Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego została utworzona na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2018, poz. 5, ze zm.), która weszła w życie 3 kwietnia 2018 r. Do jej właściwości, zgodnie z art. 26 ustawy o Sądzie Najwyższym, należą wybrane rodzaje spraw leżące w gestii dotychczas funkcjonujących izb Sądu Najwyższego, w tym – rozpoznawanie protestów wyborczych i protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzanie ważności wyborów i referendum, a także spraw, w których złożono środki odwoławcze od uchwał Państwowej Komisji Wyborczej (art. 26 par 1 ust 2 ustawy).
W Izbie tej zasiadają:
prof. dr hab. Leszek Bosek
prof. dr hab. Paweł Czubik
dr hab. Tomasz Demendecki, prof. UMCS
dr hab. Marek Dobrowolski, prof. KUL
prof. dr hab. Elżbieta Karska
dr hab. Paweł Księżak, prof. UŁ
dr hab. Joanna Lemańska
dr hab. Oktawian Nawrot, prof. UG
prof. dr hab. Janusz Niczyporuk
dr hab. Tomasz Przesławski
dr hab. Adam Redzik, prof. UW
prof. dr hab. Mirosław Sadowski
dr hab. Aleksander Stępkowski, prof. UW
dr hab. Maria Szczepaniec, prof. UKSW
dr hab. Krzysztof Wiak, prof. KUL
dr hab. Paweł Wojciechowski
dr hab. Grzegorz Żmij, prof. UŚ
źródło: https://www.sn.pl/osadzienajwyzszym/SitePages/OrganizacjaIOZ.aspx?ListName=Org_IKNiSP
Od początku powołania do życia tej Izby Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia zwracało uwagę na problemy związane z jej funkcjonowaniem. Prezes Iustiti – Krystian Markiewicz w wywiadzie dla wyborcza.pl podnosił:
Zgodnie z uchwałą połączonych izb SN oraz wyrokami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu osoby powołane do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie powinny wydawać wyroków. Nic sobie jednak z tego nie robią, świadomie łamią europejską konwencję praw człowieka i uchwałę połączonych izb. Za chwilę obudzimy się w sytuacji, że od ich decyzji będzie zależeć ważność wyborów. Nikt tak bardzo jak oni nie jest zainteresowany tym, żeby zabetonować obecny układ polityczny, bo daje im on pewność pozostania na stanowiskach.
Podobnie alarmował w wywiadzie dla onet.pl:
„Prezes Iustitii Krystian Markiewicz wskazuje, że obecna władza ma pozornie legalne narzędzia, by nie oddać władzy utraconej w wyniku ewentualnie przegranych wyborów. Jak zaznacza, realnym zagrożeniem dla wolności i uczciwości wyborów w Polsce jest fakt, że o ich ważności oraz o rozpoznawaniu protestów wyborczych decyduje dziś jeden organ — Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (IKNiSP) Sądu Najwyższego”.
Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że Polska musi podjąć szybkie działania w celu rozwiązania problemu braku niezależności neo-KRS. Dziś ETPCZ wydał wyrok w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (49868/19 i 57511/19), gdzie m.in. stwierdził, że „Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, która rozpatrywała sprawy skarżących, nie była „sądem ustanowionym przez prawo”.
Sąd Najwyższy w uchwale 3 połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. (BSA I-4110-1/20) stwierdził, m.in:
„Oznacza to, że Izba w całości złożona z wadliwie powołanych sędziów kontroluje prawidłowość powołania – na wniosek tak samo ukształtowanej Krajowej Rady Sądownictwa – innych sędziów”
Mając na uwadze w/w argumenty, na gruncie wyborów na urząd Prezydenta RP Zarząd Iustitii przedstawił następujące stanowisko:
„Tym samym wobec nieważności dzisiejszej „uchwały” nie doszło do stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej przez Sąd Najwyższy, co jest wymagane przez art. 129 ust. 1 Konstytucji RP.”
Prezes Iustitii prof. Krystian Markiewicz komentował wówczas na antenie TVN24:
„My nie kwestionujemy ważności wyboru Prezydenta RP, kwestionujemy ważność decyzji wydanej w Sądzie Najwyższym – w sprawie ważności wyboru prezydenta Andrzeja Dudy na kolejną kadencję. My mówimy, że ta decyzja jest nieważna bo Sąd Najwyższy w uchwale 3 połączonych Izb przesądził, że każde orzeczenie wydane przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych jest nieważne.”
Dlatego mając na uwadze wagę wyżej opisanych nieprawidłowości w zakresie procesów legislacyjnych Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia od dłuższego czasu pracowało nad metodą przywrócenia w Polsce rządów prawa. Efektem tych prac są gotowe projekty ustaw stworzone we współpracy z licznymi organizacjami pozarządowymi, w tym ustawa o Sądzie Najwyższym.
