Władza publiczna (w tym przypadku Minister Sprawiedliwości) aktem niższym niż ustawa nie może zobowiązywać sędziów do ujawnienia informacji dotyczących charakteru wierzytelności, danych osobowych wierzycieli (osób prawnych i fizycznych). Ponadto w przypadku osób fizycznych ujawnienie ich danych prowadzi do naruszenia wobec tych osób art. 51 ust. 1 Konstytucji – pisze prof. Krystian Markiewicz, prezes SSP „Iustitia” w liście do prezesów sądów apelacyjnych.
Warszawa, 2 stycznia 2023 r.
Szanowni Państwo
Prezesi Sądów Apelacyjnych
W związku z publikowaniem przez Państwa Prezesów oświadczeń majątkowych sędziów (art. 87 § 6 i 6a w zw. z § 2 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych – dalej jako USP) zwracamy uwagę, że upublicznianie danych wierzycieli sędziów narusza prawo.
Zgodnie z art. 87 § 1 pkt 8 USP „sędziowie (…) są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczy majątku osobistego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową. Oświadczenie to powinno zawierać w szczególności informacje o: wierzytelnościach i zobowiązaniach pieniężnych o wartości powyżej 10.000 zł”. Jak stanowi § 6 ww. przepisu „Informacje zawarte w oświadczeniu, o którym mowa w § 1, są jawne, także co do imienia i nazwiska, z wyjątkiem danych adresowych, informacji o miejscu położenia nieruchomości, a także informacji umożliwiających identyfikację ruchomości.”
Art. 88 USP wyznacza zakres delegacji Ministra Sprawiedliwości do wydania rozporządzenia, które określi wzór formularza oświadczenia, zawierający szczegółowy zakres informacji zawieranych w oświadczeniu oraz klauzulę, o której mowa w art. 87 § 9, mając na uwadze konieczność rzetelnego wykazania stanu majątkowego osób obowiązanych do składania oświadczeń.
W określonym przez Ministra Sprawiedliwości wzorze w punkcie VIII wpisano: Wierzytelności pieniężne i zobowiązania pieniężne o wartości powyżej 10.000 zł (w tym zaciągnięte kredyty i pożyczki, warunki na jakich zostały udzielone, wobec kogo, w jakiej wysokości, wysokość pozostałego zadłużenia). Minister Sprawiedliwości bez upoważnienia w USP wykreował obowiązek wskazania przez sędziego nie tylko wierzytelności pieniężnych i zobowiązań pieniężnych o wartości powyżej 10.000 zł (co wynika z art. 87 § 1 pkt 8 USP), ale również podania z jakiego tytułu powstały owe wierzytelności, warunków, na jakich zostały udzielone, wskazania wierzycieli (w tym osób fizycznych). Ustawa nie przewiduje obowiązku podawania, a tym bardziej publikowania takich informacji.
Zgodnie z art. 51 Konstytucji RP nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby, a władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Gwarancji objętej tym przepisem nie można oderwać od ogólnych gwarancji prawa do prywatności, wywodzonych z art. 47 Konstytucji RP. Już w pierwszym orzeczeniu dotyczącym prywatności TK potwierdził, że prawo do prywatności obejmuje również ochronę danych dotyczących obywatela (orzecz. TK z 24.6.1997 r., K 21/96, OTK 1997, Nr 2, poz. 23). Prawo do prywatności jest gwarantowane w aspekcie ochrony danych osobowych przez art. 51 Konstytucji RP (wyr. TK z 19.5.1998 r., U 5/97, OTK 1998, Nr 4, poz. 46). Prawo do prywatności znalazło też wyraz w międzynarodowych aktach prawnych dotyczących ochrony praw człowieka. Stanowią o nim zwłaszcza art. 12 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Ochrona danych osobowych przewidziana jest także w art. 8 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 16 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu UE.
Władza publiczna (w tym przypadku Minister Sprawiedliwości) aktem niższym niż ustawa nie może zobowiązywać sędziów do ujawnienia informacji dotyczących charakteru wierzytelności, danych osobowych wierzycieli (osób prawnych i fizycznych). Ponadto w przypadku osób fizycznych ujawnienie ich danych prowadzi do naruszenia wobec tych osób art. 51 ust. 1 Konstytucji.
Od chwili uchwalenia przepisów nakazujących publikację oświadczeń majątkowych sędziów, zwracamy uwagę, że jest to nadmierna ingerencja w prawo do prywatności sędziego i narusza jego dobra osobiste (Opinia „Iustitii” do ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym, https://www.iustitia.pl/dzialalnosc/opinie-i-raporty/1292-opzu1). Jest oczywistym, że Prezesi Sądów Apelacyjnych, jako organ władzy publicznej zobowiązany do przyjmowania i ujawniania danych osobowych wynikających z oświadczenia majątkowego, mogą to czynić tylko w granicach ustawy. Jeżeli Minister Sprawiedliwości złamał prawo i naruszył zakres delegacji ustawowej, to prezes sądu ma obowiązek zadbać o to, aby publikowane były tylko dane określone w ustawie. Taka praktyka jest już stosowana w Sądzie Najwyższym i Trybunale Konstytucyjnym (zob. M. Kryszkiewicz, Niejawni wierzyciele sędziów TK i SN, Dziennik Gazeta Prawna nr 219/22). Nie ulega wątpliwości, że obowiązkiem prezesów sądów jest zaniechać publikowania informacji, które nie są określone w ustawie.
W związku z powyższym żądamy wykonania przez Państwa obowiązku anonimizowania oświadczeń w zakresie danych wierzycieli, tytułu z jakiego powstały wierzytelności i warunków, na jakich zostały udzielone – także w odniesieniu do oświadczeń opublikowanych za poprzednie lata. Będziemy monitorować wykonanie obowiązku niepublikowania danych nieokreślonych w ustawie. W razie publikacji takich danych, będziemy kierować żądania do odpowiednich organów pociągnięcia do odpowiedzialności osób, które świadome naruszenia prawa, publikują je bez odpowiedniej podstawy prawnej.
Prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA
sędzia SO dr hab. Krystian Markiewicz, prof. UŚ
