Kwestia legalności działań ministra Bodnara w sprawie prokuratora krajowego jest w istocie dość zwykłym sporem interpretacyjnym. Kluczowe argumenty są już znane. W dyskusji publicznej pojawiło się jednak ostatnio dość poważne nieporozumienie, które wymaga wyjaśnienia. Zwłaszcza, że bywa ono uzasadniane „ustaleniami teorii prawa”.
Twierdzi się mianowicie, że o skuteczności przywrócenia prok. Barskiego do służby w 2022 r. przesądza to, że art. 47 przepisów wprowadzających z 2016 roku nadal jeszcze wówczas obowiązywał. Nie został bowiem do tego czasu uchylony.
Kryjące się w tym nieporozumienie polega na błędnym utożsamieniu dwóch odrębnych zakresów czasowych. Pierwszym z nich jest temporalny (czasowy) zakres obowiązywania przepisu. Drugim – zakres jego zastosowania ratione temporis. W uproszczeniu: pierwszy to okres, w którym przepis należy do systemu prawnego (obowiązuje). Drugi – okres, w którym mogą zachodzić zdarzenia, które na podstawie tego przepisu rodzą określone w nim skutki prawne. Okres obowiązywania przepisu rozpoczyna moment jego wejścia w życie, a kończy – chwila derogacji. Zakres zastosowania ratione temporis zależy natomiast od treści przepisu. Aby ją ustalić konieczne jest użycie właściwych dyrektyw interpretacyjnych oraz przyjętych reguł intertemporalnych.
Różnica ta ma dwie kluczowe konsekwencje. Czasowy zakres obowiązywania przepisu to kwestia tzw. ustaleń walidacyjnych. Istotę sprawy w kontekście art. 47 stanowi jednak zakres zastosowania ratione temporis, a więc ustalenia interpretacyjne. Inaczej mówiąc, chodzi nie o to, do kiedy przepis obowiązuje, tylko co mówi. Od tego zależy bowiem, czy przewidziany nim skutek znajduje zastosowanie do decyzji podejmowanych przez cały okres jego obowiązywania, czy tylko w pewnych ramach czasowych.
Co do kwestii interpretacyjnej – znacznie silniejsze argumenty interpretacyjne przemawiają za wykładnią, zgodnie z którą decyzje przewidziane art. 47 mogły być podejmowane jedynie w okresie przekształceń organizacyjnych prokuratury, następujących bezpośrednio po wejściu w życie przepisów wprowadzających. A więc przeciw przyjęciu, że zakres zastosowania ratione temporis art. 47 miałby być nieograniczony.
Wykładnia każdego przepisu, zwłaszcza przepisu wprowadzającego, powinna uwzględniać wszelkiego typu racje interpretacyjne – językowe, systemowe i teleologiczne. Samo brzmienie przepisu stanowi punkt wyjścia interpretacji prawa, ale nie może a priori dyskwalifikować innych rodzajów wykładni. Jeśli te ostatnie prowadzą do innych wniosków niż sugerowałoby brzmienie przepisu, konieczne jest ważenie wszelkich kolidujących ze sobą argumentów. Odpowiednio istotne racje systemowe lub funkcjonalne mogą prowadzić do modyfikacji wyników wykładni językowej.
Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w przypadku art. 47. Gdyby przepis o powrocie do służby miał stanowić stały, a nie przejściowy element nowych zasad funkcjonowania prokuratury, ustawodawca umieściłby go w ustawie wprowadzanej, a nie wprowadzającej. Zawarcie go w te ostatniej nie może być traktowane jako zabieg przypadkowy, pozostający bez wpływu na odczytanie jego właściwej treści. Przepis znalazł się pośród innych regulacji dotyczących przekształceń wcześniej istniejących jednostek prokuratury i dostarczał jednego z narzędzi ułatwiających te przekształcenia. Trudno wskazać jakiekolwiek rozsądne racje celowościowe mogące uzasadniać taką jego interpretację, w myśl której miałby stosować się ratione temporis do zdarzeń zachodzących w dowolnie odległej przyszłości, niejako równolegle do odmiennej regulacji stanu spoczynku zawartej w przepisach wprowadzanych. Pod tym względem §1 i §2 różni się istotnie od §3 tego samego art. 47, który wyraźnie reguluje skutki wniosku, który może zostać złożony „w każdym czasie” i gdzie takie racje teleologiczne są jasne.
Te argumenty systemowe i funkcjonalne dotyczą racjonalnego odczytania treści art. 47 pod względem zakresu czasowego faktów, które są nim normowane. Co jednak najistotniejsze, jest to sprawa odrębna od pytania, od kiedy do kiedy przepis ten zachowuje prawną moc obowiązującą.
Prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski
Uniwersytet Śląski w Katowicach
