Uwagi na tle immunitetów i przywilejów członków
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy

Zamieszanie towarzyszące aresztowaniu, a następnie zwolnieniu z aresztu Marcina Romanowskiego (MR), parlamentarzysty Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (ZPRE), jest przyczyną uzasadnionego niepokoju. Na tym tle ograniczam się w poniższych wywodach do kilku refleksji, zmierzając do uporządkowania problemu immunitetów i przywilejów członków ZPRE. Próbuję też zarysować niektóre aspekty polskiego stanowiska, które pozwoliłyby polskiemu wymiarowi sprawiedliwości wyzwolić się z pułapki, w jaką wpędza nas debata o dwóch immunitetach. Tę sytuację kształtują głosy krajowe oraz wpływy zagraniczne.

Analizowana sytuacja ma miejsce w kontekście jedenastu uchwał podjętych przez Sejm 12 lipca 2024 r. (między innymi na podstawie art. 105 Konstytucji) w sprawie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej posła Marcina Romanowskiego za czyny określone we wniosku Prokuratora Krajowego z 19 czerwca 2024 r. oraz w sprawie zgody na jego zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie zgodnie z wnioskiem Prokuratora Krajowego z 19 czerwca 2024 r. (M.P. 2024 poz. 655-666). Aresztowany na tej podstawie w dniu 15.07.2024 r. MR został jednak zwolniony w wyniku postanowienia sądu rejonowego z dnia 16.07.2024 r.

Część wstępna rozważań ma charakter informacyjno-edukacyjny z uwzględnieniem podstawowych regulacji prawnych. Dalsze rozważania poświęcone są już analizie najważniejszych przepisów (art. 14 i 15 Porozumienia Ogólnego) z uwzględnieniem Regulaminu ZPRE i dołączonych do niego Wytycznych. Uwagę koncentruję na problemie immunitetów i przywilejów członków ZPRE pochodzących z dwóch różnych źródeł (prawo krajowe oraz prawo Rady Europy) o co do zasady zbieżnych celach i podobnej treści. W kolejnej części przyglądam się kwestii uchylenia immunitetu oraz wniosku parlamentarzysty do ZPRE o potwierdzenie jego immunitetów i przywilejów. W tym kontekście ustosunkowuję się do listów skierowanych w sprawie MR do władz polskich przez Przewodniczącego ZPRE.

Czym jest a czym nie jest immunitet

1. Zgromadzenie Parlamentarne jest ciałem obradującym Rady Europy (RE) i przedkłada swoje ustalenia Komitetowi Ministrów w formie zaleceń. W skład Zgromadzenia wchodzą przedstawiciele państw członkowskich RE wybrani albo wyznaczeni przez parlament krajowy spośród jego członków. Każdy przedstawiciel może mieć zastępcę, który w razie jego nieobecności może zasiadać, przemawiać i głosować w jego imieniu (od stycznia 2024 r. przypadek MR).

Immunitet jest instytucją prawną w postaci przeszkody proceduralnej ograniczającej pociągniecie osoby o specjalnym statusie (np. poseł, sędzia, prokurator) do odpowiedzialności prawnej (cywilnej, karnej lub administracyjnej) za działania tej osoby w określonym czasie i w określonym rzeczowo zakresie.

Uzasadnieniem dla immunitetu jest zapewnienie niezależnego funkcjonowania chronionych podmiotów w kontekście presji ze strony osób trzecich lub organów państwa. Immunitet nie jest wyłącznie osobistym przywilejem i służy również integralności i niezależności konkretnych instytucji.

Funkcji immunitetu nie można jednak sprowadzać do blokowania wymiaru sprawiedliwości ani naruszania praw osób poszkodowanych (np. zniesławienie, kradzież).

O tym, czy immunitet przysługuje, decyduje wyłącznie sąd, który kieruje się przepisami prawa krajowego lub międzynarodowego, a pomocniczo także opiniami organów międzynarodowych.

Wyróżnia się dwa rodzaje immunitetu: materialny kwalifikowany jako absolutny lub funkcjonalny (non-accountability, irresponsabilité) oraz formalny kwalifikowany jako relatywny lub osobisty (non-violability, inviolabilité).

Immunitet materialny chroni niektóre działania osób o specjalnym statusie (np. posła) w określonym prawem zakresie rzeczowym (np. swobody wypowiedzi i głosowań), a jego istota polega na braku karalności lub wyłączeniu bezprawności, a tym samym wyłączeniu szeroko pojmowanego ścigania. Immunitetu tego nie można uchylić, ani się go zrzec.

Co do zasady ma on zastosowanie w kontekście prac danego organu parlamentarnego, a niekiedy też do opinii wygłaszanych poza nim. Obowiązuje przez okres trwania mandatu parlamentarnego oraz po jego zakończeniu. Ostateczna decyzja, czy dany pogląd (działanie) jest chroniony i mieści się w ramach wykonywanego mandatu, należy do sądów krajowych.

W kontekście sprawy Marcina Romanowskiego rozważania dotyczące immunitetu absolutnego są mniej istotne, ponieważ czyny zarzucane podejrzanemu przez prokuraturę nie mają związku z funkcją członka Zgromadzenia i nie dotyczą swobody wypowiedzi.

Immunitet formalny postrzegać należy w podwójnej perspektywie. Z jednej bowiem strony ma on zapobiegać nadużyciom ze strony państwa macierzystego (np. w formie naciąganej interpretacji pojęcia in flagrante delicto lub wykorzystywania aresztu dla celów politycznych), z drugiej zaś nie powinien on być instrumentem wykorzystywanym przez parlamentarzystów dla celów niezwiązanych z mandatem parlamentarnym, w tym blokady wykonywania wymiaru sprawiedliwości w państwie.

Immunitet formalny nie dotyczy specyficznej kategorii czynów związanych z wykonywaniem mandatu parlamentarzysty (tu ma zastosowanie immunitet materialny), a jedynie chroni jego niezależność przed ściganiem (sprawy karne, cywilne lub administracyjne).

W zależności od regulacji prawnej może się on odnosić do wszczęcia dochodzenia (śledztwa), aresztu lub postępowania sądowego (w tym ostatnim przypadku na wniosek prokuratora albo osoby fizycznej) – do wszystkich tych elementów albo tylko niektórych. Przysługuje on w okresie trwania mandatu.

Relatywny charakter tego immunitetu polega na tym, że może on zostać uchylony, a w braku uchylenia ściganie może zostać wznowione po upływie okresu ochronnego (np. mandatu posła), ponieważ immunitet nie uchyla karalności lub odpowiedzialności za czyn bezprawny.

Uchylenie immunitetu formalnego nie jest jednak równoznaczne z uchyleniem nietykalności (areszt), które często wymaga odrębnej decyzji. Nie przesądza ono również o winie i nie likwiduje mandatu. Wreszcie, immunitet formalny nie ma zastosowania w przypadkach in flagrante delicto (nie jest wymagane jego uchylenie).

Specyficznym elementem immunitetu formalnego jest nietykalność (obejmująca niekiedy postępowanie sądowe). Przywilej ten nie służy jednak ochronie przed zatrzymaniem lub aresztowaniem w ogóle, a jedynie w konkretnym przypadku nadużycia ze strony państwa macierzystego. Aresztowanie parlamentarzysty za oczywiste przestępstwo pospolite będzie legalne.

Immunitety i przywileje Rady Europy

2. Immunitety i przywileje w ramach Rady Europy (RE) uregulowane są w jej Statucie (1949), w Porozumieniu Ogólnym w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy (1949) oraz w Protokole dodatkowym (1952) do tego Porozumienia, które to dokumenty są traktatami wiążącymi państwa członkowskie.

Z kolei Regulamin (Rules of Procedure) Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (ZPRE) oraz Wytyczne (Guidelines) dotyczące zakresu immunitetów parlamentarnych przysługujących członkom Zgromadzenia Parlamentarnego [rezolucja ZPRE 2392 (2021)] są przepisami wewnętrznymi ZPRE (aktami poniżej poziomu zobowiązań traktatowych państw). W konsekwencji nie wywierają one skutków prawnych w porządkach prawnych państw członkowskich oraz nie mogą nakładać obowiązków na organy państwa, w tym na sądy krajowe. Fakt ten nie umniejsza ich znaczenia jako wspomagającego źródła interpretacji oraz szczegółów stosowania norm traktatowych.

W tym kontekście przytoczmy pomocniczo wyrok TSUE (wielka izba) z 21.10.2008 r. w sprawach połączonych C‑200/07 i C‑201/07 (Marra) [sprawa dotyczyła naprawienia szkody wyrządzonej rozpowszechnianiem obraźliwych ulotek przez posła do Parlamentu Europejskiego] TSUE przypomina, że:

38. Regulamin [Parlamentu Europejskiego] jest aktem organizacji wewnętrznej, który nie może ustanowić na rzecz Parlamentu kompetencji, które nie są wyraźnie przyznane w akcie normatywnym, w tym przypadku w Protokole”.

Z przepisów tych wynikają pewne (wyciągnięte przed nawias) ogólne uwagi dotyczące Zgromadzenie Parlamentarnego Rady Europy i jego członków.

Przywileje, immunitety i ułatwienia przyznawane są nie dla osobistej korzyści, lecz w celu zachowania integralności Zgromadzenia i zapewnienia niezależności jego członków w wykonywaniu funkcji związanych z Radą Europy (i tylko w tym celu).

Reżim immunitetowy nie może prowadzić do sytuacji, w której służyłby on działaniom korupcyjnym, nadużywaniu dla osobistych celów lub blokadzie sprawowania wymiaru sprawiedliwości¹.

O zastosowaniu immunitetu decyduje sąd krajowy jako organ rozstrzygającym w konkretnej sprawie.

Immunitet absolutny członków Zgromadzenia Parlamentarnego, ustalony prawem Rady Europy, dotyczy wyłącznie swobody wyrażania poglądów i głosowania w ramach wykonywanego mandatu i nie można go uchylić. W konsekwencji wykonujący mandat członkowie Zgromadzenia nie podlegają aresztowaniu ani postępowaniom sądowym, jednak immunitet ten nie działa poza materialnymi granicami mandatu (np. przestępstw pospolitych).

Porównania z prawem UE i orzecznictwem TSUE, których dokonujemy sporadycznie, wynikają z faktu, że przepisy immunitetowe obu organizacji są bardzo podobne, a momentami identyczne.

Zgromadzenie Doradcze i Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy to ten sam organ.

3. Na podstawie art. 40(a) Statutu Rady Europy (1949):

Rada Europy, przedstawiciele członków i Sekretariat korzystają na terytorium członków z przywilejów i immunitetów niezbędnych do wykonywania ich funkcji. Na mocy tych immunitetów, na terytorium członków, przedstawiciele do Zgromadzenia Doradczego nie podlegają aresztowaniu ani postępowaniu sądowemu (arrest and all legal proceedings) z powodu wypowiedzi lub sposobu głosowania w Zgromadzeniu, jego komitetach lub komisjach.

W Porozumieniu Ogólnym w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy (1949) przewidziano w art. 14, że

Przedstawiciele w Zgromadzeniu Doradczym i ich zastępcy korzystają z immunitetu od wszelkiego rodzaju przesłuchań urzędowych oraz od aresztu i wszelkiego rodzaju postępowania sądowego (all official interrogation, arrest and legal proceedings) w stosunku do wypowiedzi i udziału w głosowaniu w czasie wykonywania ich funkcji.

Art. 14 i art. 40 są wyrazem zarysowanego wyżej immunitetu materialnego (taki immunitet odnajdujemy również w prawie krajowym państw członkowskich RE²). Immunitet materialny dotyczy wąskiego zakresu rzeczowego, wykluczającego areszt i postępowanie sądowe TYLKO w odniesieniu do „wypowiedzi i udziału w głosowaniu w czasie wykonywania ich funkcji”.

Z kolei na mocy art. 15 Porozumienia Ogólnego:

„Podczas sesji Zgromadzenia Doradczego przedstawiciele w Zgromadzeniu oraz ich zastępcy, niezależnie od tego, czy są członkami parlamentu, korzystają:

(a) na terytorium własnego państwa z immunitetów przyznawanych w tym państwie członkom parlamentu;

(b) na terytoriach wszystkich innych państw członkowskich z immunitetu od aresztowania i postępowania sądowego.

Immunitet ten stosuje się również podczas podróży na miejsce posiedzenia Zgromadzenia Doradczego i z powrotem.

Nie ma on jednak zastosowania, gdy przedstawiciele lub ich zastępcy zostali ujęci na gorącym uczynku popełniania przestępstwa, usiłowania popełnienia przestępstwa lub właśnie popełnionego przestępstwa bądź też w przypadkach, gdy Zgromadzenie Doradcze uchyliło immunitet”.

Artykuł 15 jest przykładem immunitetu formalnego³. Litera (a) dotyczy stosowania immunitetu formalnego na terytorium państwa macierzystego w zakresie ustanowionym przez prawo krajowe dla parlamentarzystów krajowych. Zakres ten ma zmienną treść w poszczególnych państwach.

Z kolei litera (b) przybiera postać jednolitej ochrony przysługującej na terytorium wszystkich innych państw w kwestii aresztowania i postępowania sądowego, ponieważ w niektórych krajach (w przeciwieństwie do Polski) immunitet nie obejmuje aresztu.

Immunitet materialny

4. Immunitet z art. 14 ograniczony jest tylko do swobody wypowiedzi i udziału w głosowaniu w ramach wykonywania mandatu członka Zgromadzenia (jego zastępcy)⁴. W tym obszarze, i tylko w nim, parlamentarzysta chroniony jest przed urzędowymi przesłuchaniami, aresztem i postępowaniami sądowymi (official interrogation, arrest and legal proceedings).

Działania wykraczające poza granicę art. 14 (np. nawoływanie do nienawiści rasowej, korupcja albo pomówienie, nie wspominając już o zabójstwie) nie są nim objęte i w takim przypadku znajduje zastosowanie ochrona przewidziana w art. 15 Postanowienia Ogólnego.

Immunitet z art. 14 ma charakter absolutny, jest czasowo nieograniczony, a jego zakres, określony prawem Rady Europy. Zgromadzenie nie może uchylić tego immunitetu, a członek Zgromadzenia nie może się go zrzec (inaczej w przypadku immunitetu formalnego z art. 15).

O zakwalifikowaniu czy określone działania objęte są immunitetem absolutnym i czy przesłanki skorzystania z tego immunitetu zostały spełnione decyduje sąd krajowy.

Przewidziano to między innymi w Wytycznych ZPRE⁵:

7. Obowiązkiem właściwych sądów krajowych jest uznanie, że poseł lub były poseł korzysta z bezwzględnego immunitetu ze względu na bezpośredni i oczywisty związek z jego funkcjami parlamentarnymi.

W ramach porównania z prawem Unii Europejskiej przytoczmy w tym kontekście fragmenty orzeczenia TSUE w sprawie Marra (postępowanie cywilne o naprawienie szkody w wyniku rozpowszechniania fałszywych ulotek)⁶:

32. W celu ustalenia, czy przesłanki absolutnego immunitetu ustanowionego w art. 9 [obecnie 8] [odpowiednik art. 14 Porozumienia Ogólnego] Protokołu [Nr 7 w sprawie przywilejów i immunitetów] są spełnione, sąd krajowy nie jest zobowiązany do przedłożenia pytania Parlamentowi. W istocie Protokół nie przewiduje bowiem kompetencji Parlamentu w zakresie badania, w przypadku postępowania sądowego przeciwko posłowi europejskiemu z uwagi na wyrażone przez niego opinie i stanowiska zajęte w głosowaniu, czy przesłanki skorzystania z tego immunitetu zostały spełnione.

33. Taka ocena należy zatem do wyłącznej kompetencji sądów krajowych, mających stosować ten przepis, które – jeżeli stwierdzą, że opinie i stanowiska zajęte w głosowaniu zostały wyrażone w ramach wykonywania obowiązków parlamentarnych – mogą wyłącznie wyciągnąć konsekwencje związane z takim immunitetem.

W sprawie Patriciello (postępowanie karne w sprawie o pomówienie)⁷ TSUE stwierdza:

37.  do sądu odsyłającego należy ocena, co wynika (…) z jego wyłącznej właściwości, czy oświadczenie będące przedmiotem sporu w sprawie przed sądem krajowym można uznać za wyrażenie opinii w czasie wykonywania obowiązków parlamentarnych, efektem czego spełnione są wymogi materialne dla przyznania immunitetu określone w art. 8 Protokołu.

Immunitet formalny

5. Immunitet formalny na podstawie art. 15 Porozumienia Ogólnego nie dotyczy określonej kategorii czynów, lecz jedynie ochrony w kontekście zatrzymania i aresztu (czyli tzw. nietykalności) lub postępowania sądowego za działania, których nie obejmuje immunitet materialny z art. 14. Immunitet formalny ma charakter względny, ponieważ można go uchylić (to waive) – nie zapewnia zatem bezkarności i nie chroni od odpowiedzialności za przestępstwa (kradzież, korupcję).

W istocie rzeczy chodzi tu nie tyle o immunitet chroniący przed aresztowaniem, ile o element kontroli chroniącej przed nadużywaniem immunitetu (w tym nietykalności) w celach pozaprawnych przez państwo albo korzystające z immunitetu osoby.

Zgodnie z art. 15(a) na terytorium państwa macierzystego członkowie ZPRE korzystają z immunitetów i przywilejów przysługujących parlamentarzystom krajowym. Innymi słowy stosowanie immunitetu formalnego podlega regulacji przez prawo krajowe. Jego zakres jest w poszczególnych państwach zróżnicowany, ale jego istota sprowadza się do przesłanek związanych z ograniczeniem ścigania naruszeń prawa innych niż objęte immunitetem z art. 14.

Art. 15(b) ma charakter ujednolicający w odniesieniu do terytoriów wszystkich państw członkowskich, ale tylko w odniesieniu do ochrony przed aresztem i postępowaniem sądowym (arrest and prosecution) jeżeli takiej ochrony nie przewiduje prawo krajowe (np. w Niderlandach albo Wielkiej Brytanii). Poza tym obowiązuje krajowa regulacja immunitetów i przywilejów.

Wszczęcie postępowania ma na celu ustalenie faktów i ich kwalifikację prawną, a często jest nawet obowiązkiem organów ścigania. W tej perspektywie badany jest zakres immunitetu absolutnego (art. 14), to znaczy czy dane działanie jest częścią wykonywania mandatu, czy też wykracza poza ten zakres. Z kolei areszt jest konsekwencją wszczęcia i prowadzenia śledztw (dochodzeń) prowadzących do postępowania sądowego. Aczkolwiek nie jest on w każdym przypadku niezbędny, to jego zastosowanie i uzasadnienie opierają się na zupełnie innych przesłankach, a mianowicie na kryterium celowości i zapewnieniu sprawnego wymiaru sprawiedliwości (uniemożliwienie mataczenia, niszczenia dowodów lub wręcz ucieczki podejrzanego).

W Wytycznych ZPRE czytamy między innymi:

9.9 Zatrzymanie (detention) członka Zgromadzenia wymaga bardzo poważnych podstaw, ponieważ uniemożliwia mu lub jej zajęcie miejsca lub reprezentowanie wyborców, a tym samym zagraża niezależności władzy ustawodawczej i skuteczności procesu wyborczego, którego celem jest określenie woli ludu. Jeżeli brak przesłanek, że podejrzany prawdopodobnie wymknie się [to evade] wymiarowi sprawiedliwości, należy zapewnić właściwe przeprowadzenie śledztwa, jeśli to możliwe, za pomocą innych środków bezpieczeństwa (np. zwolnienie za kaucją).

Uchylenie immunitetu formalnego

6. W przypadku uzasadnionych podejrzeń popełnienia przestępstwa przez członka Zgromadzenia jego immunitet (formalny) może zostać w konkretnej sprawie uchylony (i przestaje działać). W samym artykule 15 mowa jest wprost o legalności aresztowania parlamentarzysty złapanego na gorącym uczynku działania przestępczego (in flagrante delicto).

Pomijając jednak ten ostatni przypadek powstaje pytanie, czy i jak dalece MR – jako poseł na Sejm i członek ZPRE – korzysta z przysługujących mu immunitetów i przywilejów mających źródło w prawie krajowym i w prawie Rady Europy. Chodzi zwłaszcza o to, czy przysługuje mu immunitet formalny (w tym przywilej nietykalności) biorąc pod uwagę, że zarzucane mu czyny popełnił przed uzyskaniem mandatu posła do Sejmu i członkostwa ZPRE oraz że nie mają one żadnego związku z działaniami Rady Europy ani z mandatem parlamentarnym.

Immunitet formalny MR określony jest prawem polskim, co potwierdza art. 15(a) Porozumienia Ogólnego.

Ponadto zgodnie z punktem 73.7(a) Regulaminu Zgromadzenia:

73.7.a. W przypadku wniosków o uchylenie immunitetu Rady Europy lub wniosków o skorzystanie z immunitetu członka Zgromadzenia właściwe organy Zgromadzenia interpretują artykuł 15.a Porozumienia Ogólnego w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy w następujący sposób. Przedstawiciele Zgromadzenia lub ich zastępcy korzystają z immunitetu przed postępowaniem sądowym i aresztowaniem jeżeli wykonują funkcje członków Zgromadzenia lub podczas podróży służbowych w sprawach Zgromadzenia, niezależnie od tego, czy odbywa się to na terytorium ich kraju, czy poza nim. Jeżeli nie działają w tym charakterze (within this meaning) lub nie podróżują w sprawach służbowych Zgromadzenia, w ich państwie znajduje zastosowanie system prawa krajowego.

73.7.b. Zwrot „w wykonywaniu swoich funkcji” (in the exercise of their functions) obejmuje wszystkie obowiązki urzędowe pełnione przez przedstawicieli Zgromadzenia i ich zastępców w państwach członkowskich na podstawie decyzji właściwego organu Zgromadzenia i za zgodą właściwych władz krajowych.

Punkt 73.7(a) odnosi się konkretnie do aresztowania i postępowania sądowego. W ostatnim zdaniu tego punktu odsyła się wyraźnie do prawa krajowego (a nie do prawa Rady Europy).

Zauważmy też, że uchwały Sejmu uchylające immunitet formalny MR i zezwalające na jego aresztowanie nie derogują prawa Rady Europy. Innymi słowy, MR jest pozbawiony wynikających z prawa krajowego immunitetów tylko w konkretnej sprawie, a nie w ogóle.

Odnotujmy wreszcie dodatkowy aspekt związany z działaniami sprzed uzyskania przez MR mandatu w Zgromadzeniu (22 stycznia 2024 r.).

Punkt 9.3. Wytycznych ZPRE odnosi się do tego zagadnienia w kontekście wcześniejszych postępowań:

9.3 Zgodnie ze Statutem ochrona przyznana członkom Zgromadzenia obowiązuje w okresie ich mandatu. Może ona obejmować także postępowania wszczęte przed uzyskaniem członkostwa w Zgromadzeniu, o ile postępowania te zawierają dowody fumus persecutionis. Stanowisko to, mające na celu zapewnienie pełnej skuteczności ochrony, jest zgodne z praktyką istniejącą w kilku Państwach członkowskich i nie jest sprzeczne ze Statutem, który wiąże nabycie immunitetu z rozpoczęciem kadencji. Nie jest też sprzeczne z zasadą funkcjonalności immunitetu parlamentarnego w tym sensie, że ochrona zostanie przyznana jedynie wówczas, gdy elementy faktyczne wskazują, że intencją leżącą u podstaw postępowania prawnego poprzedzającego mandat członka Zgromadzenia było wyrządzenie szkody działalności politycznej członka, a tym samym Zgromadzeniu. We wszystkich pozostałych przypadkach, jeżeli ściganie odbywa się wyłącznie z powodu prawidłowego wymierzania sprawiedliwości, immunitet należy uchylić na wniosek władzy krajowej.

W świetle powyższych przepisów powołanie się na immunitet formalny postrzegać można jako dopuszczalne „gdy elementy faktyczne wskazują, że intencją leżącą u podstaw postępowania prawnego poprzedzającego mandat członka Zgromadzenia było wyrządzenie szkody działalności politycznej członka, a tym samym Zgromadzeniu”. Dopiero udowodnienie pozaprawnych celów i intencji towarzyszących uchyleniu immunitetu formalnego postawiłoby na porządku dnia problem jego utrzymania. Dowód taki w przypadku MR wydaje się iluzoryczny.

Zasadność wniosku o uchylenie immunitetu formalnego

7. Próbując odpowiedzieć na pytanie, czy MR korzysta z immunitetu formalnego (w tym przywileju nietykalności) i uwzględniając wcześniejsze uwagi, należy sądzić, że wyłącznym powodem trwania tego immunitetu jest status MR jako zastępcy członka ZPRE. Ten immunitet może on jednak utrzymać jedynie wtedy, gdy okaże się, że jego uchylenie przez Sejm (a następnie areszt orzeczony przez sąd) nie miało nic wspólnego z wymogami wymiaru sprawiedliwości i wynikało z prześladowania politycznego. Nie ulega natomiast wątpliwości, że jest on podejrzany o poważne przestępstwa.

Badanie, czy areszt nie zagrozi prawidłowemu funkcjonowaniu Zgromadzenia albo wykonywaniu mandatu przez MR jest groteskowe. Poważna jest natomiast sprawa przedłużania tego immunitetu pod pretekstem braku jego uchylenia przez ZPRE, co blokuje wymiar sprawiedliwości w Polsce, pozwala manipulować dowodami, a może nawet prowadzić do wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości.

Rada Europy posiada jednak pewne kompetencje dotyczące ochrony przewidzianych w jej prawie immunitetów i przywilejów.

Otóż Regulamin Zgromadzenia (art. 73) oraz jego Wytyczne przewidują, że wobec bezprawnych działań władz państwowych członek ZPRE może złożyć wniosek o potwierdzenie (skorzystanie) z przysługujących mu immunitetów i przywilejów, a także potwierdzić to może w określonych przypadkach i z własnej inicjatywy sam Przewodniczący Zgromadzenia. Z kolei państwu przysługuje możliwość wniosku do Zgromadzenia o uchylenie immunitetu członka ZPRE (na przykład ze względu na wagę popełnionego przestępstwa lub potencjalne nadużycie immunitetu, w tym zwłaszcza utrudnianie wymiaru sprawiedliwości). Dla złożenia wniosku o uchylenie immunitetu właściwymi organami państwa są sędzia sądu rozpatrującego sprawę, prokurator albo minister sprawiedliwości (pkt 9.7. Wytycznych).

W tym kontekście pojawia się kontrowersyjna kwestia dwóch źródeł immunitetu formalnego przysługującego parlamentarzystom ZPRE na podstawie prawa krajowego oraz na podstawie prawa Rady Europy (art. 15 Porozumienia Ogólnego). W konsekwencji uchylenie immunitetu formalnego (w tym przywileju nietykalności) musiałoby mieć miejsce dwukrotnie w tej samej sprawie – przez właściwy organ krajowy oraz przez ZPRE.

Jest to oryginalna (by nie powiedzieć kuriozalna) konstrukcja, ponieważ dopuszcza ewentualność zakwestionowania w sprawie Marcina Romanowskiego uchwał Sejmu (ewentualnie postanowień polskiego sądu) w wyniku decyzji ZPRE, który nie jest organem sądowym, ani prawodawczym. Z przepisów Rady Europy nie wynika obowiązek (a jedynie możliwość) wystąpienia do ZPRE o uchylenie immunitetu parlamentarzysty, a opinia Zgromadzenia nie wiąże prawnie krajowego sądu.

Osobliwa jest również sytuacja, w której organ państwa polskiego miałby występować o coś, co już na gruncie prawa krajowego uchylił Sejm i co podlega regulacji prawa polskiego (art. 15 Porozumienia Ogólnego).

Rozpatrując wniosek o uchylenie immunitetu Zgromadzenie uwzględnia następujące elementy (pkt 9.6. Wytycznych):

„postępowanie prawne wszczęte przeciwko członkowi [Zgromadzenia] nie powinno zagrażać prawidłowemu funkcjonowaniu Zgromadzenia Parlamentarnego; wniosek musi być poważny, to znaczy nie może być motywowany innymi powodami niż wymierzanie sprawiedliwości. [Przypis ZPRE: Aby rozważyć, czy mogą istnieć powody wszczęcia postępowania prawnego, można wziąć pod uwagę następujące elementy: szerszy kontekst polityczny i prawny, w którym wszczęto postępowanie prawne przeciwko członkowi; czas wszczęcia postępowania karnego; wszelkie wskazówki dotyczące konkretnych i osobistych celów; konkretny status i działania członka, nawet jeśli brak konkretnego statusu politycznego nie wyklucza motywacji politycznej stojącej za postępowaniem prawnym; ciężar zarzutów w porównaniu z tymi, z którymi musiałby się zmierzyć zwykły obywatel za te same czyny, oraz wystarczający związek z celami wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych; niepewność co do wagi i źródeł dowodów przedstawionych jako podstawa zarzutów; uzasadnienie i elementy, na których opiera się wniosek o uchylenie immunitetu; środki umożliwiające mu obronę.] Jeżeli żadna z tych przesłanek nie jest spełniona, to Zgromadzenie powinno (should) uchylić immunitet.

Zdaniem Przewodniczącego ZPRE “rozpatrując wniosek o uchylenie immunitetu, Komitet i – na podstawie jego sprawozdania – Zgromadzenie, muszą wziąć pod uwagę następujące elementy: postępowanie prawne wszczęte przeciwko członkowi nie zagraża prawidłowemu funkcjonowaniu Zgromadzenia Parlamentarnego, a wniosek musi być poważny, tzn. nie może być motywowany innymi powodami niż wymierzanie sprawiedliwości. Jeżeli oba te warunki są spełnione, Zgromadzenie powinno [should], w zwykłym toku wydarzeń, zaproponować uchylenie immunitetu” (list z 19.07.2024 r do Prokuratora Krajowego).

Nie sposób nie dostrzec, że zarówno Wytyczne, jak i list Przewodniczącego otwierają sporą przestrzeń dla interpretacji. Na to zresztą liczą podejrzany MR oraz jego adwokat.

Tylko na marginesie przypomnijmy istotną różnicę między statusem członków Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy a członkami Parlamentu Europejskiego (UE), ponieważ ci ostatni są wybierani i nie są posłami do parlamentów krajowych, chociaż na terytorium państw macierzystych korzystają z immunitetów przyznawanych członkom parlamentu krajowego (art. 9 Protokołu nr 7 w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej).

Inaczej rzecz się ma w przypadku członków ZPRE, którzy są jednocześnie posłami do parlamentu krajowego delegowanymi do ZPRE. W konsekwencji immunitet członka ZPRE musi uchylić krajowy parlament (Sejm), ponieważ członkostwo w ZPRE jest możliwe tylko wtedy, gdy ktoś jest posłem do Sejmu. Natomiast w przypadku europosłów (ostatnio casus Kamińskiego i Wąsika) dokonuje tego wyłącznie Parlament Europejski, ponieważ nie są oni (i nie mogą być) posłami do krajowego parlamentu. Innymi słowy Parlament Europejski spełnia w tym względzie funkcję Sejmu.

Podsumowując uchwały Sejmu pozbawiające MR immunitetu i wyrażające zgodę na jego aresztowanie (na podstawie decyzji sądu) są legalną i wystarczając podstawą dla działań prokuratury i sądów. Uzasadnieniem dla tego poglądu jest fakt, że przestępstwa zarzucane MR zostały popełnione na terytorium Polski, pozostają bez związku z wykonywaniem przez niego mandatu członka Zgromadzenia, datują się sprzed członkostwa w Zgromadzeniu, nie mają charakteru korupcyjnego w związku z działalnością Zgromadzenia, sprawa jest i ma być prowadzona na terytorium Polski, a podejrzany przebywa na jej terytorium. Last but not least nie udowodniono dotąd bezprawności działań polskich władz, a zwłaszcza zamiaru prześladowania politycznego, obcego wymiarowi sprawiedliwości w państwach demokratycznych. Sprawa uchylenia immunitetu MR przez Zgromadzenie Parlamentarne zdaje się służyć nie zawsze jasnym celom.

Obrona immunitetu

8. Wróćmy jednak do wniosku parlamentarzysty o potwierdzenie przysługującego mu immunitetu – w przypadku MR chodzi wyłącznie o immunitet formalny.

Otóż w odpowiednich przepisach ZPRE przewidziano specyficzne metody obrony immunitetów naruszanych przez państwo (art. 73.6. Regulaminu Zgromadzenia). Dotyczy to, po pierwsze, samodzielnej inicjatywy Przewodniczącego Zgromadzenia, a po drugie wniosku parlamentarzysty do Przewodniczącego w celu potwierdzenia przysługujących mu immunitetów.

W obu przypadkach chodzi o obronę przed naruszeniami immunitetu formalnego (w tym nietykalności) przez państwo macierzyste. Nie jest zatem tak, że parlamentarzysta pozostaje bez obrony przed prześladującym go państwem macierzystym. Z kolei państwo nie może się bezczynnie przyglądać wykorzystywaniu immunitetu dla blokowania wymiaru sprawiedliwości albo naruszana praw osób trzecich.

W liście skierowanym 16.07.2024 r. do Marszałka Sejmu przez Przewodniczącego ZPRE potwierdza on, że podejrzanemu MP przysługują wynikające z prawa Rady Europy immunitety i przywileje. Nie powołuje się on jednak na konsultacje z właściwymi organami Zgromadzenia i nie przedstawia dowodów w sprawie domniemanego naruszenia (pkt 73.6 Regulaminu).

Przypomina on, że immunitety z art. 15 Porozumienia Ogólnego trwają do momentu ich uchylenia przez Zgromadzenie i stwierdza, że „Każdy organ krajowy wnioskujący o uchylenie immunitetu członka Zgromadzenia Parlamentarnego w odniesieniu do własnego parlamentu krajowego musi zatem również złożyć wniosek do Zgromadzenia”. Obowiązek taki, zauważmy, nie wynika jednak z wiążących prawnie przepisów Rady Europy. Mimo to Przewodniczący sugeruje, aby Polska zgłosiła wniosek o uchylenie immunitetu – powtarza on ten argument w kolejnym liście z 19.07.2024 r. do Prokuratora Krajowego.

9. Trzeba się więc bliżej przyjrzeć przesłankom prawnym rozumowania Przewodniczący ZPRE w kontekście sprawy MR.

Na mocy art. 40a Statutu Rady Europy członkowie Zgromadzenia Parlamentarnego „nie podlegają aresztowaniu ani postępowaniu sądowemu (arrest and all legal proceedings) z powodu poglądów wyrażonych lub sposobu głosowania w Zgromadzeniu, jego komitetach lub komisjach”. Jest to przykład immunitetu materialnego, co jednak nie wyklucza uchylenia immunitetu formalnego w odniesieniu do innych działań.

Czy MR przysługuje immunitet formalny (w tym przywilej nietykalności)? Co do zasady tak, ale problemy zaczynają się, gdy parlamentarzysta naruszający prawo kwestionuje uchylenie tego immunitetu. Łatwo się domyśleć, że MR uzna działania władz polskich (areszt) za utrudniające mu wykonywanie mandatu i za prześladowanie polityczne po wyborach przegranych (2023) przez koalicję, z którą związany był MR.

Punkt 9.4. Wytycznych zawiera w tym względzie pewne wskazówki dotyczące przesłanek działania Przewodniczącego Zgromadzenia:

9.4. na immunitet [a konkretnie na przywilej nietykalności] nie można powoływać się w przypadkach in flagrante delicto. Celem tego przepisu jest szybkie przywrócenie porządku publicznego i zmniejszenie ryzyka zaginięcia dowodów, a jego wykorzystanie przez władze krajowe nie powinno być inspirowane względami niezwiązanymi z prawidłowym sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości.

W urzędowym przypisie ZPRE do punktu 9.4. Wytycznych przypomniano, że:

W przypadkach, w których istnieje silne przypuszczenie, że członek [Zgromadzenia] został bezpodstawnie pozbawiony swoich przywilejów przez zastosowanie przepisu in flagrante delicto, Przewodniczący [Zgromadzenia] może podjąć inicjatywę w celu potwierdzenia [to assert] przywilejów i immunitetów danego członka. Członek może również złożyć wniosek do Przewodniczącego o skorzystanie ze swojego immunitetu [to defend his immunity].

Przytoczmy także treść punktu 76.3. Regulaminu Zgromadzenia Parlamentarnego:

„73.6. W przypadku aresztowania członka Zgromadzenia lub pozbawienia go swobody poruszania się w wyniku domniemanego naruszenia [in supposed violation] jego przywilejów i immunitetów, Przewodniczący Zgromadzenia może wystąpić z inicjatywą potwierdzenia przywilejów i immunitetów danego członka, w stosownych przypadkach po konsultacji właściwych organów Zgromadzenia. Członek lub były członek może zwrócić się do Przewodniczącego Zgromadzenia z wnioskiem o skorzystanie z jego immunitetu i przywilejów. Na wniosek Przewodniczącego Biuro może, po akceptacji przez Zgromadzenie, skierować sprawę do właściwej komisji”.

Zauważmy, że przepisy art. 73 Regulaminu ZPRE opierają się na uruchomieniu odpowiednich procedur. Co więcej, z przepisów tych wynika, że działania Przewodniczącego muszą się opierać na poważnym i mocnym przypuszczeniu naruszenia immunitetu przez władze państwowe – w tym przypadku konkretnie przez zastosowanie aresztu. To przekonanie musi mieć nie tylko parlamentarzysta objęty aresztem, ale również sam Przewodniczący Zgromadzenia.

Otóż w sprawie MR przekonanie Przewodniczącego Zgromadzenia wisi na razie w próżni.

Wniosek MR do Przewodniczącego Zgromadzenia Parlamentarnego

10. Niezależnie jednak od inicjatyw Przewodniczącego ZPRE mamy również do czynienia z innym środkiem obronnym, a mianowicie wnioskiem parlamentarzysty do Przewodniczącego ZPRE o skorzystanie (potwierdzenie) z przysługujących mu na podstawie prawa Rady Europy immunitetów (request to defend his immunity).

W tym kontekście przypomnijmy porównawczo wyrok TSUE w sprawie Gollnisch (wszczęcie postępowania przygotowawczego w sprawie o nawoływanie do nienawiści rasowej; skarżący zarzucił sądowi krajowemu brak wystąpienia do PE z wnioskiem o uchylenie jego immunitetu parlamentarnego)⁸:

52. wystąpienie w obronie immunitetu, w ramach przepisów art. 9 [odpowiednik art. 15 Porozumienia Ogólnego – RE] Protokołu [Nr 7 w sprawie przywilejów i immunitetów – UE], może mieć miejsce tylko w sytuacji, gdy – przy braku wniosku o uchylenie immunitetu posła – nietykalność, jaka wynika z przepisów prawa krajowego państwa członkowskiego pochodzenia posła do Parlamentu, jest zagrożona w szczególności przez działania organów policyjnych lub sądowych państwa członkowskiego pochodzenia tego posła. (Gollnisch)

Przewodniczący ZPRE potwierdza w swoim liście, że po aresztowaniu w dniu 15.07.2024 r. MR – za pośrednictwem swojego obrońcy – złożył nazajutrz (w trybie przewidzianym w punkcie 76.3 Regulaminu ZPRE) wniosek o skorzystanie z immunitetów z przysługujących mu jako członkowi (zastępcy) Zgromadzenia Parlamentarnego. W istocie rzeczy chodzi tu o przywiej nietykalności (areszt).

W świetle przytoczonych przepisów stanowisko Przewodniczącego ZPRE musi się opierać na domniemaniu naruszenia immunitetów i przywilejów MR przez polskie władze czyli podejrzeniu, że mamy w omawianej sprawie do czynienia z nieczystą grą (fumus persecutionis). Jest to zatem próba zmuszenia władz RP do obalenia domniemania sformułowanego przez Przewodniczącego, jego „doradców” oraz samego MR.

Wobec złożenia przez MR wniosku do Przewodniczącego o potwierdzeniem immunitetu formalnego (w tym przywileju nietykalności), kontrowersja dotyczy nie tyle samego potwierdzenia, ile ustalenia bezprawności działania władz polskich, ponieważ istota immunitetu i przywilejów MR sprowadza się do ochrony przed nadużyciami ze strony państwa. Immunitet formalny nie chroni przed aresztowaniem w ogóle, lecz jedynie przed bezprawnym aresztowaniem w konkretnej sprawie (inspirowanym przesłankami politycznymi, pozaprawnymi).

Na wspomniany wniosek MR brak dotąd ze strony ZPRE konkretnej i uzasadnionej prawnie odpowiedzi – nie wiadomo, czy w ramach Zgromadzenia wszczęte zostały jakieś procedury i konsultacje. W konsekwencji mamy do czynienia z blokowaniem działań polskiego wymiaru sprawiedliwości.

Zadajmy teraz zasadnicze pytanie, o retorycznym jak się zdaje charakterze: po czyjej stronie spoczywa ciężar dowodu?

Zdaniem Przewodniczącego ZPRE należy ustalić, że „postępowanie prawne wszczęte przeciwko członkowi nie zagraża prawidłowemu funkcjonowaniu Zgromadzenia Parlamentarnego, a wniosek musi być poważny, tzn. nie może być motywowany innymi powodami niż wymierzanie sprawiedliwości” (list z 19.07.2024 r.).

W tym kontekście należy podkreślić że, podejrzany MR złożył do Przewodniczącego ZPRE wniosek o skorzystanie z przysługujących mu immunitetów i przywilejów dopiero po aresztowaniu (a nie przed), a tym samym sąd pierwszej instancji nie był o tym poinformowany. W konsekwencji ewentualny wniosek o uchylenie immunitetów i przywilejów MR (do czego zachęca Przewodniczący w swoich listach) stał się bezprzedmiotowy⁹.

Piłeczka jest po stronie Zgromadzenia, którego Przewodniczący musi najpierw udowodnić (wymagane w cytowanych wyżej przepisach) podejrzenie o bezprawności działań polskich władz. Nie jest rolą Polski obalać przyjęte przez Przewodniczącego domniemanie (supposed violation), a wobec powyższego władze polskie mają prawo oczekiwać, że Przewodniczący udowodni rzekomą bezprawność ich działania. Pośpiesznie pisane listy Przewodniczącego nie są żadną decyzją, ani procedurą.

Zauważyć należy również pewną niekonsekwencję rozumowania Przewodniczącego. Otóż jego inicjatywa oraz wsparcie dla wniosku MR muszą, zgodnie z przepisami ZPRE, opierać się na przekonaniu o nielegalnym działaniu władz RP (fumus persecutionis). Tymczasem Przewodniczący domaga się od władz polskich zgłoszenia wniosku o uchylenie immunitetu MR… Cytując Stanisława Jerzego Leca: pomyśl zanim pomyślisz.

W ramach porównań zacytujmy niektóre fragmenty orzecznictwa TSUE, ponieważ przepisy immunitetowe obu organizacji są bardzo podobne, a momentami identyczne.

W wyroku TSUE w sprawie Gollnisch czytamy:

55. Wystąpienie w obronie immunitetu [odpowiednik art. 73.6. Regulaminu ZPRE] stanowi zatem dla Parlamentu sposób na podjęcie interwencji na wniosek posła do Parlamentu w sytuacji, gdy władze krajowe naruszają immunitet jednego z jego członków lub zamierzają to uczynić.

W wyroku w sprawie Patriciello (postępowanie karne w sprawie o pomówienie) TSUE stwierdza między innymi¹⁰:

39. Nawet jeżeli Parlament w wyniku wniosku zainteresowanego posła europejskiego podejmie na podstawie tego regulaminu decyzję o skorzystaniu [przez tego europosła] z immunitetu, decyzja ta stanowi opinię, która nie wywołuje wiążących skutków wobec krajowych organów sądowych. (Patriciello)

Z kolei w wyroku TSUE w sprawie Marra (postępowanie cywilne o naprawienie szkody w wyniku rozpowszechniania fałszywych ulotek)¹¹:

47. Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

Wykładni wspólnotowych zasad dotyczących immunitetów posłów do Parlamentu Europejskiego należy dokonywać w ten sposób, że w przypadku powództwa o odszkodowanie wniesionego przeciwko posłowi europejskiemu z uwagi na wyrażone przez niego opinie,

– jeżeli sąd krajowy rozstrzygający w przedmiocie tego powództwa nie otrzymał żadnej informacji dotyczącej wniosku rzeczonego posła złożonego w Parlamencie Europejskim w celu skorzystania z immunitetu ustanowionego w art. 9 [obecnie 8, odpowiednik art. 14 Porozumienia Ogólnego RE] Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich z dnia 8 kwietnia 1965 r., nie jest on zobowiązany zwrócić się do Parlamentu Europejskiego o zajęcie stanowiska w kwestii zaistnienia przesłanek tego immunitetu;

– jeżeli sąd krajowy został poinformowany, że poseł ten złożył w Parlamencie Europejskim wniosek o skorzystanie z rzeczonego immunitetu w rozumieniu art. 6 ust. 3 [obecnie art. 9] regulaminu Parlamentu Europejskiego, powinien on zawiesić postępowanie sądowe i zwrócić się do Parlamentu Europejskiego o zajęcie stanowiska w jak najkrótszym terminie; [it must stay the judicial proceedings and request the European Parliament to issue its opinion as soon as possible]

W sprawie zawieszenia postępowania Wytyczne ZPRE są mniej kategoryczne, ponieważ przewidując w pkt 7 obowiązek współpracy między sądem krajowym a Radą Europy, dopiero w przypisie ZPRE do tego punktu stwierdza się, że sąd powinien zawiesić (should stay zamiast must/shall stay) postępowanie do momentu uzyskania odpowiedzi Zgromadzenia¹²

Tym niemniej, podążając porównawczo tropem cytowanych powyżej wyroków TSUE, taka odpowiedź nie ma wiążącego prawnie skutku dla sądu krajowego.

11. Konkludując:

Przepisy Rady Europy (a również Unii Europejskiej) dotyczące immunitetów i przywilejów członków organów parlamentarnych nie opierają się na konstrukcji zgody udzielanej krajowemu parlamentowi lub sądowi, a raczej na opiniowaniu i interpretowaniu prawa danej organizacji międzynarodowej w perspektywie kontroli stosowania immunitetów i przywilejów.

W prawie Rady Europy brak przepisu, który nakazywałby sądowi krajowemu uzyskać opinię Zgromadzenia co do zakresu immunitetów i przywilejów członków Zgromadzenia, albo zobowiązałby prawnie do składania wniosku o uchylenie immunitetu konkretnego posła.

O uchyleniu immunitetu członków Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy decyduje w pierwszym rzędzie Sejm, ponieważ ich członkostwo w ZPRE jest możliwe tylko jako posłów do Sejmu (inaczej niż w przypadku Parlamentu Europejskiego). O zastosowaniu immunitetu, w tym o aresztowaniu, rozstrzyga właściwy sąd. Kontrowersja w sprawie podwójnego źródła immunitetów i przywilejów parlamentarzystów ZPRE wydaje się w tym kontekście drugorzędna.

Po złożeniu przez MR wniosku o potwierdzenie przysługujących mu immunitetów i przywilejów, Przewodniczący Zgromadzenia musi najpierw udowodnić bezprawność działań polskich władz (fumus persecutionis). Ciężar dowodu w obaleniu tego rodzaju domniemań spoczywa na Zgromadzeniu, a wniosek o uchylenie immunitetu MR stał się obecnie bezprzedmiotowy.

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, ani jego Przewodniczący, nie są organami sądowymi (ani prawodawczymi) i nie mogą zastępować krajowego parlamentu lub sądu. Ich ewentualne decyzje (uchwały) w sprawie MR mają charakter opinii, która nie wiąże prawnie polskich władz, w tym polskiego sądu.

Wniosek prokuratury o aresztowanie MR jest uzasadniony i zgodny z prawem.

Reżim immunitetowy nie może prowadzić do sytuacji, w której byłby on nadużywany dla osobistych celów lub służył blokadzie sprawowania wymiaru sprawiedliwości.

Post scriptum

Sprawę MR należy także sytuować w kontekście okoliczności politycznych. Tego aspektu nie zawsze wygodnie poruszać przedstawicielom władz RP, ale nie ma powodu go przemilczać.

Sprawa ta dotyczy przypadku zorganizowanej na szczeblu państwa korupcji politycznej. Jest ona przez prokuraturę bardzo dobrze udokumentowana (w tym zacieranie dowodów).

Pierwszy list Przewodniczącego ZPRE z 16.07.2024 r. w obronie MR powstał nazajutrz po jego aresztowaniu (15.07.2024 r.), a drugi trzy dni później. Pierwszy list Przewodniczący „redagował” on-line, nie bez „pomocy” obsadzonej przez poprzedni rząd polskiej ambasady przy Radzie Europy.

Podejrzenie, że w sprawie MR mamy w do czynienia ze zorganizowaną intrygą i manipulacją polityczną z udziałem Przewodniczącego Zgromadzenia i jego „doradców” nie wydaje się bezpodstawne. Podejrzany MR jest członkiem międzynarodowej struktury (Opus Dei¹³) o swoistych celach i zadaniach, a także sieci powiązań mogących mieć wpływ na omawianą sprawę. Z kolei związany z Ordo iuris¹⁴ obrońca podejrzanego sugeruje, że władze Rady Europy interesują się stanem bezprawia w Polsce – czyli ucieka się do „łagodnej” presji na Polskę. Na dziś można oględnie stwierdzić, że nie mamy do czynienia z kółkiem filatelistów…

Delegowanie MR do Zgromadzenia Parlamentarnego po wyborach przegranych w 2023 r. przez PiS i cała operacja immunitetowa, której kulminacją są listy Przewodniczącego ZPRE do polskich władz, nie wydają się przypadkowe.

Sugerowanie, że władze polskie działają w tej sprawie bezprawnie i z inspiracji politycznej jest więcej niż naciągane.

Blokowanie polskiego wymiaru sprawiedliwości pod pretekstem sporu o liczbę immunitetów MR przybiera niepokojący rozmiar.

Jerzy Kranz

*****

ANEKS DOKUMENTACYJNY

CEL immunitetów

Statut Rady Europy (1949)

art. 40a . Rada Europy, przedstawiciele członków i Sekretariat korzystają na terytorium członków z przywilejów i immunitetów niezbędnych do wykonywania ich funkcji.

Wytyczne dotyczące zakresu immunitetów parlamentarnych przysługujących członkom Zgromadzenia Parlamentarnego (2021) [Wstęp]

2.  These privileges and immunities are granted by Article 40 of the Statute of the Council of Europe and by Articles 13 to 15 of the General Agreement on Privileges and Immunities of the Council of Europe and Article 3 of the Additional Protocol thereto.

Wytyczne dotyczące zakresu immunitetów parlamentarnych przysługujących członkom Zgromadzenia Parlamentarnego (2021)

2. Members of the Parliamentary Assembly enjoy privileges and immunities which serve to preserve the integrity of the Assembly and ensure the independence of its members in the discharge of their office.

W dokumentach Rady Europy podkreśla sią jednak, że immunitety i przywileje

nie mogą służyć działaniom korupcyjnym, być nadużywane dla osobistych celów oraz

utrudniać wykonywanie wymiaru sprawiedliwości.

Wytyczne (wstęp)

4. However, the Assembly notes that, in implementing the system of protection for its members, it is now essential to clarify the scope of the current provisions and to lay down clear and objective criteria enabling privileges and immunities to serve their institutional purpose while preventing the possible misuse of privileges by parliamentarians for personal purposes.

5. The Assembly recalls that both the Group of States against Corruption (GRECO) in 2017 and the Independent Investigation Body on the allegations of corruption within the Parliamentary Assembly in 2018 recommended that the immunity regime be supplemented and clarified by a set of criteria, in order to prevent immunities and privileges from being invoked in cases where there are real suspicions of corrupt activity.

Protokół dodatkowy do Porozumienia ogólnego w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy

Artykuł 5. Przywileje, immunitety i ułatwienia przyznawane są przedstawicielom państw członkowskich nie dla ich osobistej korzyści, lecz w celu zapewnienia im całkowitej niezależności przy wykonywaniu ich funkcji związanych z Radą Europy. Państwo członkowskie ma zatem nie tylko prawo, ale i obowiązek uchylić immunitet swojemu przedstawicielowi w każdym wypadku, gdy immunitet ten mógłby utrudniać sprawowanie wymiaru sprawiedliwości oraz gdy może być on uchylony bez uszczerbku dla celu, w którym został przyznany.

ZAKRES immunitetów

Zakres immunitetów jest traktatowo ograniczony, a ich specyfika polega na ochronie członków delegowanych do ZPRE przed działaniami państwa macierzystego godzącymi w niezależne wykonywanie ich funkcji. Tym samym nie upodabniają się one do szerokiego zakresu immunitetów i przywilejów dyplomatycznych, które służą ochronie przedstawiciela jednego państwa przed działaniami obcego państwa.

Statut Rady Europy, art. 40a 

Na mocy tych immunitetów [niezbędnych do wykonywania ich funkcji], na terytorium członków, przedstawiciele do Zgromadzenia Doradczego nie podlegają aresztowaniu ani postępowaniu sądowemu (arrest and all legal proceedings) z powodu poglądów wyrażonych lub sposobu głosowania w Zgromadzeniu, jego komitetach lub komisjach”.

Porozumienie Ogólne w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy

Art. 14. Przedstawiciele w Zgromadzeniu Doradczym i ich zastępcy korzystają z immunitetu od wszelkiego rodzaju przesłuchań urzędowych oraz od aresztu i wszelkiego rodzaju postępowania sądowego w stosunku do wypowiadanych słów i udziału przez nich w głosowaniu w czasie wykonywania ich funkcji.

Art. 15. Podczas sesji Zgromadzenia Doradczego przedstawiciele w Zgromadzeniu oraz ich zastępcy, niezależnie od tego, czy są członkami parlamentu, korzystają:

(a) na terytorium własnego państwa z immunitetów przyznawanych w tym państwie członkom parlamentu;

(b) na terytoriach wszystkich innych państw członkowskich z immunitetu od aresztowania i postępowania sądowego.

Immunitet ten stosuje się również podczas podróży na miejsce posiedzenia Zgromadzenia Doradczego i z powrotem. Jednakże nie ma on zastosowania, gdy przedstawiciele lub ich zastępcy zostali ujęci na gorącym uczynku popełniania przestępstwa, usiłowania popełnienia przestępstwa lub właśnie popełnionego przestępstwa bądź też w przypadkach, gdy Zgromadzenie Doradcze uchyliło immunitet.

Protokół dodatkowy do Porozumienia ogólnego w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy, 6.11.1952

Artykuł 3. Postanowienia artykułu 15 porozumienia stosuje się do przedstawicieli w Zgromadzeniu i ich zastępców w każdym wypadku, gdy uczestniczą w posiedzeniach Komitetów lub Podkomitetów Zgromadzenia Doradczego bądź też podróżują na miejsce posiedzenia i z powrotem, niezależnie, czy Zgromadzenie będzie w tym czasie obradować, czy też nie.

Regulamin Zgromadzenia (Rules of Procedure of the Assembly – January 2023)

73.7.a. W przypadku wniosków o uchylenie immunitetu Rady Europy lub wniosków o skorzystanie z immunitetu członka Zgromadzenia właściwe organy Zgromadzenia interpretują artykuł 15.a Ogólnego porozumienia w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy w następujący sposób. Podczas wykonywania swoich funkcji jako członkowie Zgromadzenia lub podczas podróży służbowych w sprawach Zgromadzenia, niezależnie od tego, czy odbywa się to na terytorium ich kraju, czy poza nim, Przedstawiciele Zgromadzenia lub ich zastępcy korzystają z immunitetu przed postępowaniem sądowym i aresztowaniem. Jeżeli nie działają w tym znaczeniu lub nie podróżują w sprawach służbowych Zgromadzenia, w ich państwie znajduje zastosowanie system krajowy.

73.7.a. When dealing with requests for the waiver of the Council of Europe immunity, or with requests to defend that immunity of an Assembly member, the competent Assembly organs shall interpret Article 15.a of the General Agreement on Privileges and Immunities of the Council of Europe as follows. Assembly representatives or substitutes are immune from prosecution and arrest in the exercise of their functions as Assembly members or when travelling on Assembly business, whether this is inside or outside of their national territory. If they are not active within this meaning or not travelling on Assembly business, the national regime shall apply within their country.

73.7.b. Zwrot „w wykonywaniu swoich funkcji” obejmuje wszystkie obowiązki urzędowe pełnione przez przedstawicieli Zgromadzenia i ich zastępców w państwach członkowskich na podstawie decyzji właściwego organu Zgromadzenia i za zgodą właściwych władz krajowych.

73.7.b. The terms “in the exercise of their functions” include all official duties discharged by Assembly representatives and substitutes in the member states on the basis of a decision by a competent Assembly body and with the consent of the appropriate national authorities.

UCHYLENIE LUB POTWIERDZENIE immunitetu

Regulamin Zgromadzenia (Rules of Procedure of the Assembly – January 2023)

73.2. Any request addressed to the President by a competent authority of a member state for the waiver of immunity of a representative or substitute as guaranteed under Article 15 of the General Agreement shall be announced in a plenary sitting or Standing Committee meeting and then referred to the Committee on Rules of Procedure, Immunities and Institutional Affairs.

73.2. Każdy wniosek skierowany do Prezydenta przez właściwy organ Państwa członkowskiego o uchylenie immunitetu przedstawiciela lub zastępcy, gwarantowanego na mocy artykułu 15 Porozumienia Ogólnego, zostanie ogłoszony na posiedzeniu plenarnym lub posiedzeniu Stałego Komitetu, a następnie przekazany Komitetowi Regulaminu, Immunitetów i Spraw Instytucjonalnych.

73.3. The committee shall immediately consider the request. It may issue an opinion on the competence of the requesting authority and on the formal admissibility of this request. The committee shall not make any examination of the merits of the case in question. (…)

73.3. Komitet rozpatruje wniosek niezwłocznie. Może wydać opinię o kompetencjach organu wnioskującego i o formalnej dopuszczalności tego wniosku. Komitet nie dokonuje badania merytorycznego rozpatrywanej sprawy. (…)

73.6. In the event of a member of the Assembly being arrested or deprived of freedom of movement in supposed violation of their privileges and immunities, the President of the Assembly may take the initiative of confirming the privileges and immunities of the member concerned, where applicable following consultation of the competent Assembly bodies. A member or former member may address a request to the President of the Assembly to defend his or her immunity and privileges. At the request of the President, the Bureau may, subject to ratification by the Assembly, refer the case to the relevant committee.

73.6. W przypadku aresztowania członka Zgromadzenia lub pozbawienia go swobody poruszania się w wyniku domniemanego naruszenia jego przywilejów i immunitetów, Przewodniczący Zgromadzenia może wystąpić z inicjatywą potwierdzenia przywilejów i immunitetów danego członka, w stosownych przypadkach po konsultacji właściwych organów Zgromadzenia. Członek lub były członek może zwrócić się do Przewodniczącego Zgromadzenia z wnioskiem o skorzystanie z jego immunitetu i przywilejów. Na wniosek Przewodniczącego Biuro może, po akceptacji przez Zgromadzenie, skierować sprawę do właściwej komisji.

Wytyczne dotyczące zakresu immunitetów parlamentarnych przysługujących członkom Zgromadzenia Parlamentarnego (2021)

7. Uznanie, że członkowi lub byłemu członkowi przysługuje absolutny immunitet [Artykuł 14] ze względu na bezpośredni i oczywisty związek z jego/jej funkcjami parlamentarnymi jest obowiązkiem właściwych sądów krajowych. W tym kontekście właściwe organy Rady Europy i sądy krajowe muszą współpracować, aby uniknąć wszelkich konfliktów w interpretacji i stosowaniu postanowień Statutu i Porozumienia Ogólnego w sprawie przywilejów i immunitetów.

[Przypis ZPRE: W związku z tym, gdy organ krajowy zostanie poinformowany o fakcie, że członek złożył wniosek o skorzystanie z immunitetu, powinien zawiesić postępowanie sądowe.]

7. It is the responsibility of competent national courts to recognise that a member or a former member enjoys absolute immunity [Article 14] owing to the direct and obvious link to his or her parliamentary functions. By doing so, the relevant Council of Europe bodies and national courts must co-operate so as to avoid any conflict in the interpretation and application of the provisions of the Statute and the General Agreement on Privileges and Immunities.

[Note: Consequently, where the national authority is informed of the fact that a member has made a request for defence of that immunity, it should stay the judicial proceeding.]

8. W przypadku gdy wniosek o uchylenie immunitetu zostanie złożony przez organ krajowy, Zgromadzenie musi przede wszystkim ustalić, czy fakty stanowiące podstawę wniosku o uchylenie immunitetu są objęte artykułem 14 Porozumienia Ogólnego, w którym to przypadku immunitetu nie można uchylić.

8. Where a request for waiver of immunity is submitted to it by a national authority, the Assembly must first of all ascertain whether the facts giving rise to the request for the waiver are covered by Article 14 of the General Agreement, in which case immunity cannot be waived.

9.3 Zgodnie ze Statutem ochrona przyznana członkom Zgromadzenia obowiązuje w okresie ich mandatu. Mogłoby ono obejmować także postępowania wszczęte przed uzyskaniem członkostwa w Zgromadzeniu, o ile postępowania te zawierają dowody fumus perdecutionis. Stanowisko to, mające na celu zapewnienie pełnej skuteczności ochrony, jest zgodne z praktyką istniejącą w kilku Państwach członkowskich i nie jest sprzeczne ze Statutem, który wiąże nabycie immunitetu z rozpoczęciem kadencji. Nie jest też sprzeczne z zasadą funkcjonalności immunitetu parlamentarnego w tym sensie, że ochrona zostanie przyznana jedynie wówczas, gdy elementy faktyczne wskazują, że intencją leżącą u podstaw postępowania prawnego poprzedzającego mandat członka Zgromadzenia było wyrządzenie szkody działalności politycznej członka, a tym samym Zgromadzeniu. We wszystkich pozostałych przypadkach, jeżeli ściganie odbywa się wyłącznie z powodu prawidłowego wymierzania sprawiedliwości, immunitet należy uchylić na wniosek władzy krajowej.

9.3 according to the Statute, protection afforded to members of the Assembly applies during their Assembly mandate. It could also cover proceedings initiated prior to becoming a member of the Assembly as long as those proceedings contain evidence of fumus persecutionis. This position, which intends to make protection fully effective, is in line with practices existing in several member States and does not contradict the Statute in that it links the acquisition of immunity to the beginning of the term of office. Nor does it contradict the principle of the functionality of parliamentary immunity in that the protection will only be granted if factual elements indicate that the intention underlying the legal proceeding predating the mandate of an Assembly member is to damage a member’s political activity and thus the Assembly. In all other cases if the prosecution is for no other reason than the proper administration of justice, immunity must be lifted at the request of the national authority;

9.4 na immunitet [formalny] nie można powoływać się w przypadkach in flagrante delicto. Celem tego przepisu jest szybkie przywrócenie porządku publicznego i zmniejszenie ryzyka zaginięcia dowodów, a jego wykorzystanie przez władze krajowe nie powinno być inspirowane względami niezwiązanymi z prawidłowym sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości;

[Przypis ZPRE: W przypadkach, w których istnieje silne przypuszczenie, że członek [Zgromadzenia] został bezpodstawnie pozbawiony swoich przywilejów przez zastosowanie przepisu in flagrante delicto, Przewodniczący [Zgromadzenia] może podjąć inicjatywę w celu potwierdzenia [to assert] przywilejów i immunitetów danego członka. Członek może również złożyć wniosek do Przewodniczącego o skorzystanie ze swojego immunitetu.]

9.4 immunity cannot be invoked in cases of in flagrante delicto. As the objective of this provision is to quickly restore public order and reduce the risk of evidence disappearing, its use by national authorities shall not be inspired by concerns unrelated to the proper administration of justice; [Note: In cases where there is a strong assumption that a member was groundlessly deprived of his or her privileges by the application of the provision in flagrante delicto, the President could take the initiative to assert the privileges and immunities of the member concerned. The member could also petition the President to defend his or her immunity.]

9.9 zatrzymanie członka Zgromadzenia wymaga bardzo poważnych podstaw, ponieważ uniemożliwia mu lub jej zajęcie miejsca lub reprezentowanie wyborców, a tym samym zagraża niezależności władzy ustawodawczej i skuteczności procesu wyborczego, którego celem jest określenie woli ludu. Jeżeli brak przesłanek, że podejrzany prawdopodobnie uniknie wymiaru sprawiedliwości, należy zapewnić właściwe przeprowadzenie śledztwa, jeśli to możliwe, za pomocą innych środków bezpieczeństwa (np. zwolnienie za kaucją).

9.9 detention of an Assembly member requires very serious grounds as it prevents him or her from taking up his or her seat or representing voters and in this way jeopardises the independence of the legislative power and the effectiveness of the electoral process designed to determine the will of the people. Where there are no indications that the suspect is likely to evade justice, the proper conduct of the investigation shall be ensured, if possible, by other security measures (release on bail, for example).

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:12012E/PRO/07

Dz.U.UE.C.2012.326.266

Wersja od 26 października 2012 r.

PROTOKÓŁ (nr 7)

W SPRAWIE PRZYWILEJÓW I IMMUNITETÓW UNII EUROPEJSKIEJ

Artykuł 7 (dawny artykuł 8)

Swoboda przepływu członków Parlamentu Europejskiego podróżujących do lub z miejsca obrad Parlamentu Europejskiego nie podlega żadnym ograniczeniom administracyjnym lub innym.

Członkom Parlamentu Europejskiego, w zakresie kontroli celnej i walutowej, przyznaje się:

a) ze strony własnego rządu — takie same udogodnienia jak przyznawane wyższym urzędnikom wyjeżdżającym za granicę na czasowe pobyty służbowe;

b) ze strony rządów innych Państw Członkowskich — takie same udogodnienia jak przyznawane przedstawicielom obcych rządów w związku z czasowym pobytem służbowym.

Artykuł 8 (dawny artykuł 9)

Wobec członków Parlamentu Europejskiego nie można prowadzić dochodzenia, postępowania sądowego, ani też ich zatrzymywać z powodu ich opinii lub stanowiska zajętego przez nich w głosowaniu w czasie wykonywania przez nich obowiązków służbowych.

Artykuł 9 (dawny artykuł 10)

Podczas sesji Parlamentu Europejskiego jego członkowie korzystają:

a)na terytorium swojego państwa — z immunitetów przyznawanych członkom parlamentu ich państwa;
b)na terytorium innego Państwa Członkowskiego — z immunitetu chroniącego przed zatrzymaniem oraz immunitetu jurysdykcyjnego.

Immunitet chroni także członków podczas ich podróży do i z miejsca, gdzie odbywa się posiedzenie Parlamentu Europejskiego.

Nie można powoływać się na immunitet w przypadku, gdy członek został schwytany na gorącym uczynku i nie może on stanowić przeszkody w wykonywaniu przez Parlament Europejski prawa uchylenia immunitetu w odniesieniu do któregokolwiek ze swoich członków.

Article 8 (ex Article 9)

Members of the European Parliament shall not be subject to any form of inquiry, detention or legal proceedings in respect of opinions expressed or votes cast by them in the performance of their duties.

Article 8 (ex-article 9)

Les membres du Parlement européen ne peuvent être recherchés, détenus ou poursuivis en raison des opinions ou votes émis par eux dans l’exercice de leurs fonctions.

Artikel 8 (ex-Artikel 9)

Wegen einer in Ausübung ihres Amtes erfolgten Äußerung oder Abstimmung dürfen Mitglieder des Europäischen Parlaments weder in ein Ermittlungsverfahren verwickelt noch festgenommen oder verfolgt werden.

Article 9 (ex Article 10)

During the sessions of the European Parliament, its Members shall enjoy:

(a) in the territory of their own State, the immunities accorded to members of their parliament;

(b) in the territory of any other Member State, immunity from any measure of detention and from legal proceedings.

Immunity shall likewise apply to Members while they are travelling to and from the place of meeting of the European Parliament.

Immunity cannot be claimed when a Member is found in the act of committing an offence and shall not prevent the European Parliament from exercising its right to waive the immunity of one of its Members.Article 9 (ex-article 10)

Pendant la durée des sessions du Parlement européen, les membres de celui-ci bénéficient:

a) sur leur territoire national, des immunités reconnues aux membres du parlement de leur pays,

b) sur le territoire de tout autre État membre, de l’exemption de toute mesure de détention et de toute poursuite judiciaire.

L’immunité les couvre également lorsqu’ils se rendent au lieu de réunion du Parlement européen ou en reviennent.

L’immunité ne peut être invoquée dans le cas de flagrant délit et ne peut non plus mettre obstacle au droit du Parlement européen de lever l’immunité d’un de ses membres.

Artikel 9 (ex-Artikel 10)

Während der Dauer der Sitzungsperiode des Europäischen Parlaments

a) steht seinen Mitgliedern im Hoheitsgebiet ihres eigenen Staates die den Parlamentsmitgliedern zuerkannte Unverletzlichkeit zu,

b) können seine Mitglieder im Hoheitsgebiet jedes anderen Mitgliedstaats weder festgehalten noch gerichtlich verfolgt werden.

Die Unverletzlichkeit besteht auch während der Reise zum und vom Tagungsort des Europäischen Parlaments.

Bei Ergreifung auf frischer Tat kann die Unverletzlichkeit nicht geltend gemacht werden; sie steht auch nicht der Befugnis des Europäischen Parlaments entgegen, die Unverletzlichkeit eines seiner Mitglieder aufzuheben.

prosecution: the institution and conducting of legal proceedings against someone in respect of a criminal charge.

legal proceedings: action taken in a court to settle a dispute. /lawsuit, judicial proceedings/

inquiry: formally constituted, usually government-appointed, hearings with terms of reference;

Inquiry means preliminary information-gathering and preliminary fact-finding.

https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RULES-9-2023-11-01-TOC_EN.html

Regulamin PE

[Wykładnie Regulaminu (zgodnie z art. 236) są zaznaczone kursywą.]

[„Kompendium głównych aktów prawnych dotyczących Regulaminu” jest dostępne do pobrania na stronie internetowej Parlamentu Europejskiego: https://www.europarl.europa.eu/compendium/pl/contents.html]

Ar. 5. Przywileje i immunitety

1. Posłom do Parlamentu Europejskiego przysługują przywileje oraz immunitety określone w Protokole nr 7 w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej.

2. Wykonując swoje uprawnienia związane z przywilejami i immunitetami, Parlament działa w celu utrzymania swojej integralności jako demokratycznego zgromadzenia ustawodawczego oraz w celu zapewnienia niezależności posłów w sprawowaniu ich funkcji. Immunitet parlamentarny nie jest osobistym przywilejem posła, lecz gwarancją niezależności Parlamentu jako całości oraz jego członków.

3. Na wniosek posła oraz pod warunkiem uzyskania zgody Przewodniczącego Parlamentu, Unia Europejska wydaje posłom unijny dokument laissez-passer umożliwiający im swobodne poruszanie się po terytorium państw członkowskich i innych krajów, które uznają go za ważny dokument podróży.

4. W celu wykonywania mandatu poselskiego każdemu posłowi przysługuje na mocy przepisów Regulaminu prawo do aktywnego uczestnictwa w pracach komisji i delegacji Parlamentu.

5. Posłowie mają prawo wglądu do wszystkich dokumentów będących w posiadaniu Parlamentu lub poszczególnych komisji z wyjątkiem osobistych dokumentów i rachunków, do których wgląd ma wyłącznie poseł, którego one dotyczą. Artykuł 221 określa wyjątki od powyższej zasady dotyczące dokumentów, do których można odmówić publicznego dostępu na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1049/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady¹.

Za zgodą Prezydium można, na podstawie umotywowanej decyzji, odmówić posłowi dostępu do dokumentu Parlamentu, jeżeli Prezydium po wysłuchaniu posła stwierdzi, że udzielenie dostępu wpłynęłoby negatywnie na interes instytucjonalny Parlamentu lub na interes publiczny w stopniu, który byłby nie do przyjęcia, oraz że poseł pragnie dostępu ze względów prywatnych i osobistych. Poseł może wnieść sprzeciw na piśmie wobec tej decyzji w terminie jednego miesiąca od powiadomienia o niej. Pisemny sprzeciw musi być umotywowany pod rygorem niedopuszczalności. Decyzję w przedmiocie sprzeciwu podejmuje Parlament bez debaty w trakcie pierwszego posiedzenia po wniesieniu sprzeciwu.

Dostęp do informacji poufnych podlega zasadom określonym w porozumieniach międzyinstytucjonalnych zawartych przez Parlament w odniesieniu do postępowania z informacjami poufnymi² do wewnętrznych przepisów wykonujących te porozumienia, przyjętych przez właściwe organy Parlamentu³.

1 Rozporządzenie (WE) nr 1049/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2001 r. w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji (Dz. L 145 z 31.05.2001).

2 Porozumienie międzyinstytucjonalne z dnia 20 listopada 2002 r. między Parlamentem Europejskim i Radą dotyczące dostępu Parlamentu Europejskiego do posiadanych przez Radę informacji sensytywnych w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony (Dz.U. C 298 z 30.11.2002, s. 1).

Porozumienie ramowe z dnia 20 października 2010 r. w sprawie stosunków pomiędzy Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską (Dz.U. L 304 z 20.11.2010, s. 47).

Porozumienie międzyinstytucjonalne z dnia 12 marca 2014 r. pomiędzy Parlamentem Europejskim a Radą w sprawie przekazywania Parlamentowi Europejskiemu i wykorzystywania przez Parlament Europejski posiadanych przez Radę informacji niejawnych dotyczących spraw innych niż z dziedziny wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (Dz.U. C 95 z 1.4.2014, s. 1).

3 Decyzja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 października 2002 r. w sprawie wykonania porozumienia międzyinstytucjonalnego między Parlamentem Europejskim i Radą dotyczące dostępu Parlamentu Europejskiego do posiadanych przez Radę informacji sensytywnych w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony (Dz.U. C 298 z 30.11.2002, s. 4).

Decyzja Prezydium Parlamentu Europejskiego z dnia 15 kwietnia 2013 r. dotycząca przepisów regulujących postępowanie z informacjami poufnymi w Parlamencie Europejskim (Dz.U. C 96 z 1.4.2014, s. 1).

Artykuł 6. Uchylenie immunitetu

1. Każdy wniosek o uchylenie immunitetu jest oceniany zgodnie z art. 7, 8 i 9 Protokołu nr 7 w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej oraz zgodnie z zasadami, o których mowa w art. 5 ust. 2 Regulaminu.

2. Gdy poseł został wezwany do stawienia się w charakterze świadka lub biegłego, wniosek o uchylenie immunitetu nie jest konieczny, pod warunkiem że:

– nie będzie zobowiązany stawić się w terminie uniemożliwiającym bądź utrudniającym wykonywanie obowiązków parlamentarnych lub będzie mógł dostarczyć oświadczenie w formie pisemnej lub każdej innej, które nie zakłóci wykonywania obowiązków parlamentarnych; oraz

– nie będzie zobowiązany do składania zeznań dotyczących informacji poufnych, które uzyskał w związku z wykonywaniem obowiązków poselskich, a których ujawnienie uznałby za niewskazane.

Artykuł 7. Korzystanie z przywilejów i immunitetu

1. W przypadku gdy zachodzi podejrzenie, że doszło lub może wkrótce dojść do naruszenia przywilejów i immunitetu posła lub byłego posła przez organy państwa członkowskiego lub przez Prokuraturę Europejską, można złożyć zgodnie z art. 9 ust. 1 wniosek o stwierdzenie przez Parlament w drodze decyzji, czy doszło lub prawdopodobne jest, że dojdzie do naruszenia tych przywilejów i immunitetu.

2. Taki wniosek o wyrażenie zgody na skorzystanie z przywilejów i immunitetu można złożyć w szczególności w przypadku, gdy zostanie uznane, że istniejące okoliczności stanowiłyby ograniczenia administracyjne lub inne ograniczenie swobody przemieszczania się posłów udających się na miejsce obrad Parlamentu lub z niego powracających bądź ograniczenie administracyjne lub inne ograniczenia swobody wyrażania opinii lub głosowania podczas wykonywania obowiązków, albo że istniejące okoliczności byłyby objęte zakresem art. 9 Protokołu nr 7 w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej.

3. Wniosek posła o wyrażenie zgody na skorzystanie z przywilejów i immunitetu nie jest dopuszczalny, jeżeli wpłynął już wniosek o uchylenie immunitetu tego posła lub o skorzystanie z tego immunitetu, dotyczący tych samych okoliczności faktycznych, niezależnie od tego, czy na skutek wcześniejszego wniosku podjęta została decyzja.

4. Wniosek posła o wyrażenie zgody na skorzystanie z przywilejów i immunitetu nie będzie dalej brany pod uwagę, jeżeli wpłynie wniosek o uchylenie immunitetu tego posła dotyczący tych samych okoliczności faktycznych.

5. W przypadku gdy podjęto decyzję o odmowie wyrażenia zgody na skorzystanie przez posła z przywilejów i immunitetu, poseł może w drodze wyjątku zwrócić się o ponowne rozpatrzenie decyzji, przedstawiając nowe dowody zgodnie z art. 9 ust. 1. Wniosek o ponowne rozpatrzenie decyzji jest niedopuszczalny, jeżeli zostanie wniesiona skarga na decyzję na mocy art. 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub jeżeli Przewodniczący uzna, że przedstawione nowe dowody nie uzasadniają w dostateczny sposób ponownego rozpatrzenia.

Artykuł 8. Działanie Przewodniczącego w trybie pilnym w celu utrzymania immunitetu

1. W przypadku zatrzymania posła lub pozbawienia go swobody przemieszczania się, gdy zachodzi podejrzenie naruszenia jego przywilejów i immunitetu, Przewodniczący, po konsultacji z przewodniczącym właściwej komisji i jej sprawozdawcą, może zainicjować w trybie pilnym działania zmierzające do potwierdzenia przywilejów i immunitetu posła. Przewodniczący informuje o podjętej inicjatywie właściwą komisję oraz Parlament.

2. W przypadku gdy Przewodniczący działa na podstawie uprawnień nadanych mu na mocy ust. 1, komisja zapoznaje się z inicjatywą Przewodniczącego na swoim najbliższym posiedzeniu. Komisja może sporządzić sprawozdanie oraz przedstawić je w Parlamencie, jeśli uzna to za konieczne.

Artykuł 9. Procedury dotyczące immunitetu

1. Każdy wniosek o uchylenie immunitetu posła skierowany do Przewodniczącego przez właściwy organ państwa członkowskiego lub przez Europejskiego Prokuratora Generalnego, lub wniosek o wyrażenie zgody na skorzystanie z immunitetu i przywilejów skierowany przez posła lub byłego posła jest ogłaszany na posiedzeniu plenarnym oraz przekazywany właściwej komisji.

2. Za zgodą zainteresowanego posła lub byłego posła wniosek może złożyć inny poseł, który został upoważniony do reprezentowania zainteresowanego posła lub byłego posła na wszystkich etapach postępowania.

Poseł, który reprezentuje zainteresowanego posła lub byłego posła, nie uczestniczy w podejmowaniu decyzji przez komisję.

3. Wnioski o uchylenie immunitetu lub o wyrażenie zgody na skorzystanie z przywilejów i immunitetu są rozpatrywane przez komisję niezwłocznie, lecz z uwzględnieniem ich względnej złożoności.

4. Komisja przedstawia wniosek dotyczący uzasadnionej decyzji zawierający zalecenie przyjęcia lub odrzucenia wniosku o uchylenie immunitetu lub skorzystanie z immunitetu i przywilejów. Nie dopuszcza się składania poprawek. W przypadku odrzucenia wniosku, uważa się za przyjętą decyzję przeciwną.

5. Komisja może zwrócić się do organu zainteresowanego państwa członkowskiego lub, w odpowiednim przypadku, do Europejskiego Prokuratora Generalnego o udostępnienie wszelkich informacji, które uzna za niezbędne do ustalenia zasadności uchylenia immunitetu lub skorzystania z niego.

6. Zainteresowany poseł ma możliwość udzielenia wyjaśnień i może przedłożyć wszelkie dokumenty lub inne dowody pisemne, które uzna za istotne.

Zainteresowany poseł nie uczestniczy w debacie nad wnioskiem o uchylenie jego immunitetu lub dotyczącym go wnioskiem o wyrażenie zgody na skorzystanie z immunitetu, z wyjątkiem samego wysłuchania.

Przewodniczący komisji kieruje do posła zaproszenie do udzielenia wyjaśnień z podaniem dnia i godziny. Poseł może zrezygnować z prawa do udzielenia wyjaśnień.

Jeżeli zainteresowany poseł nie stawi się na wysłuchanie na podstawie tego zaproszenia, uznaje się, że zrezygnował z prawa do udzielenia wyjaśnień, chyba że zwróci się on o usprawiedliwienie jego niestawienia się w zaproponowanym dniu i godzinie, podając powody. Przewodniczący komisji podejmuje decyzję o przyjęciu wniosku o usprawiedliwienie na podstawie podanych powodów. Zainteresowanemu posłowi nie przysługuje odwołanie od tej decyzji.

Jeżeli przewodniczący komisji postanowi przyjąć wniosek o usprawiedliwienie, kieruje do zainteresowanego posła zaproszenie do udzielenia wyjaśnień z podaniem innego dnia i godziny.

Jeżeli zainteresowany poseł nie stawi się pomimo drugiego zaproszenia do udzielenia wyjaśnień, procedura toczy się dalej bez udzielenia przez niego wyjaśnień. Nie można wówczas przyjąć żadnych kolejnych wniosków o usprawiedliwienie lub o możliwość udzielenia wyjaśnień.

Art. 216 ust. 1 akapit drugi nie uniemożliwia komisji właściwej zezwolenia zainteresowanemu posłowi na zdalne uczestnictwo w wysłuchaniu w sprawie immunitetu odbywającym się przy drzwiach zamkniętych, zgodnie z zasadami opracowanymi przez tę komisję na podstawie art. 9 ust. 13, jeżeli poseł ten nie może fizycznie uczestniczyć w wysłuchaniu ze względu na wyjątkowe i obiektywne okoliczności.

7. Jeżeli wniosek o uchylenie immunitetu lub o skorzystanie z immunitetu opiera się na więcej niż jednej podstawie, każda z nich może być przedmiotem odrębnej decyzji. Sprawozdanie komisji może, w drodze wyjątku, zawierać propozycję, aby uchylenie immunitetu lub skorzystanie z immunitetu dotyczyło wyłącznie prowadzenia postępowania karnego, tak aby przed wydaniem prawomocnego orzeczenia poseł nie mógł zostać zatrzymany ani aresztowany oraz by nie można było podjąć żadnych innych kroków uniemożliwiających mu wykonywanie obowiązków wynikających z mandatu.

8. Komisja może wydać uzasadnioną opinię co do właściwości organu zainteresowanego państwa członkowskiego lub, w odpowiednim przypadku, Europejskiego Prokuratora Generalnego oraz co do dopuszczalności wniosku, natomiast nie może w żadnym przypadku wypowiadać się o winie bądź braku winy posła oraz o zasadności wszczęcia wobec niego postępowania karnego na podstawie zarzutów, które są mu stawiane, nawet wtedy, gdy badanie wniosku pozwala komisji na dokładne zapoznanie się ze szczegółami sprawy.

9. Wniosek komisji dotyczący decyzji jest włączany do porządku dziennego pierwszego posiedzenia następującego po dniu jego złożenia. Do takiego wniosku nie można zgłaszać poprawek.

Debata dotyczy jedynie argumentów „za” lub „przeciw” wnioskowi o uchylenie lub utrzymanie immunitetu albo o skorzystanie z przywilejów lub immunitetu.

Z zastrzeżeniem postanowień art. 173, poseł, którego przywileje i immunitety są przedmiotem postępowania, nie może zabierać głosu w debacie.

Wniosek lub wnioski dotyczące decyzji zawarte w sprawozdaniu są poddawane pod głosowanie w trakcie pierwszego głosowania następującego po debacie.

Po ich rozpatrzeniu przez Parlament odbywa się odrębne głosowanie nad każdym z wniosków zawartych w sprawozdaniu. W przypadku odrzucenia wniosku, uważa się za przyjętą decyzję przeciwną.

10. Przewodniczący niezwłocznie przekazuje decyzję Parlamentu zainteresowanemu posłowi oraz właściwemu organowi zainteresowanego państwa członkowskiego lub, w odpowiednim przypadku, Europejskiemu Prokuratorowi Generalnemu, wnosząc zarazem o informowanie go o orzeczeniach wydanych w danym postępowaniu. Niezwłocznie po otrzymaniu tych informacji Przewodniczący przedstawia je Parlamentowi w formie, którą uzna za najbardziej odpowiednią, w razie potrzeby po konsultacji z właściwą komisją.

11. Komisja rozpatruje powyższe kwestie oraz bada wszelkie otrzymane dokumenty zachowując najwyższą poufność. Wnioski dotyczące procedur związanych z immunitetem komisja rozpatruje zawsze z wyłączeniem jawności.

12. Parlament rozpatruje jedynie wnioski o uchylenie immunitetu posła, które zostały mu przekazane przez ograny sądowe lub przez stałe przedstawicielstwa państw członkowskich, lub, w odpowiednim przypadku, przez Europejskiego Prokuratora Generalnego.

13. Komisja opracowuje zasady stosowania niniejszego artykułu.

14. Każde zapytanie odnoszące się do zakresu stosowania przywilejów oraz immunitetów, zgłoszone przez właściwy organ państwa członkowskiego lub, w odpowiednim przypadku, przez Prokuraturę Europejską, jest rozpatrywane zgodnie z powyższymi postanowieniami.

Artykuł 10. Normy postępowania

1. Postępowanie posłów odznacza się wzajemnym szacunkiem i opiera się na wartościach i zasadach określonych w traktatach, a zwłaszcza w Karcie praw podstawowych. Posłowie szanują powagę Parlamentu i nie szkodzą jego reputacji.

2. Posłowie nie zakłócają sprawnego przebiegu prac parlamentarnych, nie przeszkadzają w utrzymaniu bezpieczeństwa i porządku na terenie Parlamentu i nie powodują niewłaściwego działania sprzętu do niego należącego.

3. Posłowie nie zakłócają porządku w Izbie i nie zachowują się niestosownie. Nie eksponują oni transparentów.

4. W debatach parlamentarnych w sali posiedzeń plenarnych posłowie nie używają obraźliwego języka.

Ocena tego, czy język używany przez posła w debacie parlamentarnej jest obraźliwy powinna uwzględniać między innymi możliwe do zidentyfikowania intencje prelegenta, postrzeganie wypowiedzi przez zgromadzonych, zakres, w jakim szkodzi ona powadze i reputacji Parlamentu, oraz wolność słowa danego posła. Przykładowo szkalujący język, „mowa nienawiści”, a w szczególności podżeganie do dyskryminacji z jakiegokolwiek względu, o którym mowa w art. 21 Karty praw podstawowych, zwykle stanowią przypadki „obraźliwego języka” w rozumieniu niniejszego artykułu.

5. Posłowie stosują się do przepisów Parlamentu dotyczących postępowania z informacjami poufnymi.

6. Posłowie nie dopuszczają się molestowania psychicznego ani seksualnego i przestrzegają Kodeksu właściwego zachowania posłów do Parlamentu Europejskiego przy wykonywaniu obowiązków służbowych, który jest włączony do niniejszego Regulaminu jako załącznik⁴. Posłowie nie mogą być wybrani do sprawowania funkcji w Parlamencie lub w jednym z jego organów, nie mogą być wyznaczeni na sprawozdawców ani uczestniczyć w oficjalnej delegacji bądź w negocjacjach międzyinstytucjonalnych, jeżeli nie podpisali oświadczenia związanego z tym kodeksem.

7. Jeżeli osoba pracująca dla posła lub inna osoba, której poseł umożliwił dostęp do pomieszczeń lub urządzeń Parlamentu, nie przestrzega norm postępowania określonych w niniejszym artykule, w stosownych przypadkach za zachowanie takiej osoby odpowiedzialność może ponieść poseł.

8. Stosowanie niniejszego artykułu nie ogranicza w inny sposób żywotności debat parlamentarnych ani wolności słowa posłów.

9. Niniejszy artykuł stosuje się odpowiednio w organach, komisjach i delegacjach Parlamentu.

————————————–