstawowe wymogi powoływania sędziów: wniosek KRS wskazujący kandydata oraz powołanie przez prezydenta na czas nieoznaczony.

[…] Wniosek KRS jest warunkiem koniecznym powołania sędziego. Zadaniem KRS jest merytoryczna ocena kandydata i ocena taka wymaga, by Rada jej dokonująca była organem niezależnym od władz politycznych. W dokonaniu takiej oceny niezależna KRS nie może zostać zastąpiona przez żaden inny organ państwa.

Wniosek KRS, który nie zawiera oceny sformułowanej w warunkach niezależności KRS nie jest wnioskiem w rozumieniu art. 179 konstytucji.

[…] postanowienie prezydenta niepoprzedzone oceną i wnioskiem niezależnej KRS nie stanowi powołania w rozumieniu art. 179 konstytucji.

Zagwarantowanie prawa do sądu z art. 45 ust. 1 konstytucji wymaga sędziego ustanowionego na podstawie konstytucji. Obowiązujące przepisy ustawowe i postanowienie prezydenta kreują zaś sędziego ustanowionego wyłącznie ustawą.

[…] Zasada nieusuwalności odnosi się tylko do sędziów powołanych na podstawie konstytucji.

Punktem wyjścia do systemowej naprawy wymiaru sprawiedliwości i uregulowania statusu wadliwie powołanych sędziów musi być stwierdzenie, że sędziowie nominowani przez KRS ukształtowaną ustawą z 2017 r. jako sędziowie „ustawowi” nie są chronieni bezwzględnie zasadą nieusuwalności sędziów przewidzianą w konstytucji oraz w standardach europejskich […[.

Ex iniuria ius non oritur.