Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji [ECRI], jako organ Rady Europy, jest jedyną w swoim rodzaju instytucją ekspercką ds. praw człowieka, która monitoruje działania przeciwko rasizmowi, dyskryminacji [ze względu na „rasę”, pochodzenie etniczne lub narodowe, kolor skóry, obywatelstwo, religię, język, orientację seksualną, tożsamość płciową i cechy płciowe] oraz nietolerancję w Europie.

Działalność statutowa ECRI obejmuje m.in. monitorowanie krajów członkowskich Rady Europy. W ramach tych działań ECRI dokładnie analizuje sytuację w każdym z państw członkowskich i wydaje zalecenia dotyczące rozwiązywania wszelkich problemów związanych z rasizmem i nietolerancją.

W dniu 18 września 2023r. ECRI opublikowała raport oraz zalecenia dla polskich władz.

ECRI odnotowuje „z satysfakcją” przyjęcie ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z agresywną wojną Rosji przeciwko Ukrainie. Ustawa ta zapewnia osobom, które uciekły z Ukrainy, legalny pobyt oraz dostęp do edukacji, zatrudnienia i opieki zdrowotnej.

W raporcie ECRI z zadowoleniem przyjmuje poprawki przyjęte do Kodeksu karnego, które dodały wyraźne odniesienie do nienawiści ze względu na przynależność narodową, etniczną, rasową, polityczną lub religijną ofiary, jako okoliczność obciążającą, którą sądy będą zobowiązane uwzględnić w swoich wyrokach. Inne godne pochwały zmiany w Kodeksie karnym zaostrzyły karę za propagowanie nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych czy wyznaniowych.

W raporcie zwrócono także uwagę na miasto Gdańsk ze względu na jego model integracji imigrantów, który z powodzeniem stanowi podstawę integracji cudzoziemców w gminie poprzez pracę w edukacji, kulturze, służbie zdrowia, zatrudnieniu, pomocy społecznej i mieszkalnictwie, a także działania przeciwko motywowanym nienawiścią przemocy i dyskryminacji.

Inne pozytywne kroki obejmują niedawno rozpoczęte szkolenia policji mające na celu zwalczanie antysemityzmu oraz znaczny spadek odsetka dzieci romskich uczęszczających do tak zwanych szkół specjalnych dla dzieci z trudnościami w uczeniu się.

Pomimo postępu obawy ECRI budzi szereg [zjawisk], w tym niezależność polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Raport obejmuje presję polityczną, z jaką spotyka się ten urząd, oraz zarzuty różnych niezależnych źródeł, jakoby budżet Rzecznika i inne instrumenty były wykorzystywane „jako środek nacisku politycznego”.

ECRI ponadto odnotowuje z zaniepokojeniem „powszechną nieobecność” w Kodeksie karnym orientacji seksualnej, tożsamości płciowej i cech płciowych wśród podstaw mowy nienawiści i przemocy motywowanej nienawiścią, co skutkuje „znacznym niedostatecznym zgłaszaniem” takich incydentów, w szczególności przypadków mowy nienawiści.

Ponadto według ECRI zagrożone są prawa do wolności zgromadzeń i wypowiedzi osób promujących równość LGBTI. Niektóre władze lokalne nakładają tak zwane prewencyjne zakazy marszów równości LGBTI, powołując się na obawy dotyczące bezpieczeństwa w związku z możliwymi kontrdemonstracjami. W raporcie odnotowuje się przypadki niezapewnienia przez policję odpowiedniej ochrony uczestników marszów równości LGBTI przed przemocą wynikającą z fobii wobec LGBT podczas takich wydarzeń, co może zniechęcić osoby LGBTI do korzystania z prawa do wolności zgromadzeń.

W raporcie ubolewa się ponadto nad brakiem nacisku na promowanie wartości równościowych w krajowej podstawie programowej szkół. W rzeczywistości regularnie podejmowano próby ograniczania edukacji na temat równości osób LGBTI.

Istniejący wcześniej dokument dotyczący polityki migracyjnej, który stanowił bardzo dobrą podstawę dla pomyślnej integracji i wzmocnienia pozycji cudzoziemców, został uchylony w 2016 r., a ECRI odnotowuje również „z zaniepokojeniem” zgłaszaną niechęć niektórych władz lokalnych do poprawy warunków mieszkaniowych dla Romów. Przykładem jest osada romska w Maszkowicach w gminie Łącko w województwie małopolskim.

Zalecenia wymagające natychmiastowego wdrożenia:

• ECRI zaleca, aby polskie władze zainicjowały działania legislacyjne w celu dodania orientacji seksualnej, tożsamości płciowej i cech płciowych jako wyraźnie zakazane przesłanki mowy nienawiści do odpowiednich przepisów Kodeksu karnego.
• ECRI zaleca, aby polskie władze opracowały i przyjęły krajową politykę migracyjną, która będzie pomocna nie tylko w odniesieniu do integracji osób, które schroniły się w Polsce w wyniku agresji Rosji na Ukrainę, ale także innych migrantów o różnym statusie i celu pobytu w kraju.

Pozostałe zalecenia:

1. ECRI zaleca, aby władze wprowadziły obowiązkowe szkolenia na temat praw człowieka, równości i inkluzywności, poszanowania różnorodności, zapobiegania nękaniu i reagowania na uprzedzenia i dyskryminację, w początkowych i dalszych szkoleniach dla wszystkich nauczycieli i innych pracowników oświaty.
2. ECRI zaleca, aby władze powstrzymały się od wszelkich prób ograniczania, odpowiedniej do wieku, edukacji na temat równości osób LGBTI i edukacji seksualnej w szkołach, a zamiast tego aby wprowadziły rozwiązania podnoszące świadomość dot. społeczności LGBTI w środowisku szkolnym.
3. ECRI zaleca, aby władze zapewniły migrantom przebywającym w Polsce w trybie nieuregulowanym dostęp do podstawowych usług, w szczególności edukacji i opieki zdrowotnej w nagłych wypadkach oraz innych niezbędnych usług opieki zdrowotnej. Zaleca także, aby władze dokonały przeglądu odpowiednich przepisów i polityk w celu zakazania organom publicznym i prywatnym zgłaszania organom imigracyjnym migrantów przebywających w Polsce w trybie nieuregulowanym, z wyjątkiem szczególnych okoliczności, które są określone w prawie i podlegają kontroli sądowej oraz skutecznemu prawu do odwołania.
4. ECRI zaleca, aby władze powstrzymały się od jakichkolwiek działań wymierzonych przeciwko organizacjom pozarządowym wspierającym równość osób LGBTI i dołożyły wszelkich starań, aby zapewnić bezpieczną organizację zgromadzeń, w tym marszów równości osób LGBTI.
5. ECRI zaleca władzom podjęcie działań mających na celu zapobieganie nietolerancji i dyskryminacji osób interseksualnych, w szczególności dzieci. Wysiłki te powinny obejmować i) wprowadzenie szczegółowych przepisów zakazujących niepotrzebnych z medycznego punktu widzenia operacji „normalizujących” płeć i innych nieterapeutycznych metod leczenia do czasu, gdy dziecko interseksualne będzie w stanie uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, w oparciu o prawo do samostanowienia oraz zasadę swobodnej i świadomej zgody, ii) opracowanie wytycznych i szkoleń w zakresie praw osób interseksualnych dla odpowiednich specjalistów, szczególnie tych, którzy mają kontakt z dziećmi interseksualnymi, takich jak nauczyciele i pracownicy służby zdrowia, iii) zachęcanie przywódców religijnych na wszystkich szczeblach do unikania podsycania interfobii i zapobiegania nietolerancji i dyskryminacji dzieci interseksualnych oraz iv) rozpowszechnianie odpowiednich materiałów wśród zainteresowanych osób, takich jak przewodniki dla rodziców dzieci interseksualnych.
6. ECRI zaleca, aby osoby publiczne, takie jak urzędnicy wysokiego szczebla, politycy oraz przywódcy religijni, społeczni oraz przedsiębiorcy, były zdecydowanie zachęcane do zajęcia szybkiego, stanowczego i publicznego stanowiska przeciwko wyrażaniu rasistowskiej i fobicznej mowy nienawiści wobec osób LGBTI. Zaleca także, aby ww. osoby były zachęcane do reagowania na wszelkie takie wypowiedzi za pomocą zdecydowanych komunikatów przeciw mowie nienawiści, a także promowania zrozumienia między społecznościami, w tym poprzez wyrażanie solidarności z osobami będącymi celem mowy nienawiści. Instytucje publiczne oraz partie polityczne powinny przyjąć odpowiednie kodeksy dobrych praktyk, zabraniające stosowania mowy nienawiści, wzywające swoich członków i zwolenników do powstrzymania się od angażowania się, popierania lub rozpowszechniania mowy nienawiści oraz przewidujące sankcje.
7. ECRI zaleca, aby władze zapewniły obowiązkowe szkolenia dla funkcjonariuszy policji i prokuratorów w zakresie skutecznego ścigania przestępstw z nienawiści oraz aby udostępniły sędziom szkolenia na temat postępowania z przestępstwami z nienawiści.
8. ECRI zaleca, aby polskie władze zintensyfikowały działania na rzecz zmniejszenia liczby uczniów romskich przedwcześnie kończących naukę, w tym poprzez wzmocnienie edukacji w języku polskim przed rozpoczęciem nauki w szkole podstawowej oraz poprzez zapewnienie zrównoważonego wskaźnika liczby uczniów romskich przypadających na jednego asystenta edukacji romskiej, a także poprzez zapobieganie wszelkim praktykom wysyłania uczniów romskich do „szkół specjalnych” z powodów innych niż stwierdzone trudności w nauce.
9. ECRI zaleca, aby polskie władze, w ramach Programu na lata 2022-2030, podjęły działania mające na celu poprawę warunków mieszkaniowych i warunków życia Romów w Polsce.
10. ECRI zaleca, aby polskie władze podjęły środki w celu ułatwienia i przyspieszenia procesu uznawania zagranicznych dyplomów i innych kwalifikacji w celu zwiększenia szans na zatrudnienie obywateli Ukrainy, uchodźców przebywających w Polsce w trybie uregulowanym i innych obywateli państw trzecich.
11. ECRI zdecydowanie zaleca władzom dokonanie gruntownego przeglądu polskich ram prawnych i politycznych oraz praktyk w zakresie egzekwowania prawa w odniesieniu do osób uciekających przed wojną i innymi sytuacjami kryzysowymi, w tym osób przybywających przez Białoruś, w celu zapewnienia równego i skutecznego dostępu do wsparcia i ochrony.

Cały Raport w jęz. angielskim jest dostępny tutaj ⇒

Źródło: iustitia.pl i coe.int