Europejski Trybunał Praw Człowieka zakomunikował Polsce skargę sędziego Sądu Najwyższego Pawła Grzegorczyka, której przedmiotem jest wyznaczenie sędziego (przez Prezydenta RP) – bez jego zgody – do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego oraz status Izby Odpowiedzialności Zawodowej jako „sądu” w rozumieniu art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Wszyscy sędziowie Sądu Najwyższego orzekający w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej zostali wytypowani przez władzę wykonawczą – Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów – bez ustawowych kryteriów i bez zgody wyznaczonych sędziów. Politycy arbitralnie zdecydowali w ten sposób, którzy sędziowie Sądu Najwyższego mają ich zdaniem orzekać w sprawach dyscyplinarnych sędziów i innych prawników, a którzy nie mogą w tych sprawach wydawać orzeczeń. Większość spośród wybranych stanowią neo-sędziowie. Konstrukcję Izby Odpowiedzialności Zawodowej krytykował Rzecznik Praw Obywatelskich, „starzy” sędziowie Sądu Najwyższego i ogromna większość prawników. Teraz oceni ją Europejski Trybunał Praw Człowieka. Do postępowania przystąpiło w roli amicus curiae Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”.
Skarga nr 2203/23
Paweł GRZEGORCZYK
przeciwko Polsce
złożona w dniu 12 stycznia 2023 r.
przekazana w dniu 16 stycznia 2023 r.
PRZEDMIOT SPRAWY
W dniu 24 stycznia 2017 r. Prezydent RP powołał skarżącego, kierownika Katedry Postępowania Cywilnego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
W dniu 13 czerwca 2022 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał ustawę z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (zwaną dalej „Ustawa z 2022 r. ”), która weszła w życie w dniu 15 lipca 2022 r. W tym ostatnim dniu zniesiono Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego i utworzono Izbę Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego. Ustawa z 2022 r. przewidywała, że nowa izba będzie właściwa do rozpoznawania w szczególności niektórych spraw dyscyplinarnych sędziów, asesorów, prokuratorów i asesorów prokuratorskich, wniosków o zezwolenie na tymczasowe aresztowanie, wniosków o uchylenie immunitetu sędziowskiego lub prokuratorskiego oraz kasacji w sprawach dyscyplinarnych osób wykonujących tzw. zawody zaufania publicznego.
Zgodnie z przepisami ustawy z 2022 r. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego przeprowadził losowanie i wylosował 33 sędziów Sądu Najwyższego, których nazwiska jako kandydatów do Izby Odpowiedzialności Zawodowej zostały przedstawione Prezydentowi RP.
W dniu 17 września 2022 r. Prezydent RP wyznaczył spośród nich 11 sędziów Sądu Najwyższego, w tym skarżącego, do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej na pięcioletnią kadencję. Postanowienie Prezydenta zostało kontrasygnowane przez Prezesa Rady Ministrów i ogłoszone w Monitorze Polskim – Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 27 września 2022 r. Zgodnie z odpowiednimi przepisami ustawy z 2022 r. skarżący nie mógł odmówić udziału w losowaniu, nie mógł sprzeciwić się wyznaczeniu go do Izby Odpowiedzialności Zawodowej ani odmówić orzekania w tej izbie. Ustawa z 2022 r. przewiduje ponadto, że przydział spraw w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej nie może przekraczać połowy ogólnego obciążenia pracą sędziego.
W dniu 17 października 2022 r. skarżący złożył skargę na decyzję z dnia 17 września 2022 r. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, za pośrednictwem Prezydenta RP. W dniu 2 listopada 2022 r. zwrócił się również do tego Sądu o wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji do czasu zakończenia postępowania.
W międzyczasie, w dniu 31 października 2022 r., skarżący zwrócił się do Prezydenta RP o ponowne rozpatrzenie jego wyznaczenia do Izby Odpowiedzialności Zawodowej.
W dniu 17 listopada 2022 r. Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP odpowiedział, że wniosek skarżącego nie może zostać uwzględniony.
Następnego dnia Prezydent RP zwrócił się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie o odrzucenie skargi skarżącego z powodu braku właściwości ratione materiae lub, ewentualnie, o jej oddalenie.
W dniu 23 lutego 2023 r. Sąd ten postanowił wstrzymać wykonanie decyzji z dnia 17 września 2022 r. w zakresie dotyczącym skarżącej (sprawa VI SA/Wa 8158/22). Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że wykonanie przedmiotowej decyzji ingeruje w niezawisłość sędziowską skarżącego. Powołując się na orzecznictwo TSUE zauważył, że przeniesienie sędziego bez jego zgody do innego sądu lub pomiędzy dwoma wydziałami tego samego sądu może naruszać zasadę nieusuwalności i niezawisłości sędziów. Zwrócił również uwagę, że zaskarżona decyzja nie została wydana przez organ w strukturze władzy sądowniczej, ale przez organy władzy wykonawczej – Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów, a zatem nie mieści się w wyłącznych prerogatywach tego pierwszego.
Skarżący zarzuca na podstawie art. 6 § 1 Konwencji, że odmówiono mu prawa dostępu do sądu. Podnosi, że decyzja o wyznaczeniu go do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej, wbrew jego woli, jest równoznaczna z faktycznym przeniesieniem z urzędu i stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady nieusuwalności sędziów. Zdaniem skarżącego decyzja Prezydenta RP była arbitralna, miała na celu legitymizację sędziów powołanych do Sądu Najwyższego z oczywistym naruszeniem prawa krajowego (w tym zakresie skarżący powołał się na wyrok Reczkowicz p. Polsce, nr. 43447/19, 22 lipca 2021 r., Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, nr 49868/19 i 57511/19, 8 listopada 2021 r. oraz Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce, nr 1469/20, 3 lutego 2022 r.) i porównywalne z sankcją dyscyplinarną w zakresie, w jakim autonomia skarżącego została zlekceważona i został on zmuszony do orzekania w dziedzinie wykraczającej poza jego kompetencje. Twierdzi, że brak jakichkolwiek ustawowych kryteriów wyznaczania sędziów do Izby Odpowiedzialności Zawodowej sprawia, że kontrola sądowa jest nieskuteczna.
Skarżący zarzuca również na podstawie art. 6 § 1 Konwencji, że został zmuszony do orzekania w organie, który nie stanowi „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą”, co stanowi naruszenie jego niezawisłości sędziowskiej. Skarżący twierdzi, że stoi przed niemożliwym wyborem naruszenia prawa strony do rzetelnego procesu sądowego lub narażenia się na odpowiedzialność dyscyplinarną i/lub karną za odmowę rozpoznawania spraw w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej.
Wreszcie, skarżący zarzuca na podstawie art. 8 Konwencji, że został zmuszony do zmiany wybranej ścieżki kariery. Twierdzi, że decyzja Prezesa zmusza go do rezygnacji ze znacznej części życia prywatnego i rodzinnego w celu przygotowania się do roli narzuconej przez władzę wykonawczą w sposób uznaniowy i arbitralny.
Art. 6 § 1
1. Czy art. 6 § 1 Konwencji w jego części cywilnej miał zastosowanie do sporu dotyczącego wyznaczenia skarżącego do Izby Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego? W szczególności, czy skarżącemu przysługiwało „prawo” o charakterze „cywilnym” (zob. mutatis mutandis, Grzęda przeciwko Polsce [GC], nr 43572/18, §§ 266-327, 15 marca 2022 r.)?
2. Jeśli tak, to czy skarżący miał dostęp do sądu w celu ustalenia swoich praw i obowiązków cywilnych, zgodnie z art. 6 § 1 Konwencji (zob. mutatis mutandis, Bilgen przeciwko Turcji, nr 1571/07, §§ 92-96, 9 marca 2021 r.)? W szczególności, czy zostały spełnione warunki testu ustanowionego w sprawie Vilho Eskelinen i inni przeciwko Finlandii ([GC], nr 63235/00, § 62, ECHR 2007-II), a następnie doprecyzowanego w sprawie Grzęda (cytowanej powyżej, §§ 291-92)?
3. Czy art. 6 § 1 Konwencji można interpretować w taki sposób, aby uznać subiektywne prawo sędziów do ochrony i poszanowania przez państwo ich indywidualnej niezawisłości?
4. Jeśli tak, to czy niezawisłość skarżącego była respektowana przez państwo w niniejszej sprawie?
5. Czy skarżący może twierdzić, że jest ofiarą naruszenia art. 6 § 1 Konwencji, w rozumieniu art. 34 (zob. Burden przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [GC], nr 13378/05, §§ 33-34, ETPC 2008), w zakresie, w jakim skarży się na bycie zmuszonym do orzekania w organie, który nie stanowi „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą”?
6. Twierdząco, czy wyznaczenie skarżącego do Izby Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego, organu, w skład którego wchodzą również sędziowie powołani do Sądu Najwyższego w wyniku „z natury wadliwej procedury” (zob. Dolińska-Ficek i Ozimek, cyt. powyżej, § 353 oraz Advance Pharma Sp. z o.o., cyt. powyżej, § 353), spowodowało naruszenie art. 6 § 1 Konwencji z uwagi na fakt, że będzie on zasiadał w składach zawierających takich sędziów?
Artykuł 8
1. Czy art. 8 Konwencji ma zastosowanie do niniejszej sprawy (zob. Denisov przeciwko Ukrainie [GC], nr 76639/11, §§ 95-114, 25 września 2018 r. i Juszczyszyn przeciwko Polsce, nr. 35599/20, §§ 228-37, 6 października 2022 r.)?
2. Jeżeli tak, to czy doszło do ingerencji w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego w rozumieniu art. 8 § 1 Konwencji z powodu wyznaczenia go do Izby Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego bez jego zgody?
3. W przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy ingerencja ta była „zgodna z prawem” pod względem przewidywalności zastosowania odpowiednich przepisów prawnych i czy była „konieczna w demokratycznym społeczeństwie”, zgodnie z wymogami art. 8 (zob. Silver i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 25 marca 1983 r., § 88, seria A nr 61)?
