KOMUNIKAT KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA
z dnia 8 stycznia 2018 r.
wyjaśniający motywy sprzeciwu wobec pełnienia obowiązków sędziego przez asesorów sądowych w sądach powszechnych
Na posiedzeniu 30 października 2017 r. Krajowa Rada Sądownictwa wyraziła sprzeciw wobec pełnienia obowiązków sędziego przez asesorów sądowych, mianowanych przez Ministra Sprawiedliwości 21 września 2017 r.
Wobec pojawiających się w niektórych mediach informacji nieuwzględniających rzeczywistych powodów podjętych przez Radę uchwał, celowe jest przedstawienie wyjaśnień w tym zakresie.
Minister Sprawiedliwości w dniu 21 września 2017 r. mianował 265 asesorów sądowych bez dokonania oceny spełnienia przez nich ustawowych wymogów umożliwiających mianowanie. Dokumenty przesłane przez Ministra Sprawiedliwości Krajowej Radzie Sądownictwa nie zawierały bowiem danych pozwalających stwierdzić, czy osoby te spełniają ustawowe kryteria mianowania.
Krajowa Rada Sądownictwa jako jedyny organ państwa stojący na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 186 ust. 1 Konstytucji RP), miała obowiązek zbadania prawidłowości mianowania asesorów. Mając na uwadze konstytucyjne gwarancje obywatela w zakresie prawa do sądu, nie może budzić wątpliwości, że obowiązki sędziego na stanowisku asesorskim może wykonywać jedynie osoba, która spełnia wszystkie wymogi mianowania określone w ustawie. Uchwała Rady o sprzeciwie wobec mianowania asesora umożliwia jednocześnie drogę sądowej kontroli postępowania nominacyjnego, gwarantowanej przez art. 60 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP.
Zgodnie z art. 106h pkt 1 p.u.s.p. w związku z art. 61 § 1 pkt 4 p.u.s.p. kandydat na asesora sądowego musi być zdolny do pełnienia obowiązków orzeczniczych ze względu na stan zdrowia. Zasady ustalania zdolności do pełnienia obowiązków sędziego określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 września 2014 r. w sprawie badań lekarskich i psychologicznych kandydatów do objęcia urzędu sędziego (Dz.U. poz. 1293, ze zm.). Zgodnie z § 6 ust. 1 tego rozporządzenia, zaświadczenie lekarskie i zaświadczenie psychologiczne zachowują aktualność w terminie 12 miesięcy od daty ich wystawienia. Przepis ten dotyczy także asesorów sądowych. W przypadku większości kandydatów przedstawione Radzie zaświadczenia lekarskie i psychologiczne wystawiono kilka lat wcześniej, jeszcze przed rozpoczęciem aplikacji przez te osoby.
W odniesieniu do kilkudziesięciu asesorów, do dnia podjęcia uchwały, nie przedstawiono żadnego dokumentu potwierdzającego złożenie z wynikiem pozytywnym egzaminu sędziowskiego i prokuratorskiego, co zgodnie z art. 106h pkt 3 p.u.s.p. jest niezbędną przesłanką mianowania asesorów sądowych.
Niektórzy asesorzy sądowi mianowani 21 września 2017 r. nie ukończyli jakiejkolwiek aplikacji w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP). Tymczasem zgodnie z art. 106h pkt 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 2062, ze zm.; dalej: p.u.s.p.), ukończenie aplikacji w KSSiP (ogólnej, prokuratorskiej albo sędziowskiej) jest warunkiem niezbędnym mianowania na stanowisko asesora sądowego.
W odniesieniu do kilku asesorów Rada uznała, że nie spełniają ustawowego kryterium nieskazitelności charakteru, wynikającego z art. 106i pkt 1 w związku z art. 61 § 1 pkt 2 p.u.s.p. To stanowisko Rady wynikało np. z licznych istotnych naruszeń przepisów prawa drogowego lub z faktu skreślenia asesora sądowego z listy aplikantów KSSiP, na skutek stwierdzonego przez Dyrektora Szkoły, a następnie potwierdzonego przez Ministra Sprawiedliwości, rażącego naruszenia prawa w zakresie praw i obowiązków aplikanta. Nawet jednak w aktach mianowania znajdowały się istotne błędy (polegające np. na nieprawidłowym oznaczeniu referendarza sądowego, który ukończył już aplikację jako egzaminowanego aplikanta aplikacji sędziowskiej, braku pełnomocnictwa do wyboru stanowiska służbowego, braku dokumentu potwierdzającego zmianę nazwiska czy stanu cywilnego).
Obowiązujące przepisy nie dają podstaw do uznania braku takich dokumentów za braki podlegające uzupełnieniu na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy o KRS. Przepisy dotyczące uzupełnienia braków dotyczą bowiem wyłącznie braków formalnych w zakresie postępowania prowadzonego przed Radą, nie zaś wadliwości postępowania nominacyjnego, które w sprawach asesorów sądowych toczyło się przed Ministrem Sprawiedliwości i zostało zakończone wydaniem decyzji o mianowaniu.
Większość asesorów sądowych, których dotyczył sprzeciw przedstawiła (w listopadzie) Radzie z własnej inicjatywy aktualne zaświadczenia lekarskie i psychologiczne. Nadesłano również do Rady brakujące dyplomy potwierdzające złożenie egzaminu sędziowskiego. Dlatego też Rada uznała, że przedstawienie przez asesorów brakujących wcześniej dokumentów daje możliwość ponownego rozpatrzenia sprawy, gdyż są to nowe okoliczności w rozumieniu art. 45 ustawy o KRS. Ostatecznie w odniesieniu do 253 asesorów sądowych Rada zdecydowała o ponownym rozpatrzeniu sprawy, a następnie podjęła uchwały o uchyleniu sprzeciwów.
Niezależnie od powyższego, Krajowa Rada Sądownictwa przypomina, że w opinii z 10 lutego 2017 r. wyraziła negatywne stanowisko o projekcie ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw przedstawiając wątpliwości co do zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej trybu mianowania asesorów sądowych i sposobu powierzania im obowiązków sędziego. Rada w pełni podtrzymuje zawartą w tej opinii argumentację.
Podejmując decyzje, zarówno o wyrażeniu sprzeciwu, jak też o jego późniejszym uchyleniu, Rada kierowała się dobrem wymiaru sprawiedliwości. Z tego punktu widzenia wymagało uwzględnienia w szczególności, że duża część stanowisk sędziowskich pozostaje bez obsady, co skutkuje oczekiwaniem na rozpoznanie wielu spraw w sądach powszechnych. Obecnie asesorzy, co do których uchylono sprzeciw, wykonują już obowiązki sędziowskie w wielu sądach rejonowych w Polsce.
