Ok. 60 spraw dotyczących ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych podjął Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2020-2022. Zajmował się też aktami przemocy i mową nienawiści motywowanymi przynależnością narodową, etniczną lub wyznaniową. Takich zgłoszeń zarejestrowano po ok. 80 w każdej kategorii. Duża część zgłoszonych aktów przemocy i mowy nienawiści nie dotyczyła osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych; pokrzywdzonymi byli cudzoziemcy.
Zastępca RPO Valeri Vachev przedstawił 25 stycznia 2023 r. sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Informację Rzecznika Praw Obywatelskich na temat skarg i wniosków dotyczących mniejszości narodowych i etnicznych w latach 2020-2022. (iTV Sejm – transmisje archiwalne – Sejm Rzeczypospolitej Polskiej)
W posiedzeniu wzięły udział również dyrektorka Zespołu ds. Równego Traktowania Magdalena Kuruś i naczelniczka Wydziału Praw Migrantów i Mniejszości Narodowych Agnieszka Szmajdzińska.
ZRPO podkreślił na wstępie kwestę relacji i obowiązków państwa względem wszelkiego rodzaju grup mniejszościowych. – Obowiązki państwa w tym obszarze nie ograniczają się do pewnej bierności polegającej na nienaruszaniu, na niedyskryminacji – mówił. Zaznaczył, że państwo powinno również podejmować działania, które mają wyrównać dysproporcje pomiędzy większością, a grupami o charakterze mniejszościowym.
Informacja RPO
W funkcjonującym w Biurze RPO systemie ewidencjonowania spraw nie przetwarza się informacji o pochodzeniu etnicznym czy narodowym osób skarżących bądź osób, których dotyczą skargi. Dlatego niemożliwe jest przedstawienie dokładnych danych o liczbie skarg kierowanych do Rzecznika przez członków poszczególnych mniejszości.
Od lat wśród prowadzonych w BRPO spraw dominują jednak sprawy dotyczące ochrony praw mniejszości romskiej. Ma to związek ze szczególnie niekorzystną sytuacją, w jakiej znajduje się ta mniejszość, często nieporównywalną z innymi grupami.
Rzecznik w dalszym ciągu poświęca szczególną uwagę sytuacji na osiedlu w Maszkowicach oraz osiedlu w Koszarach. Ich mieszkańcy od lat oczekują na pomoc.
Rzecznik odnotował sprawy o charakterze antysemickim, które wymagały reakcji, jak np. przebieg zgromadzenia publicznego w Kaliszu 11 listopada 2021 r. RPO podejmował także sprawy dewastacji cmentarzy żydowskich i innych obiektów kultu żydowskiego, a także pomników pamięci. W roku 2021 Rzecznik prowadził m.in. postępowania w sprawie zdewastowania baraków byłego niemieckiego obozu Auschwitz II-Birkenau poprzez namalowanie antysemickich napisów, zniszczenia pomnika upamiętniającego ofiary Holocaustu w Częstochowie czy profanacji kirkutu w Bielsku-Białej.
Niepokojące są ataki na osoby identyfikowane jako wyznawcy islamu. W 2021 r. Rzecznik odnotował m.in. sprawy agresji wymierzonej wobec obywateli Egiptu, Malezji czy muzułmańskich studentek w Łodzi.
Rzecznik prowadził także sprawy dotyczące agresji motywowanej wyznaniowo wobec katolików, w tym m.in. ataków na osoby duchowne w Łęcznej, Dusznikach-Zdroju oraz w Siedlcach.
Pandemia wirusa SARS-CoV-2 spowodowała zmianę specyfiki problemów, z którymi mierzyły się mniejszości narodowe i etniczne. W skargach, zwłaszcza na początku epidemii w 2020 r., powtarzały się problemy dotyczące braku dostępu do szczepionek, czy środków higieniczno-sanitarnych.
ZRPO zwrócił uwagę Komisji sejmowej na opinię przedstawioną przez Komitet Doradczy Rady Europy ds. Konwencji o Ochronie Mniejszości Narodowych, w której wezwał Polskę do podjęcia działań zmierzających do nauczania języków mniejszości.
Rzecznik z dużym niepokojem odnosi się do postępujących zmian w finansowaniu i realizacji prawa mniejszości niemieckiej do nauczania własnego języka i nauki w tym języku. W 2022 r. przedmiotem kilkunastu wniosków do Rzecznika była kwestia zmian w zakresie finasowania (obniżenie kwoty subwencji oświatowej) i organizacji (zmniejszenie liczby godzin z 3 do 1 tygodniowo) nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości.
W wystąpieniach do Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów Marcin Wiącek wyraził sprzeciw wobec tego, aby ograniczanie wydatków odbywało się kosztem społeczności lub grup, które i tak często doświadczają marginalizacji w różnych sferach życia społecznego czy kulturalnego, a do których wspierania instytucje państwowe są zobowiązane.
Rzecznik obserwował Narodowy Spis Powszechny Mieszkań i Ludności w 2021 r. Budząca wątpliwości przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych forma zbierania danych przez GUS była przedmiotem interwencji RPO. Przedstawiciele mniejszości wskazywali m.in., że formularz spisowy uniemożliwia udzielanie dokładnych, wyczerpujących i zgodnych z prawdą odpowiedzi poprzez blokowanie niepolskich znaków diakrytycznych.
Podczas spisu w 2011 r. ponad 840 tys. osób wskazało śląską identyfikację narodowo-etniczną. Fakt ten w zasadzie został przez państwo zignorowany – mimo upływu lat władze nie podjęły żadnych działań, które mogłyby doprowadzić do przyznania społeczności śląskiej prawa do utrzymania i rozwoju własnej tożsamości – zbliżonego do tego, z którego zgodnie z art. 35 Konstytucji korzystają mniejszości narodowe i etniczne. Państwo nie dostrzegło też zaangażowania nielicznej już społeczności Wilamowian.
Rzecznik zwracał uwagę na sygnały mniejszości ukraińskiej o braku dialogu IPN i MKiDN z obywatelami Polski narodowości ukraińskiej w sprawie grobów i pomników upamiętniających postaci i wydarzenia historyczne związane z losami mniejszości ukraińskiej. Przykładem jest m.in. przypadek zniszczenia i profanacji ukraińskiego grobu w nieistniejącej już wsi Monasterz.
W tym kontekście Rzecznik nawiązał do postulatu zgłaszanego od lat przez mniejszości narodowe i etniczne powołania finansowanych z budżetu państwa instytucji kultury mniejszości.
Raport_RPO_mniejszosci_narodowe_etniczne_2020-2022_styczen2023Zdjęcie ilustrujące: XVI Marsz Autonomii Śląska, Katowice, 16 lipca 2022. Autor: Maciej Mętrak. Źródło: Wikimedia Commons
