Cyniczne wykorzystanie konstytucyjnego prawa obywateli do wyrażenia opinii w ważnych dla państwa sprawach w drodze referendum wyznaczonego na 15 października, które tak naprawdę ma poprawić frekwencję w wyborach parlamentarnych a jednocześnie dać wymuszony dowód poparcia polityki rządzącej kamaryli, wzburzyło poważną część opinii publicznej i całą opozycję. Głos zabierają w tej sprawie nie tylko politycy, ale i instytucje, organizacje, środowiska prawnicze. Najważniejszym tematem tej debaty nie jest istota tego referendum – jak na dłoni bowiem widać, czemu ma ono służyć, ale odpowiedź na pytanie, jak bezpiecznie referendum zbojkotować. Ujawnił się bowiem lęk, podsycany zapewne przez niektóre nieopozycyjne środowiska, o naruszenie warunku tajności aktu głosowania,

Tematem bezpiecznego bojkotu zajął sią prof. Stanisław Biernat, profesor Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, wiceprezes Trybunału w latach 2010-2017, w artykule opublikowanym w dzienniku Rzeczpospolita (19 września 2023), zatytułowanym „Jak nie wziąć udziału w najbliższym referendum”.

Autor zauważa, że

Państwowa Komisja Wyborcza (PKW) […] stwierdziła, że odmowa odebrania którejkolwiek karty do głosowania w wyborach do Sejmu i do Senatu lub w referendum ogólnokrajowym musi być odnotowywana w spisie wyborców, gdyż tylko tego rodzaju postępowanie pozwoli na prawidłowe wykonanie obowiązków przez obwodową komisję wyborczą w zakresie rozliczeni otrzymanych kart do głosowania.
[…] stanowisko PKW odnosi się tylko do formalnej strony zagadnienia. Pomija natomiast swoistość konkretnej sytuacji, w jakiej będzie się odbywać najbliższe referendum. Chodzi tu o wspomniany wyżej charakter referendum, będącego w istocie politycznym plebiscytem w bardzo spolaryzowanym społeczeństwie. Odmowa pobrania karty do głosowania w referendum przez danego wyborcę, będzie jednoznacznie odczytana jako uzewnętrznienie krytycznego nastawienia do aktualnej władzy politycznej. Nastawienie to poznają osoby znajdujące się w lokalu wyborczym: członkowie komisji wyborczej, mężowie zaufania, obserwatorzy społeczni i inne osoby głosujące. Stosownie do stanowiska PKW omawiana decyzja wyborcy musiałoby zostać dodatkowo odnotowana w spisie wyborców, tj. przy jego imieniu i nazwisku.

Oczywiście, w wielkim mieście, w którym w obwodowej komisji wyborczej głosuje 1000 czy więcej osób, wyborca jest praktycznie anonimowy i może spokojnie odmówić pobrania karty referendalnej, podpisać się pod odmową i ograniczyć się do aktu wyborczego. Co innego w małych środowiskach, gdzie wszyscy się znają, choć może niekoniecznie mają wiedzę o politycznych przekonaniach sąsiadów. Tam, jak pisze Stanisław Biernat, „sytuacja skłania do zachowań oportunistycznych.”

Propozycja autora opiera się na analizie ustawy o ogólnokrajowym referendum, a w szczególności sposobu obliczania frekwencji:

Należy wyraźnie podkreślić w kontekście niniejszych rozważań: pobranie karty przez wyborcę nie przesądza o tym, że wyborca ten wziął udział w referendum. Decydujący jest bowiem art. 22 ust. 4 ustawy, stosownie do którego: „Komisja obwodowa na podstawie liczby kart ważnych, wyjętych z urny, ustala liczbę osób, które wzięły udział w referendum”. Ponadto według art. 25 ust. 2: „W protokole głosowania w obwodzie wymienia się liczby: 4) kart ważnych (osób, które wzięły udział w głosowaniu)”
Innymi słowy: udział w referendum polega na wrzuceniu do urny ważnej karty do głosowania. Jest to najważniejsza konkluzja wynikająca z analizy ustawy.
A zatem wyborca, który pobrał kartę do głosowania, ale jej nie wrzucił do urny nie bierze udziału w referendum. Nie jest uwzględniany w liczbie wyborców, których udział decyduje o mocy wiążącej referendum stosownie do powołanych wyżej art. 125 ust. 3 Konstytucji i art. 66 ust. 1 ustawy.
Z powyższej analizy wynika, że obywatel, który weźmie udział w wyborach do Sejmu i Senatu i nie zdecyduje się na odmowę pobrania karty do głosowania w referendum ma mimo to możliwość niewzięcia udziału w tym referendum. W tym celu powinien się powstrzymać od wrzucenia karty do głosowania do urny.

A zatem wyborca pobiera od komisji wyborczej trzy karty, ale do urny wrzuca dwie. Kartę do głosowania w referendum zabiera natomiast ze sobą.

Tu pojawia się następny problem: czy wyniesienie karty do głosowania poza lokal jest zgodne z prawem? Pytanie jest zasadne, panuje bowiem powszechna opinia, że karty wynosić z lokalu wyborczego nie wolno. Stanisław Biernat uspokaja nas jednak wyjaśniając:

Nieporozumienia, jakie tu powstają wynikają z powszechnie spotykanego, ale nieuzasadnionego przenoszenia na ustawę o referendum norm zawartych w kodeksie wyborczym. Mianowicie, stosownie do art. 497a kodeksu wyborczego: „Kto w dniu wyborów wynosi kartę do głosowania poza lokal wyborczy /…/ podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2”. Przepisy karne zostały jednak odrębnie unormowane w ustawie o referendum, w rozdziale 11, odmiennie niż w kodeksie wyborczym. W rozdziale noszącym tytuł: „Przepisy karne” został zamieszczony katalog przestępstw i wykroczeń przeciwko referendum. W tym katalogu nie ma jednak odpowiednika art. 497a kodeksu wyborczego.
Stosowanie analogii w prawie karnym jest, jak wiadomo, niedopuszczalne.

Są jednak pewne ograniczenia. Mianowicie, czego z kartą referendalną, którą wolno nam nie wrzucić do urny, i wynieść z lokalu wyborczego, czynić wyborcy nie wolno?

Nie ma także obawy o popełnienie przestępstwa z art. 248 k.k. Stosownie do tego przepisu nie wolno (przytoczonego tu w części): „Kto w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego, wyborami organów samorządu terytorialnego lub referendum: /…/ 5) odstępuje innej osobie przed zakończeniem głosowania niewykorzystaną kartę do głosowania lub pozyskuje od innej osoby w celu wykorzystania w głosowaniu niewykorzystaną kartę do głosowania, /…/ – podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Jak wynika zatem z przytoczonego przepisu, wyniesienie niewykorzystanej karty do głosowania w referendum poza lokal wyborczy nie jest zakazane. Byłoby nim dopiero odstąpienie tej karty innej osobie przed zakończeniem głosowania.

A zatem, obywatele, jeśli chcecie 15 października zbojkotować referendum bez ujawniania tego przez odmowę pobrania karty referendalnej, pobierzcie ją, a za kotarą wsadźcie do kieszeni lub torebki. I broń Boże do północy nie pokazujcie jej nikomu, ani – tym bardziej, nikomu jej nie przekazujcie! Byłoby to wszak złamanie prawa, a tego przecież nikt nie chce?

/pr/