W przyszłym tygodniu Komisja Europejska opublikuje coroczny Raport o praworządności, który jest ważnym i potrzebnym mechanizmem monitorowania działań podejmowanych przez rządy państw członkowskich w tym obszarze. 13 organizacji społecznych przygotowało rekomendacje, które mają na celu usprawnienie procesu przygotowywania Raportu, zwiększenie jego skuteczności i lepsze monitorowanie wdrażania zaleceń Raportu przez kraje członkowskie.

Jednym z inicjatorów opracowania Rekomendacji jest Fundacja im. Stefana Batorego, która je opublikowała na swojej stronie internetowej.

Proces przygotowywania Raportu o praworządności stanowi okazję do zajęcia się filarami praworządności w całej ich złożoności w każdym państwie członkowskim. W czasie przygotowywania Raportu Komisja Europejska zaprasza zainteresowane podmioty, w tym organizacje społeczne do udziału w konsultacjach. Raport stwarza więc ważną przestrzeń do dialogu na temat praworządności, zarówno na poziomie UE, jak i krajowym. Potencjał ten nie jest jednak w pełni wykorzystywany ani rozwijany. Raport jest narzędziem do uchwycenia ważnych wydarzeń, jednak brakuje w nim określenia środków do działania i oceny, w jaki konkretnie sposób przyczyniać się on ma do poprawy praworządności w Europie.

Opracowane przez organizacje społeczne rekomendacje mają na celu zwiększenie skuteczności procesów związanych z tworzeniem, publikowaniem, promowaniem i monitorowaniem zaleceń Raportu. Rekomendacje zostały opracowane przy udziale organizacji pochodzących głównie z regionu Europy Środkowo-Wschodniej, zaangażowanych w codzienną pracę nad wkładami do Raportu w swoich krajach i na poziomie całej UE.

Rekomendacje odzwierciedlają dyskusje z warsztatów, które odbyły się w Brukseli w kwietniu 2024 roku. Nasze rekomendacje wynikają z praktycznej oceny całego procesu.

W publikacji pokazano wyzwania, jakich doświadczają przedstawiciele organizacji społecznych w swojej pracy nad Raportem, a na ich podstawie rekomendacje dla Komisji Europejskiej i organizacji społecznych.

Wśród rekomendacji dla Komisji Europejskiej oraz organizacji społecznych znalazły się m.in.:

• Uwzględnienie w Raporcie konkretnych konsekwencji za brak postępów we wdrażaniu zaleceń Raportu.
• Zwiększenie zaangażowania Komisji Europejskiej i reprezentacji UE w poszczególnych krajach w promowanie wyników Raportu.
• Zoperacjonalizowanie zaleceń dla państw członkowskich zawartych w Raporcie i rozpisanie szczegółowego planu działania na rzecz ich wdrożenia. Przedstawienie konkretnych wskaźników pozwalających na ocenę postępu w ich wdrażaniu.
• Stworzenie cyklu pracy nad Raportem otwartego na ciągły wkład ze strony społeczeństwa obywatelskiego.
• Zmiana kalendarza prac nad Raportem (zbieranie danych odbywa się tuż przed grudniową przerwą świąteczną i nowym rokiem, a publikacja ma miejsce w wakacje)
• Organizowanie wielostronnych dialogów w państwach członkowskich, w tym z DG ds. Sprawiedliwości, Przedstawicielstwem UE, Agencją Praw Podstawowych (FRA), organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, rządami państw członkowskich, sędziami itp.

Niniejszy dokument, opracowany z intencją wsparcia procesu przygotowywania i efektywnego wykorzystywania treści Raportu, ma na celu poprawę uczciwego dialogu na temat rządów prawa. W związku z tym może wydawać się krytyczny, celowo koncentrując się na niedociągnięciach proceduralnych, nie umniejszając znaczenia Raportu jako narzędzia.