23 maja na posiedzeniu Komisji Ustawodawczej Senatu RP jej przewodniczący, senator Krzysztof Kwiatkowski Projektowana przedstawił projekt ustawy, która ma na celu – jak pisze Centrum Informacyjne Senatu – przywrócenie prawidłowego funkcjonowania systemu kontroli konstytucyjności prawa w Polsce, zgodnego z wartościami konstytucyjnymi właściwymi dla demokratycznego państwa prawnego.
Według inicjatorów projektu, na skutek kryzysu konstytucyjnego w latach 2016 –23 Trybunał Konstytucyjny (TK) utracił zdolność do niezawisłej i apolitycznej realizacji zadań i funkcji określonych w Konstytucji RP. W ich opinii uchwalenie ustawy konstytucyjnej jest konieczne, bo to jedyny sposób prowadzący do przywrócenia stanu zgodnego z konstytucją.
Projekt ustawy zakłada wprowadzenie m.in. zmian w art. 193 i art. 194 konstytucji w części poświęconej Trybunałowi Konstytucyjnemu. Przewiduje wprowadzenie tzw. rozproszonego modelu kontroli konstytucyjności prawa, czyli przyznania każdemu sądowi kompetencji do odmowy zastosowania przepisu ustawy w rozpatrywanej przez niego sprawie. W projekcie zaproponowano również ograniczenie możliwości ubiegania się o wybór na stanowisko sędziego TK przez osoby, które pełniły mandat posła na Sejm i do Parlamentu Europejskiego, senatora i członka Rady Ministrów. Mogłyby się ubiegać o stanowisko sędziego TK dopiero po upływie 4 lat od wygaśnięcia mandatu lub zakończenia pełnienia funkcji w Radzie Ministrów. Ma to zapewnić dodatkową gwarancję apolityczności TK. Projektowana ustawa wprowadza ponadto 3-letnią kadencję prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego. Zdaniem projektodawców wzmocni to gwarancję niezależności wewnętrznej TK, gdyż sprawowanie tych funkcji przez jedną osobę w ciągu pełnej kadencji sędziego może skutkować jej nadmiernym wpływem na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Prezes i wiceprezes – w myśl projektu – byliby powoływani na 3 lata, a ponownie mogliby objąć to stanowisko tylko raz.
Zgodnie projektem kadencja dotychczasowych sędziów TK wygasłaby z dniem wejścia w życie ustawy, a nowy skład zostałby wybrany przez Sejm większością 3/5 głosów. Jeżeli jednak wyboru tego nie uda się dokonać w terminie 2 miesięcy od wejścia w życie ustawy, Sejm dokona wyboru 15 sędziów bezwzględną większością głosów. W opinii inicjatorów projektu zastosowanie tu dotychczasowej większości jest podyktowane koniecznością skutecznego wprowadzenia niezbędnych zmian w funkcjonowaniu Trybunału Konstytucyjnego. Zastosowanie wyłącznie większości 3/5, w szczególności w warunkach aktualnego kryzysu politycznego, mogłoby bowiem trwale uniemożliwić wybór nowego składu TK, a tym samym utrzymać dotychczasowy stan, nawet przez okres dłuższy niż kadencje dotychczasowych sędziów. Jak uważają projektodawcy, zastosowanie większości bezwzględnej jest jednak równoważone wprowadzeniem 3 długości kadencji sędziów pierwszego składu Trybunału Konstytucyjnego (3 lata, 6 i 9 lat). Pozwoli to, ich zdaniem, na wymianę 1/3 składu w kolejnych kadencjach Sejmu. „Docelowo, w warunkach prawidłowo funkcjonującego systemu prawnego i politycznego, sędziów Trybunału Konstytucyjnego powinno wybierać się większością 3/5 głosów” – czytamy w projekcie.
Zaproponowano także przejście w stan spoczynku trzem prawidłowo wybranym sędziom Trybunału, którym Prezydent odmówił przyjęcia od nich przyrzeczenia.
Eksperci z zakresu prawa, zaproszeni na posiedzenie komisji, przedstawili swoje opinie i stanowiska na temat projektu, które zamieszczamy poniżej
Na wniosek przewodniczącego komisji 2 lipca br. zostanie zorganizowane wysłuchane publiczne na temat rozpatrywanego projektu ustawy. Jednomyślnie opowiedzieli się za tym członkowie komisji. „To jest wyraźny sygnał, że każdy polski obywatel i obywatelka będą mogli przedstawić swój pogląd i opinię na temat zmian w konstytucji” – podkreślił senator Krzysztof Kwiatkowski. Poinformował, że formularz zgłoszeniowy w tej sprawie będzie dostępny od 24 maja br.
Na początku czerwca Senat opublikuje stenogram z posiedzenia Komisji, które za nim powtórzymy w Monitorze.
055Zamówione przez Senat ekspertyzy
Prof. dr hab. Marcin Matczak
55_MatczakProf. zw. dr hab. Mariusz Jabłoński
55_JabłońskiDr hab. Andrzej Jackiewicz
55_JackiewiczDr hab. Sławomir Patyra
55_PatyraDr hab. Krzysztof Urbaniak
55_UrbaniakProf. dr hab. Hubert Izdebski
55_IzdebskiDo Komisji Ustawodawczej napłynęły również opinie i stanowiska od organizacji społecznych, instytucji i organów konstytucyjnych. Do tych dokumentów załączamy linki:
Zdjęcie ilustrujące: Głosowanie w Komisji Ustawodawczej 23 maja. Autor: Tomasz Ozdoba, Kanc. Senatu RP