Jak wynika z szeregu opracowań, a także orzeczeń TSUE (z dnia 15 lipca 2021 r. sygn. C-791/19 oraz z dnia 5 czerwca 2023 r. sygn. C-204/21) i ETPC (sprawa Juszczyszyn przeciwko Polsce, wyrok z 6 października 2022 r., skarga nr 35599/20) wprowadzony na przestrzeni ostatnich kilku lat nowy system postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom nie odpowiada standardom międzynarodowym i mógł być wykorzystywany do wpływania na treść orzeczeń, a także do kreowania efektu mrożącego w celu uniemożliwienia sędziom implementacji prawa unijnego oraz międzynarodowego.

Wobec wielu sędziów wszczęto postępowania dyscyplinarne z powodu kwestionowania statusu prawnego sędziów powołanych z udziałem KRS w sposób nieprawidłowy ukształtowanej ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r., w tym pięcioro zostało z tego powodu bezpodstawnie zawieszonych w pełnieniu obowiązków przez Izbę Dyscyplinarną SN (sędziowie: Paweł Juszczyszyn, Maciej Ferek, Piotr Gąciarek, Maciej Rutkiewicz i Krzysztof Chmielewski), zaś wobec dwojga sędziów wszczęto postępowania dyscyplinarne z powodu wystąpienia przez nich z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE (sędzia Anna Bator-Ciesielska i sędzia Agnieszka Niklas-Bibik) co naruszyło zobowiązania traktatowe Polski.

W świetle orzecznictwa trybunałów międzynarodowych zasadność i zgodność z prawem Unii Europejskiej i EKPC szeregu prowadzonych postępowań dyscyplinarnych budzi poważne wątpliwości, co dotyczy zwłaszcza tych postępowań, w których podstawą zarzutów dyscyplinarnych była treść podejmowanych przez sędziów decyzji procesowych, czy kwestionowanie  przez nich statusu sędziów powołanych z udziałem nieprawidłowo ukształtowanej KRS. W tym ostatnim przypadku podstawą formułowania zarzutów dyscyplinarnych częstokroć były delikty dyscyplinarne wprowadzone tzw. ustawą kagańcową, którą TSUE ocenił jako sprzeczną z prawem unijnym (wyrok w sprawie C-204/21).

Co więcej, niektóre z tych postępowań dyscyplinarnych toczyły się w sposób przewlekły utrzymując dotkniętych nimi sędziów w stanie niepewności, co samo w sobie podważało ich poczucie niezawisłości.

Należy również podnieść, iż postawa wyznaczonych przez poprzedniego Ministra Sprawiedliwości rzeczników dyscyplinarnych budziła wątpliwości co do poziomu ich niezależności i bezstronności. Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych Piotr Schab oraz jego zastępcy Przemysław W. Radzik i Michał Lasota, a także pełniący funkcję Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego przy Sądzie Okręgowym w Warszawie Jakub Iwaniec podpisali tzw. „listy poparcia” kandydatów do nieprawidłowo ukształtowanej KRS w ten sposób okazując poparcie dla idei upolitycznienia procedury powoływania sędziów oraz w istotny sposób przyczyniając się do demontażu obowiązującego porządku konstytucyjnego i podważenia podstawowych gwarancji niezależności sądownictwa. Co więcej, sędziowie Piotr Schab i Przemysław zostali wielokrotnie, z wynikiem negatywnym, poddani przez SN testowi niezależności. Z kolei sędzia Jakub Iwaniec, według doniesień medialnych, miał pełnić aktywną rolę w tzw. „grupie hejterskiej Kasta”. Aczkolwiek istnienie grupy nie zostało do tej pory procesowo zweryfikowane, jednak sędzia Jakub Iwaniec jest jedną z dwóch osób odwołanych z delegacji do Ministerstwa Sprawiedliwości bezpośrednio po wybuchu tej afery.

W związku z powyższym Minister Sprawiedliwości postanowił skorzystać z wprowadzonej w art. 112 b u.s.p. instytucji rzeczników Ministra Sprawiedliwości (tzw. „rzecznicy ad hoc”), przy czym osoby wskazane przez Ministra Sprawiedliwości spełniają wysokie standardy profesjonalne i etyczne, w tym:

–  są sędziami karnistami z ponad 20-letnim stażem,

–  zostali powołani na stanowiska bez udziału nieprawidłowo ukształtowanej KRS,

–  od wielu lat specjalizują się w sprawach dyscyplinarnych.

Dodatkowo, aby zapewnić ich bezstronność z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora, Rzecznicy Dyscyplinarni Ministra Sprawiedliwości zostali powołani spośród osób nie będących członkami stowarzyszeń sędziowskich.

W opisanym trybie jako Rzecznicy Dyscyplinarni Ministra Sprawiedliwości zostali powołani:

1) sędzia Sądu Okręgowego w Szczecinie Grzegorz Kasicki do prowadzenia spraw:

–  ewentualnych przewinień dyscyplinarnych o znamionach przestępstw z oskarżenia publicznego, polegających na działaniach sędziów lub asesorów Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie, którzy wszczęli i prowadzili postępowanie wykonawcze w sprawie II K 784/10, tj. w sprawie o przewinienia dyscyplinarne z art. 107 § 1 pkt 1, 3 i 5 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (u.s.p.), w której Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego przy Sądzie Okręgowym w Warszawie Jakub Iwaniec podjął czynności wyjaśniające,

–  przewinienia dyscyplinarnego z art. 107 § 1 pkt. 3 i 5 u.s.p., w której Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych Piotr Schab dnia 14 kwietnia 2023 r. przedstawił zarzuty sędzi SO w Krakowie Edycie Barańskiej, która obecnie jest rozpoznawana przez Izbę Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego (IOZ SN) pod sygnaturą I ZSK 17/23,

–  przewinienia dyscyplinarnego z art. 107 § 1 pkt. 3 i 5 u.s.p., w której Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych Przemysław W. Radzik dnia 7 lutego 2022 r. przedstawił zarzuty sędzi SO w Krakowie Edycie Barańskiej, która obecnie jest rozpoznawana przez IOZ SN pod sygnaturą I ZSK 23/23,

2) sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Włodzimierz Brazewicz do prowadzenia spraw:

–  przewinienia dyscyplinarnego z art. 107 § 1 u.s.p., w której Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych Piotr Schab przedstawił zarzuty sędziemu SO w Krakowie Wojciechowi Maczudze, obecnie rozpoznawana przez IOZ SN pod sygnaturą I ZSK 37/22,

–  przewinienia dyscyplinarnego z art. 107 § 1 u.s.p., w której Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych Piotr Schab przedstawił zarzuty sędziemu SO w Krakowie Rafałowi Lisakowi, obecnie rozpoznawana przez IOZ SN pod sygnaturą I ZSK 36/22,

–  trzech przewinień dyscyplinarnych z art. 107 § 1 pkt. 3 i 5 oraz przewinienia dyscyplinarnego z art. 107 § 1 pkt. 5 u.s.p., w której Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych Przemysław W. Radzik przedstawił zarzuty sędziemu SO w Krakowie Wojciechowi Maczudze, obecnie rozpoznawana przez IOZ SN pod sygnaturą I ZSK 26/23,

Sędzia Grzegorz Kasicki jest sędzią o blisko trzydziestoletnim stażu orzeczniczym, specjalizującym się w sprawach karnych, orzekającym od 2004 r. w Sądzie Okręgowym w Szczecinie. Nie jest członkiem stowarzyszenia sędziowskiego. Od wielu lat występował przed sądami dyscyplinarnymi jako obrońca, publikował w prasie artykuły o tematyce dotyczącej postępowań dyscyplinarnych.

Sędzia Włodzimierz Brazewicz jest sędzią o blisko trzydziestopięcioletnim stażu orzeczniczym, specjalizującym się w sprawach karnych, orzekającym od 2007 r. w Sądzie Apelacyjnym w Gdańsku. Jest Autorem wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego odnośnie zgodności europejskiego nakazu aresztowania z Konstytucją, które doprowadziło do zmian Konstytucji i kodeksu postępowania karnego. Nie jest członkiem stowarzyszenia sędziowskiego. W przeszłości był sędzią sądu dyscyplinarnego, nadto od wielu lat występuje przed sądami dyscyplinarnymi jako obrońca.

Sędziowie powołani przez Ministra jako rzecznicy ad hoc dają gwarancję bezstronnego, niezależnego i profesjonalnego poprowadzenia wskazanych spraw, z uwzględnieniem standardów wynikających z orzeczeń trybunałów międzynarodowych i sądów polskich, w tym przy uwzględnieniu wyroków TSUE z 15 lipca 2021 r. sygn. C-791/19 oraz z 5 czerwca 2023 r. sygn. C-204/21 dotyczących oceny w świetle standardów Unii Europejskiej trybu postępowań dyscyplinarnych wprowadzonego w ostatnich latach nowelizacjami u.s.p., w tym również ustawą z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie u.s.p., ustawy o SN oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2020, poz. 190), to jest tzw. „ustawą kagańcową” .

Zgodnie z art. 112b. § 1 ustawy Prawo o Ustroju sądów powszechnych z chwilą doręczenia im decyzji o powołaniu Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości prowadzący do tej pory sprawy rzecznicy tracą prawo do podejmowania jakichkolwiek czynności we wskazanych sprawach, dalsze czynności będą w nich podejmowali rzecznicy wyznaczeni przez Ministra Sprawiedliwości.

Ministerstwo Sprawiedliwości planuje dalszy przegląd będących na biegu spraw dyscyplinarnych, przy wykorzystaniu instytucji rzeczników ad hoc, pod kątem weryfikacji zasadności postawionych w nich zarzutów, w tym zwłaszcza przez pryzmat standardów międzynarodowych.

ms.gov.pl