Sąd Rejonowy we Włocławku zapytał Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej min. o to, czy prokuratura w Polsce jest organem niezależnym.
17 sierpnia 2023 roku sędzia Jarosław Konopka skierował do TSUE pytania prejudycjalne. Piętnaście pytań zadanych przez Sąd dotyczy gwarancji procesowych dla osób wymagających szczególnego traktowania podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym, których prawa mogą być naruszone wobec faktu, że Polska nie implementowała w całości Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym.
Sąd pyta również TSUE, czy art. 19 ust. 1 akapit 2 Traktatu o Unii Europejskiej w związku z zasadą efektywności w prawie Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że prokurator działając na etapie postępowania przygotowawczego w sprawie karnej zobligowany jest działać z pełnym poszanowaniem wymogów dyrektyw 2016/1919 wywierających bezpośredni skutek i tym samym – zapewnić, aby podejrzany lub oskarżony objęty ochroną ww. dyrektywy w postępowaniu miał zapewnioną skuteczną ochronę prawną począwszy od najwcześniejszego spośród następujących terminów.
To nie wszystko; Sąd pyta czy zasady poszanowania państwa prawnego i orzecznictwo Trybunału, ze względu na możliwość wydawania wiążących poleceń prokuratorom niższego szczebla przez Prokuratora Generalnego lub przełożonych prokuratur zobowiązujące prokuratorów niższego szczebla do pomijania bezpośrednio skutecznych przepisów unijnych lub utrudniające ich stosowanie stoją na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu, które wskazuje na bezpośrednią zależność prokuratury od organu wykonawczego tj. Ministra Sprawiedliwości, a także stoją na przeszkodzie istnieniu uregulowań krajowych, które ograniczają i niezależność prokuratora w zakresie stosowania prawa Unii.
Odpowiedź na pytania Sądu we Włocławku może mieć kardynalne znaczenie dla funkcjonowania prokuratury w Polsce. Pozwoli na właściwe ukształtowanie roli jaką powinien prokurator pełnić a przede wszystkim wyrugować przepisy, które dzisiaj pozwalają czynnemu politykowi – Ministrowi Sprawiedliwości wydawać polecenia prokuratorom wszystkich szczebli. Opinia publiczna mogła w okresie ostatnich lat zauważyć, że niezależni prokuratorzy stosując Konstytucję i prawo Unii podlegali represjom i szykanom. Dokonanie przez Trybunał interpretacji w tym zakresie jest konieczne, aby wyjaśnić, czy zasady prawa Unii należy tak interpretować, że stoją one na przeszkodzie istnieniu takich regulacji prawa krajowego, na mocy których możliwe jest wywieranie nacisku na organy wymiaru sprawiedliwości w kierunku ograniczającym bądź eliminującym bezpośrednie stosowanie prawa Unii przez te organy, w szczególności zaś na przeszkodzie takim przepisom krajowym, które umożliwiają zastosowanie sankcji dyscyplinarnej wobec sędziego lub wobec prokuratora, jeśli – dążąc do zagwarantowania pełniej skuteczności przepisów unijnych – zanegują oni skutki takiego prawa krajowego.
Sąd włocławski wniósł o zastosowanie przez TSUE trybu przyspieszonego
Na podstawie art. 105 § 1 Regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Sąd Rejonowy we Włocławku wnosi o zastosowanie trybu przyspieszonego.
Znaczenie udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne przedstawione w sentencji wykracza poza okoliczności sprawy, w której pytania te zostały przedstawione. W polskich sądach powszechnych rozpoznaje się tysiące spraw w których podejrzani są osobami co do których zachodzi domniemanie szczególnie trudne sytuacji i wymagających szczególnego traktowania. Oskarżonych, którzy muszą mieć obrońcę zgodnie z prawem krajowym i prawem Unii a wobec których nie zastosowano bezpośrednio dyrektywy (…). Sądy borykają się z problemem zastosowania środków naprawczych w przypadku naruszenia fundamentalnego prawa do obrony, które – jak przywołany art. 344a k.p.k – mogą nie spełniać funkcji skuteczności. Identyfikacja potrzeb, zapewnienia doraźnej (tymczasowej) pomocy prawnej, zapewnienie podejrzanym co do których zachodzi domniemanie szczególnie trudnej sytuacji, działanie organu ścigania bez zbędnej zwłoki- będącym rzetelnego postępowania karnego w zakresie prawa do obrony odbiega od minimalnych standardów ochrony wyznaczonych dyrektywami unijnymi wobec braku prawidłowej implementacji dyrektyw karnych do ustawodawstwa krajowego. Części uchybień powstałych w toku postępowania przygotowawczego, a wynikających z braku prawidłowej implementacji dyrektyw unijnych, takich jak bak obecności adwokata przy czynności zaznajomienia z aktami i brak możliwości złożenia przez adwokata wniosków dowodowych, Sąd nie jest władny konwalidować na rozprawie a uchybienie polegające na braku dostępu do adwokata od pierwszych czynności, w których organ postępowania przygotowawczego obejmuje podejrzanego wobec którego występuje domniemanie szczególnie trudnej sytuacji, Sąd nie jest w stanie naprawić w inny sposób, jak poprzez pominięcie wadliwej czynności procesowej. Z kolei pominięcie dowodu z wyjaśnień podejrzanych może uniemożliwić oparcie rozstrzygnięcia sądowego na rzeczywistym stanie rzeczy, a więc uderzyć może w zasadę prawdy materialnej. Szkody wyrządzone poprzez wadliwie przeprowadzone czynności w tym zakresie są zatem nieodwracalne i podważają takie fundamentalne zasady jak prawo do sprawiedliwego procesu i prawo do obrony.
Sądy powszechne w Polsce rozstrzygając sprawy w których występują oskarżeni co do których zaistniały na etapie postępowania przygotowawczego przesłanki obrony obligatoryjnej, czyniąc to w oparciu o polską procedurę karną, nie gwarantującą minimalnych standardów ochrony wynikających z dyrektyw unijnych. Zaniechanie ustawodawcy w zakresie pełnej implementacji dyrektywy (…) powoduje niepowetowane straty dla porządku prawnego, praw oskarżonego i wizerunku społecznego wymiaru sprawiedliwości.
Niezwłoczne udzielenie odpowiedzi na pytanie prejudycjalne jest konieczne do usunięcia wątpliwości dotyczących możliwości wpływania organu wykonawczego, jakim jest Minister Sprawiedliwości, na proces stosowania praw Unii w postępowaniu karnym przez organy wymiaru sprawiedliwości, w kompetencjach których pozostają sprawy karne. Możliwość wpływania na kierunek działań prokuratury poprzez polecenia czy wytyczne Prokuratora Generalnego – Ministra Sprawiedliwości w odniesieniu do hamowania procesu stosowania prawa Unii w sprawach karnych oraz możliwość wywierania realnego nacisku na sędziów i prokuratorów stosujących prawo Unii poprzez zarządzenie przez Ministra Sprawiedliwości natychmiastowej przerwy w czynnościach służbowych sędziego czy degradowanie prokuratora albo też jego przenoszenie do innej jednostki naruszają zasadę skuteczności prawa unijnego. Sytuacja taka zagraża pełnieniu przez sądy ich ustrojowych funkcji, podważając fundamenty sprawowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Zagrożenie niezależności prokuratora w odniesieniu do efektywnego stosowania prawa Unii stanowi niebezpieczeństwo dla interesów obywateli polskich (ergo obywateli Unii Europejskiej), którzy w przypadku uruchomienia z ich udziałem postępowania karnego znajdą się przez to w gorszej sytuacji niż obywatele tych krajów Unii, w których dokonano skutecznej implementacji dyrektyw.
Całość pytania prejudycjalnego z obszernym uzasadnieniem opublikowano w portalu orzeczeń Sądu Rejonowego we Włocławku, do którego link załączamy niżej.
Treść orzeczenia II K 1768/22 – Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego we Włocławku (wloclawek.sr.gov.pl)
Informację powyższą zamieścił serwis internetowy Forum Współpracy Sędziów.
