Anthony Michael Collins, Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości UE, w swojej opinii wydanej 15 grudnia 2022 r. w sprawach pytań prejudycjalnych przedstawionych przez sądy okręgowe w Katowicach i Krakowie dotyczących dwóch sędzi tych sądów, powołanych na mocy rekomendacji Krajowej Rady Sądownictwa (neo-KRS), stwierdził, że zastrzeżenie co do trybu ich powołania jest niewystarczające do uznania go za niezgodny z prawem Unii.
Poniżej: komunikat prasowy i treść opinii
cp220202pl
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO ANTHONY’EGO MICHAELA COLLINSA
przedstawiona w dniu 15 grudnia 2022 r.(1)
Sprawy połączone C‑181/21 i C‑269/21
G. przeciwko M.S.,
przy udziale:
Rzecznika Praw Obywatelskich,
Prokuratury Okręgowej w Katowicach
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Okręgowy w Katowicach (Polska)]
oraz
BC, DC przeciwko X,
przy udziale:
Rzecznika Praw Obywatelskich,
Prokuratury Okręgowej w Krakowie
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Okręgowy w Krakowie (Polska)]
Odesłanie prejudycjalne – Państwo prawne – Artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE – Artykuł 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Powoływanie sędziów sądów powszechnych – Rola organów samorządu sędziowskiego w procesie powoływania sędziów – Brak niezależności Krajowej Rady Sądownictwa – Właściwość Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego (Polska) – Spełnianie przez tę izbę kryterium niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy
Spis treści
I. Wprowadzenie
II. Ramy prawne – prawo polskie
A. Konstytucja Rzeczpospolitej Polski
B. Ustawa o KRS
C. Zmieniona ustawa o Sądzie Najwyższym
D. Prawo o ustroju sądów powszechnych
E. Kodeks postępowania cywilnego
III. Okoliczności faktyczne w postępowaniach głównych i pytania prejudycjalne
A. Sprawa C181/21
B. Sprawa C269/21
IV. W przedmiocie postępowania przed Trybunałem
V. Dopuszczalność
A. Przedstawione uwagi
B. Analiza
VI. Co do istoty
A. Uwagi wstępne
B. W przedmiocie pytania pierwszego
1. W przedmiocie drugiego z wymienionych czynników
2. W przedmiocie pierwszego z wymienionych czynników
3. W przedmiocie trzeciego z wymienionych czynników
VII. Wnioski
I. Wprowadzenie
1. W ramach rozpatrywanych tu wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sądy odsyłające zwracają się do Trybunału o zbadanie zgodności z prawem Unii niektórych aspektów niedawnej reformy polskiego sądownictwa odnoszących się do nowej procedury powoływania sędziów sądów powszechnych w Polsce. Zmierzają one do ustalenia, czy skład orzekający spełnia wymóg uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy w świetle z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw podstawowych” lub „KPP”), jeżeli niektórzy z jego członków zostali powołani w ramach procedury pomijającej udział organów samorządu sędziowskiego na podstawie uchwały Krajowej Rady Sądownictwa (zwanej dalej „KRS”) podjętej w składzie działającym po 2018 r.(2) oraz jeżeli kandydaci, którzy nie zostali rekomendowani do powołania, zostali pozbawieni prawa do zaskarżenia niekorzystnych dla nich uchwał do sądu spełniającego wymóg uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy. Sądy odsyłające zwracają się z pytaniem, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie przyznaniu Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego (zwanej dalej „Izbą Kontroli Nadzwyczajnej”) wyłącznej właściwości w zakresie kontroli zgodności z prawem powołania sędziego sądu powszechnego z uwagi na to, że w skład tej izby wchodzą wyłącznie sędziowie powołani w wyniku procedury podobnej do procedury obowiązującej przy powoływaniu sędziów sądów powszechnych. Według sądów odsyłających Izba Kontroli Nadzwyczajnej w żadnym wypadku nie może badać jakichkolwiek zarzutów dotyczących zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Z uwagi na to, że prawo polskie nie przewiduje środków prawnych pozwalających na zaradzenie wadliwemu powołaniu sędziów, sądy odsyłające zastanawiają się również nad kwestią, czy w celu zapewnienia skuteczności prawa Unii powinny one z urzędu stosować w drodze analogii przepisy krajowe dotyczące wyłączenia sędziego z mocy ustawy (iudex inhabilis), wyłączając w ten sposób od orzekania sędziów powołanych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego sądu powszechnego w wadliwym trybie.
II. Ramy prawne – prawo polskie
A. Konstytucja Rzeczpospolitej Polski
2. Zgodnie z art. 179 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski (zwanej dalej „Konstytucją RP”) sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej (zwanego dalej „Prezydentem RP”) na wniosek KRS na czas nieoznaczony. W myśl art. 180 ust. 1 Konstytucji RP sędziowie są nieusuwalni. Na mocy art. 186 ust. 1 Konstytucji RP KRS stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
B. Ustawa o KRS
3. Zgodnie z art. 44 ust. 1 ustawy o KRS „[u]czestnik postępowania [w sprawie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego sądu powszechnego] może odwołać się do Sądu Najwyższego z powodu sprzeczności uchwały [KRS] z prawem, o ile przepisy odrębne nie stanowią inaczej. […]”.
C. Zmieniona ustawa o Sądzie Najwyższym
4. Ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym(3) utworzono w ramach Sądu Najwyższego Izbę Dyscyplinarną oraz Izbę Kontroli Nadzwyczajnej. W zakresie istotnym dla niniejszego postępowania na mocy ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych i o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw(4) (zwanej dalej „ustawą zmieniającą”) do art. 26 ustawy o Sądzie Najwyższym dodano §§ 2 i 3 z skutkiem od dnia 14 lutego 2020 r.
5. Zgodnie z art. 26 §§ 1–3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym:
„§ 1. Do właściwości [Izby Kontroli Nadzwyczajnej] należy rozpoznawanie skarg nadzwyczajnych, protestów wyborczych i protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzanie ważności wyborów i referendum, inne sprawy z zakresu prawa publicznego, w tym sprawy z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego oraz sprawy, w których złożono odwołanie od decyzji Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a także skargi dotyczące przewlekłości postępowania przed sądami powszechnymi i wojskowymi oraz Sądem Najwyższym.
§ 2. Do właściwości [Izby Kontroli Nadzwyczajnej] należy rozpoznawanie wniosków lub oświadczeń dotyczących wyłączenia sędziego albo o oznaczenie sądu, przed którym ma się toczyć postępowanie, obejmujących zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego. Sąd rozpoznający sprawę przekazuje niezwłocznie wniosek Prezesowi [Izby Kontroli Nadzwyczajnej] celem nadania mu dalszego biegu na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Przekazanie wniosku Prezesowi [Izby Kontroli Nadzwyczajnej] nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania.
§ 3. Wniosek, o którym mowa w § 2, pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli obejmuje ustalenie oraz ocenę zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości”.
D. Prawo o ustroju sądów powszechnych
6. Ustawą zmieniającą uchylono art. 58 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (zwanej dalej „p.u.s.p.”)(5). Na mocy ustawy zmieniającej zmieniono też art. 58 § 1 p.u.s.p., który otrzymał następujące brzmienie:
„§ 1. Jeżeli na wolne stanowisko sędziowskie zostanie zgłoszona więcej niż jedna kandydatura, rozpatrzenie wszystkich kandydatur odbywa się na tym samym posiedzeniu kolegium.
[…]”.
7. Przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, które nastąpiło dnia 14 lutego 2020 r., art. 58 p.u.s.p. brzmiał następująco:
„§ 1. Jeżeli na wolne stanowisko sędziowskie zostanie zgłoszona więcej niż jedna kandydatura, rozpatrzenie wszystkich kandydatur odbywa się na tym samym posiedzeniu zgromadzenia.
§ 2. Zgromadzenie ogólne sędziów apelacji albo zgromadzenie ogólne sędziów okręgu opiniuje zgłoszonych kandydatów w drodze głosowania i przekazuje prezesowi odpowiednio sądu apelacyjnego albo sądu okręgowego wszystkie zgłoszone kandydatury, ze wskazaniem liczby uzyskanych głosów.
[…]
§ 4. Prezes właściwego sądu przedstawia [KRS] za pośrednictwem systemu teleinformatycznego kandydatury zaopiniowane w sposób określony w § 2 wraz z oceną kwalifikacji i opinią właściwego kolegium sądu oraz informację uzyskaną od komendanta wojewódzkiego Policji albo Komendanta Stołecznego Policji, o której mowa w § 3, jak również inne dokumenty dotyczące danego postępowania w sprawie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, zgromadzone w systemie teleinformatycznym.
[…]”.
E. Kodeks postępowania cywilnego
8. Artykuł 48 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (zwanej dalej „k.p.c.”)(6) stanowi:
„§ 1. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:
1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;
[…]
5) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;
[…]”.
9. Artykuł 367 § 3 k.p.c. stanowi, że „[s]ąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów. Na posiedzeniu niejawnym sąd orzeka w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem wydania wyroku”. Zgodnie z art. 379 pkt 4 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, „jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy”.
10. Artykuł 401 pkt 1 k.p.c. przewiduje, że można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności, „jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia”.
III. Okoliczności faktyczne w postępowaniach głównych i pytania prejudycjalne
A. Sprawa C‑181/21
11. Postępowanie przed Sądem Okręgowym w Katowicach (Polska) dotyczy sporu między konsumentem a przedsiębiorcą na tle umowy kredytu, do której zastosowanie mają przepisy prawa krajowego dokonujące transpozycji dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich(7). W następstwie cesji praw przedsiębiorcy powódka wystąpiła przeciwko konsumentowi z powództwem o zapłatę kwoty 16 000,40 PLN z odsetkami i kosztami procesu. Sąd Rejonowy w Dąbrowie Górniczej (Polska) wydał nakaz zapłaty żądanych kwot i odrzucił wniesiony przez konsumenta sprzeciw od nakazu zapłaty. Na to ostatnie postanowienie konsument wniósł zażalenie do Sądu Okręgowego w Katowicach. Do rozpoznania sprawy został wyznaczony sąd w składzie trzech sędziów.
12. W dniu 18 marca 2021 r. Sąd Okręgowy w Katowicach wyraził na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego – sprawozdawcy wątpliwości dotyczące zdolności tego sądu, orzekającego w składzie trzech sędziów, do orzekania ze względu na obecność w tym składzie sędzi A.Z. Działając w ramach swoich kompetencji na podstawie art. 367 § 3 k.p.c., Sąd Okręgowy w Katowicach w składzie jednego sędziego postanowił zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
13. Od 1996 r. sędzia A.Z. była sędzią sądu rejonowego. Sędzia zgłosiła swoją kandydaturę na stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Katowicach. Jej kandydatura została zaopiniowana przez Kolegium Sądu Apelacyjnego. Zgromadzenie Przedstawicieli Sędziów Apelacji Katowickiej wstrzymało się od zaopiniowania kandydatury A.Z. ze względu na wątpliwości co do prawnego umocowania KRS i sposobu jej funkcjonowania do czasu wydania przez Trybunał rozstrzygnięcia w przedmiocie statusu tego organu.
14. Zdaniem sądu odsyłającego w trakcie trwania konkursu na stanowisko sędziowskie w Sądzie Okręgowym w Katowicach, w którym wzięła udział sędzia A.Z., w Polsce obowiązywały przepisy, które odpowiadały konstytucyjnej zasadzie udziału samorządu sędziowskiego w procesie nominacyjnym. W odnośnym wypadku właściwe Zgromadzenie Przedstawicieli Sędziów nie uczestniczyło w procesie, który doprowadził do powołania sędzi A.Z. Podjęte przez Zgromadzenie Przedstawicieli Sędziów uchwały ukazują, że do czasu rozstrzygnięcia przez kompetentne organy, w tym Trybunał, o statusie KRS wstrzymało się ono od opiniowania kandydatów na wakujące stanowiska sędziowskie. Mimo wskazanych wyżej uchwał Prezes Sądu Apelacyjnego w Katowicach, będący jednocześnie przewodniczącym Zgromadzenia Przedstawicieli Sędziów, mianowany na to stanowisko przez obecnego Ministra Sprawiedliwości, nadał bieg przed KRS sprawie dotyczącej powołania sędzi A.Z.(8). Na wniosek KRS Prezydent RP powołał następnie sędzię A.Z. do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Okręgowego w Katowicach.
15. Sąd odsyłający zauważa, że w na gruncie polskich przepisów sąd powszechny orzeka w składzie jednoosobowym, z wyjątkiem wydania wyroku. Uważa on, że pytania zawarte w jego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym są dopuszczalne, mimo że trzyosobowy skład tego sądu może nie być sądem w rozumieniu prawa Unii. Według niego zatem sąd odsyłający, orzekający na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego, należy do polskiego systemu środków prawnych „w dziedzinach objętych prawem Unii” w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE.
B. Sprawa C‑269/21
16. Opierając się na wyroku Dziubak(9), powodowie wnieśli do Sądu Okręgowego w Krakowie o zasądzenie od pozwanego kwoty 104 537,48 PLN i 74 582,19 CHF wraz z odsetkami i kosztami oraz o ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe jest w całości nieważna. Dochodzona wierzytelność wynika z umowy kredytu zawartej z bankiem przez powodów jako konsumentów. Do umowy kredytu zastosowanie mają przepisy prawa krajowego dokonujące transpozycji dyrektywy 93/13. Powodowie wnieśli też o zabezpieczenie roszczenia między innymi poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania płatności rat kredytu w wysokościach określonych umową kredytu. Zdaniem sądu odsyłającego wstrzymanie wykonania umowy kredytu objęte rozstrzygnięciem wpadkowym jest integralną częścią postępowania głównego, ponieważ rozstrzygnięcie dotyczące wstrzymania płatności ma wpływ na zakres żądania skarżących.
17. W dniu 9 października 2020 r. Sąd Okręgowy w Krakowie, orzekający w składzie jednego sędziego, wydał postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia. W dniu 1 grudnia 2020 r. pozwany bank złożył zażalenie do tego samego sądu, tym razem orzekającego w składzie trzyosobowym. Ów trzyosobowy skład Sądu Okręgowego w Krakowie, w skład którego wchodziła sędzia A.T., pełniąca obowiązki sędziego sprawozdawcy i przewodniczącego składu, uwzględnił zażalenie pozwanego i oddalił wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia. Orzeczenie to, od którego nie przysługują już żadne środki odwoławcze, zostało zwrócone Sądowi Okręgowemu w Krakowie. Sąd ten, orzekający w składzie jednoosobowym, uważa, że trzyosobowy skład tego samego sądu, w którym zasiada sędzia A.T., może być niezgodny z prawem krajowym i prawem Unii, w związku z czym orzeczenie oddalające wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia może być nieważne.
18. Według sądu odsyłającego od 2009 r. sędzia A.T. była sędzią Sądu Rejonowego dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie. Sędzia zgłosiła swoją kandydaturę na stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Krakowie(10). Sędzia A.T. była jedyną kandydatką na to stanowisko. W dniu 1 czerwca 2020 r. Kolegium Sądu Okręgowego w Krakowie pozytywnie zaopiniowało jej kandydaturę(11). Większość członków Kolegium Sądu Okręgowego w Krakowie stanowią prezesi sądów rejonowych i okręgowych powołani na te stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości. Zgromadzenie Sędziów Sądu Okręgowego nie zaopiniowało kandydatury sędzi A.T., ponieważ w następstwie zmiany art. 58 p.u.s.p. przez ustawę zmieniającą jego opinia nie była już wymagana. W dniu 4 lutego 2021 r. na mocy uchwały KRS z dnia 7 lipca 2020 r. Prezydent RP powołał sędzię A.T. do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Okręgowego w Krakowie.
19. Sądy odsyłające zwracają uwagę, że kwestie poruszone w sprawach C‑181/21 i C‑269/21 dotyczą procedur regulujących powoływanie sędziów do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego polskich sądów powszechnych. Dotychczas Trybunałowi zadano pytania dotyczące zgodności z prawem procedur powoływania sędziów Sądu Najwyższego. W związku z tym sądy odsyłające postanowiły zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1. Czy art. 2 i 19 ust. 1 [TUE] oraz art. 6 ust. 1–3 TUE w związku z art. 47 [KPP] należy rozumieć w ten sposób, że:
a) nie jest sądem ustanowionym na podstawie ustawy w rozumieniu prawa Unii sąd, w którego składzie zasiada osoba powołana na stanowisko sędziego w tym sądzie w procedurze pomijającej udział organów samorządu sędziowskiego obsadzonych w większości niezależnie od władzy wykonawczej i ustawodawczej w sytuacji, w której w świetle dorobku konstytucyjnego państwa członkowskiego udział organu samorządu sędziowskiego spełniającego te wymogi w procedurze powołania sędziego jest niezbędny, biorąc pod uwagę kontekst instytucjonalny i strukturalny, zważywszy, że:
– wymóg opiniowania kandydatury na stanowisko sędziowskie spoczywał na zgromadzeniach sędziów, a został on pominięty w sposób celowy wbrew przepisom krajowym i stanowisku tego organu samorządu sędziowskiego(12);
– wymóg opiniowania kandydatury na stanowisko sędziowskie spoczywał na kolegium sądu, który to organ został skonstruowany w ten sposób, że większość osób w nim zasiadających zostało nominowanych przez przedstawiciela władzy wykonawczej – Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego(13);
– obecna [KRS], wybrana sprzecznie z polskimi przepisami konstytucyjnymi i ustawowymi nie jest organem niezależnym i nie zasiadają w niej przedstawiciele środowiska sędziowskiego powołani w jej skład niezależnie od władzy wykonawczej i ustawodawczej, a tym samym nie doszło do skutecznego złożenia wniosku o powołanie na urząd sędziego przewidzianego w prawie krajowym;
– uczestnikom konkursu nominacyjnego nie przysługiwało odwołanie do sądu w rozumieniu art. 2 i 19 ust. 1 TUE oraz art. 6 ust. 1–3 TUE w związku z art. 47 [KPP];
b) nie spełnia wymogów sądu niezależnego powołanego na podstawie ustawy sąd, w którego składzie zasiada osoba powołana na stanowisko sędziego w tym sądzie, w procedurze uzależnionej od arbitralnej ingerencji władzy wykonawczej i pomijającej udział organów samorządu sędziowskiego, obsadzonych w większości niezależnie od władzy wykonawczej i ustawodawczej lub innego organu zapewniającego obiektywną ocenę kandydata, w świetle tego, że udział organów samorządu sędziowskiego lub innego organu niezależnego od władzy wykonawczej oraz ustawodawczej i zapewniającego obiektywną ocenę kandydata w procedurze powołania sędziego jest, w kontekście europejskiej tradycji prawnej, zakorzenionej w ww. przepisach TUE i KPP oraz stanowiącej fundament unii prawa, jaką jest Unia Europejska, niezbędny dla uznania, że sąd krajowy gwarantuje wymagany poziom skutecznej ochrony sądowej w sprawach objętych prawem Unii, a w konsekwencji zapewniona jest zasada trójpodziału i równowagi władz oraz zasada państwa prawa?
2) Czy art. 2 i art. 19 ust. 1 TUE w związku z art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji, gdy w składzie sądu zasiada osoba powołana w warunkach opisanych w [pytaniu pierwszym lit. a)]:
a) stoją one na przeszkodzie w stosowaniu przepisów prawa krajowego, które badanie zgodności z prawem powołania takiej osoby na urząd sędziego przekazują do wyłącznej właściwości izby Sądu Najwyższego, składającej się wyłącznie z osób powołanych na urząd Sędziego w warunkach opisanych w [pytaniu pierwszym lit. a)], i które zarazem nakazują pozostawienie bez rozpoznania zarzutów dotyczących powołania na urząd sędziego, przy uwzględnieniu kontekstu instytucjonalnego oraz systemowego;
b) wymagają one, w celu zapewnienia skuteczności prawa europejskiego, takiej wykładni przepisów prawa krajowego, która umożliwi sądowi z urzędu wyłączenie takiej osoby od rozpoznania sprawy na podstawie – stosowanych przez analogię – przepisów o wyłączeniu sędziego, który jest niezdolny do orzekania [iudex inhabilis]?”.
IV. W przedmiocie postępowania przed Trybunałem
20. Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 5 maja 2021 r. sprawy C‑181/21 i C‑269/21 zostały połączone do celów pisemnego i ustnego etapu postępowania oraz wydania wyroku. Sądy odsyłające wniosły też o rozpoznanie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w obu tych sprawach w trybie przyspieszonym na podstawie art. 105 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem. Tym samym postanowieniem z dnia 5 maja 2021 r. prezes Trybunału oddalił te wnioski.
21. Rzecznik Praw Obywatelskich (Polska, zwany dalej „RPO”), rząd polski i Komisja Europejska przedstawili uwagi na piśmie. Na rozprawie w dniu 29 czerwca 2022 r. wyżej wymienieni uczestnicy, Prokuratura Okręgowa w Katowicach i Prokuratura Okręgowa w Krakowie, reprezentowane przez Prokuratora Generalnego, rządy duński i niderlandzki przedstawili ustnie swoje stanowiska oraz udzielili odpowiedzi na pytania Trybunału.
V. Dopuszczalność
A. Przedstawione uwagi
22. Rząd polski podnosi osiem powodów, na podstawie których twierdzi, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym są niedopuszczalne.
23. Po pierwsze, rząd polski uważa, że realizowana obecnie reforma jego systemu sądownictwa jest kwestią, która należy do wyłącznej kompetencji tego państwa członkowskiego. Jego zdaniem wyrok Komisja/Polska (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów)(14) wydaje się mieć charakter prawotwórczy. Zaprezentowane wyżej stanowisko znajduje pewne odzwierciedlenie w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie P 7/20, w którym orzeczono w szczególności, że art. 4 ust. 3 TUE w związku z art. 279 TFUE jest niezgodny z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 1 oraz art. 90 ust. 1 Konstytucji RP w związku z jej art. 4 ust. 1. Trybunał Konstytucyjny stwierdził w związku z tym, że Trybunał Sprawiedliwości, zarządzając wobec Rzeczypospolitej Polskiej środki tymczasowe odnoszące się do ustroju i właściwości polskich sądów oraz trybu postępowania przed tymi sądami, orzekł ultra vires.
24. Po drugie, w ocenie rządu polskiego zadane pytania nie są niezbędne w rozumieniu art. 267 TFUE, ponieważ prawo Unii nie wymaga opiniowania kandydatów na stanowiska sędziowskie przez organy samorządu sędziowskiego ani w sposób generalny nie wprowadza prawa do odwołania w toku procedury powoływania sędziów.
25. Po trzecie, rząd polski przypomina, że art. 19 ust. 1 TUE i art. 47 karty praw podstawowych nakładają na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia jednostce dostępu do niezależnego sądu. Chociaż prawo jednostki do skutecznego środka prawnego ma fundamentalne znaczenie zarówno w Konstytucji RP, jak i w prawie Unii, to organizacja wymiaru sprawiedliwości należy do wyłącznej kompetencji państw członkowskich. W tym kontekście Trybunał jednoznacznie i wyczerpująco odniósł się już do wszystkich kwestii poruszonych w pytaniach prejudycjalnych, wobec czego sądy odsyłające mogą wywieść wszystkie wskazówki potrzebne do wydania przez nie orzeczeń z dotychczasowego orzecznictwa(15).
26. Po czwarte, w myśl art. 365 k.p.c. wniosek o ustanowienie zabezpieczenia roszczenia w sprawie C‑269/21 został prawomocnie rozstrzygnięty postanowieniem, które wiąże sąd odsyłający. Sąd odsyłający nie jest kompetentny ani do tego, by „wyłączyć od orzekania” sędziego, który wydał prawomocne orzeczenie, ani do tego, by podważyć postanowienie o oddaleniu wniosku o ustanowienie zabezpieczenia. W każdym wypadku strona może wystąpić z kolejnym wnioskiem o ustanowienie zabezpieczenia, w ramach którego może zażądać wyłączenia sędziego z powodu braku jego bezstronności. Pytania zadane w sprawie C‑269/21 nie służą rozstrzygnięciu rzeczywistego sporu i jako takie są hipotetyczne(16).
27. Po piąte, mimo że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym są bardzo obszerne, to zawarte w nich uzasadnienie celowości wystąpienia przez sądy odsyłające z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni przepisów prawa Unii ogranicza się do zwrócenia się do Trybunału o zbadanie, czy niektóre sądy są sądami „ustanowionymi uprzednio na mocy ustawy”. W ocenie rządu polskiego uzasadnienie to nie spełnia wymogów określonych w art. 94 regulaminu. Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą tematów natury ogólnej, związanych z niektórymi reformami polskiego wymiaru sprawiedliwości, niezależnie od faktu, że reforma ta nie dokonała zmiany wymogów, jakie stawia się kandydatom na sędziów. Data powołania danego sędziego na stanowisko sędziego sądu powszechnego nie wpływa zatem na jego kompetencje, zasady wykonywania zawodu bądź jego prawa i obowiązki, w tym gwarancje niezawisłości. Rząd polski podkreśla, że w uzasadnieniu pytań prejudycjalnych nie wskazano na konkretne przykłady braku niezawisłości sędziego lub presji, jakiej mają podlegać sędziowie powołani w ramach zreformowanych procedur. Pytania te mają zatem charakter hipotetyczny.
28. Po szóste, wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawach C‑181/21 i C‑269/21 przejawiają „zbyt dużą generalizację zagadnień będących ich przedmiotem”. Zadane pytania i spory rozpatrywane w postępowaniu głównym, które dotyczą krajowego prawa konsumenckiego transponującego dyrektywę 93/13, nie wykazują ze sobą żadnego związku. Nawet same sądy odsyłające wielokrotnie wskazują, że odnośna sytuacja „wykracza poza okoliczności sprawy”.
29. Po siódme, rząd polski uważa, że przedmiot postępowań głównych nie ma bezpośredniego związku z kwestią statusu KRS lub posiadaniem przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej przymiotu „sądu” w rozumieniu art. 2 i art. 19 ust. 1 TUE oraz art. 6 ust. 1–3 TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych. Nie ma też bezpośredniego związku między przedmiotem postępowania głównego a prawem uczestników konkursu nominacyjnego do skutecznego środka prawnego. Zakres wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest zatem zdecydowanie zbyt szeroki.
30. Po ósme, rząd polski twierdzi, że do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym w sprawie C‑269/21 właściwy jest jedynie sąd odsyłający orzekający w składzie trzyosobowym, a nie jednoosobowym. Jest to tym bardziej oczywiste, że wniosek ten został złożony już po uprawomocnieniu się postanowienia o oddaleniu wniosku u udzielenie zabezpieczenia wydanego w składzie trzyosobowym. W przypadku sprawy C‑181/21 rząd polski twierdzi, że właściwy do wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym był jedynie sąd odsyłający orzekający w składzie trzyosobowym lub przewodniczący tego składu(17). Stan faktyczny przytoczony we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest na tyle lakoniczny, że nie da się ustalić, czy sędzia sprawozdawca w sprawie, który złożył wniosek, jest jednocześnie przewodniczącym składu. Sąd odsyłający zastosował zatem art. 367 § 3 k.p.c. tylko w celu zadania pytania prejudycjalnego.
31. Na rozprawie Komisja podniosła, że pytania w sprawie C‑269/21 są niedopuszczalne. Według niej sąd odsyłający nie wyjaśnił konieczności wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie pytań dotyczących procedury, która doprowadziła do powołania sędzi A.T., w celu rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.
B. Analiza
32. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd krajowy, korzystają z domniemania, że mają znaczenie dla sprawy. Odrzucenie przez Trybunał wniosku sądu krajowego jest możliwe tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego lub prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na przedstawione mu pytania(18).
33. Zarówno z brzmienia, jak i z systematyki art. 267 TFUE wynika, że warunkiem zastosowania procedury prejudycjalnej jest rzeczywista zawisłość przed sądem odsyłającym sporu, w którym sąd ten jest zobowiązany wydać orzeczenie pozwalające na uwzględnienie orzeczenia prejudycjalnego. Odesłanie prejudycjalne musi być niezbędne dla skutecznego rozstrzygnięcia sporu. Nie ma ono służyć wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie kwestii ogólnych i hipotetycznych(19).
34. W pierwszym zarzucie niedopuszczalności rząd polski kwestionuje właściwość Trybunału do orzekania w sprawach dotyczących powoływania sędziów krajowych. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem organizacja wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich należy do kompetencji tych ostatnich. Przy wykonywaniu tej kompetencji państwa członkowskie mają jednak obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających dla nich z prawa Unii, w szczególności gdy dotyczy to przepisów krajowych regulujących procedurę powoływania sędziów lub w stosownym wypadku przepisów dotyczących odpowiedniej kontroli sądowej w kontekście takich postępowań nominacyjnych(20). Prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy jest korelatem możliwości powoływania się przez każdą osobę na naruszenie tego prawa(21). W przypadku zakwestionowania niezawisłości i bezstronności sądu z powodu, który na pierwszy rzut oka nie wydaje się oczywiście bezpodstawny(22), każdy sąd(23) jest zobowiązany zbadać, czy ze względu na swój skład stanowi on właśnie taki sąd. Badanie to jest nieodzowne dla podtrzymania zaufania, jakie sądy w demokratycznym społeczeństwie muszą wzbudzać u osób podlegających ich orzeczeniom. Przeprowadzenie takiego badania stanowi zatem istotny wymóg formalny, którego należy bezwzględnie dochować i którego spełnienie należy sprawdzić w przypadku podniesienia przez strony lub z urzędu(24). Artykuł 2 TUE i art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, jak również wymogi określone w wyroku Simpson mają charakter przekrojowy i mają zastosowanie zawsze, gdy sąd orzeka w sprawach dotyczących „dziedzin objętych prawem Unii”(25). Trybunał jest zatem właściwy do dokonywania wykładni prawa Unii w kontekście takich wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Proponuję zatem oddalić pierwszy zarzut niedopuszczalności podniesiony przez rząd polski.
35. Podniesiony przez rząd polski drugi i trzeci zarzut niedopuszczalności dotyczą istoty pytań prejudycjalnych i wykładni prawa Unii, o które wnoszą sądy odsyłające. Ze względu na swój charakter tego rodzaju zarzuty nie mogą uzasadniać stwierdzenia niedopuszczalności tych pytań(26). Jeżeli Trybunał uzna, że może udzielić odpowiedzi na zadane pytania z powołaniem się na swoje utrwalone orzecznictwo, może skorzystać z możliwości przewidzianej w art. 99 regulaminu postępowania i uczynić to w formie postanowienia z uzasadnieniem.
36. W czwartym i ósmym zarzucie niedopuszczalności rząd polski kwestionuje uprawnienie sądów odsyłających do zwrócenia się do Trybunału z wnioskami o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Dodatkowo podnosi on, że wnioski te są oderwane od istoty postępowań głównych i że na gruncie obowiązujących przepisów sądy odsyłające mogły wystąpić z nimi jedynie wówczas, gdyby orzekały w składzie trzyosobowym(27).
37. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że w ramach procedury prejudycjalnej, o której mowa w art. 267 TFUE, w świetle podziału zadań między Trybunałem a sądem krajowym do Trybunału nie należy badanie, czy postanowienie odsyłające zostało wydane zgodnie z przepisami krajowymi regulującymi ustrój sądów i postępowania przed nimi. Trybunał powinien zatem oprzeć się na postanowieniu odsyłającym wydanym przez sąd państwa członkowskiego, o ile postanowienie to nie zostało uchylone na skutek wniesienia środków zaskarżenia ewentualnie przewidzianych przez prawo krajowe(28). Trybunał uznał zatem za dopuszczalny wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez przewodniczącą składu orzekającego dotyczący prawidłowości jego obsady(29).
38. W każdym wypadku, o ile w odniesieniu do sprawy C‑181/21 rząd polski twierdzi, że nie jest jasne, czy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony przez przewodniczącego trzyosobowego składu orzekającego, oraz że sąd odsyłający – obradujący na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego – w sztuczny sposób oparł się na art. 367 § 3 k.p.c. w celu wystąpienia z tym wnioskiem, o tyle rząd ów nie wykazał, że sąd odsyłający nie miał kompetencji by to uczynić.
39. W sprawie C‑269/21 sąd odsyłający, orzekający w składzie jednego sędziego, wskazuje powody, dla których uważa, że orzeczenie tego sądu, orzekającego w składzie trzyosobowym, rozpatrującego zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia, może mieć wpływ na postępowanie główne, w którym orzekać będzie ów skład jednoosobowy. Wskazuje on, że orzeczenie składu trzyosobowego zostało mu zwrócone do ponownego rozpoznania i że ma on uzasadnione wątpliwości co do zgodności tego trzyosobowego składu z wymogami prawa krajowego i prawa Unii. Sąd odsyłający zauważył, że kwestia prawidłowości postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia ma zasadnicze znaczenie dla ustalenia sytuacji prawnej konsumenta. Pewność co do prawidłowości składu orzekającego, który rozpoznawał zażalenie, ma zatem zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym(30).
40. Biorąc pod uwagę bezpośredni związek, jaki opisuje sąd odsyłający, między postanowieniem o odmowie udzielenia zabezpieczenia roszczenia wydanym w postępowaniu odwoławczym przez trzyosobowy skład sądu a postępowaniem głównym, uważam, że wbrew twierdzeniom rządu polskiego i Komisji odpowiedź Trybunału na pytania dotyczące wykładni prawa Unii, które zostały mu postawione w sprawie C‑269/21, może być konieczna, aby umożliwić sądowi odsyłającemu rozstrzygnięcie kwestii wynikłych na tle krajowego prawa procesowego przed wydaniem orzeczenia co do istoty zawisłego przed nim sporu.
41. Co się tyczy podnoszonego przez rząd polski piątego i szóstego zarzutu niedopuszczalności, które w pewnym stopniu się pokrywają, uważam, że sądy odsyłające w sposób wymagany prawem przedstawiły stan faktyczny sporów w postępowaniach głównych, mające zastosowanie przepisy krajowe i ich wątpliwości co do zgodności procedur, które doprowadziły do powołania sędzi A.Z. i A.T. z prawem Unii. Zgadzam się, że powody, dla których sądy odsyłające uznały, iż odpowiedź Trybunału na ich pytania jest konieczna w świetle wyroków, jakie mają wydać w toczących się przed nimi postępowaniach, jedynie w niewielkim stopniu odnoszą się do sporów z zakresu prawa konsumenckiego. Nie ulega jednak wątpliwości, że sądy te dążą do ustalenia, przed rozstrzygnięciem tych sporów, czy składy sądów odsyłających, w których zasiadają sędzie A.Z. i A.T., spełniają wymóg bycia „sądem ustanowionym na mocy ustawy” w świetle prawa Unii, a gdyby było inaczej, jakie są konsekwencje tego ustalenia. W szczególności zmierzają one do ustalenia, czy sądy odsyłające, orzekające w składzie jednoosobowym, z mocy własnych kompetencji mogą wyłączyć sędzie A.Z. i A.T. od orzekania. Chociaż wpływ wykładni prawa Unii, o dokonanie której zwracają się sądy odsyłające, może wykraczać poza stan faktyczny zawisłych przed nimi spraw, okoliczność ta pozostaje bez wpływu na dopuszczalność zadanych przez nie pytań(31).
42. Proponuję zatem, aby Trybunał oddalił wszystkie zarzuty niedopuszczalności pytań zadanych przez sądy odsyłające.
VI. Co do istoty
A. Uwagi wstępne
43. Przedmiot niniejszego postępowania prejudycjalnego częściowo pokrywa się z przedmiotem skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego(32) w sprawie Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21)(33). Chociaż postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego i postępowanie prejudycjalne są odrębnymi postępowaniami o odmiennych skutkach prawnych(34), w stosownych przypadkach będę odsyłał do mojej opinii dotyczącej wspomnianego postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, przedstawionej w tym samym dniu co niniejsza opinia, zwłaszcza do jej pkt 46–60, w których przedstawiono aksjomaty prawne, które moim zdaniem są istotne dla niniejszych postępowań.
44. Z wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że sądy odsyłające dążą do uzyskania wykładni zasady uprzedniego ustanowienia sądu na mocy ustawy wyrażonej w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych. Na pytania przedstawione przez sądy odsyłające należy zatem odpowiedzieć wyłącznie w świetle tej zasady.
45. Zdaniem Komisji konstytucyjne funkcje sędziów Sądu Najwyższego i wpływ, jaki wywierają oni w porównaniu z sędziami sądów powszechnych, w połączeniu z mniejszym ryzykiem ingerencji władzy wykonawczej i ustawodawczej na przebieg postępowania nominacyjnego na stanowiska w tych sądach uzasadniają odmienną ocenę zgodności z prawem powołania sędziego w świetle art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Według Komisji ocena powołania danego kandydata na stanowisko sędziego sądu powszechnego powinna być zindywidualizowana, w przeciwieństwie do systemowego podejścia, które należy zastosować do postępowania nominacyjnego sędziów Sądu Najwyższego. RPO i Komisja zwracają uwagę, że w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. Sąd Najwyższy w składzie trzech połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych(35) dokonał rozróżnienia pomiędzy sędziami Sądu Najwyższego a sędziami sądów powszechnych do celów badania dochowania przez nich standardu niezawisłości i bezstronności. W przywołanej uchwale uznano, że wadliwość procesu powołania zachodzi wówczas, gdy „prowadzi, w konkretnych okolicznościach”, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 karty praw podstawowych oraz art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej „EKPC”). Sąd Najwyższy wskazał zatem, że wśród okoliczności, które należy wziąć pod uwagę, powinny się znaleźć także okoliczności odnoszące się do samych sędziów biorących udział w postępowaniach konkursowych przed KRS oraz charakteru spraw, w których orzekają lub orzekały sądy z ich udziałem(36). Takiego zindywidualizowanego badania Sąd Najwyższy nie wymagał natomiast w odniesieniu do sędziów Sądu Najwyższego(37).
46. Pytania sądów odsyłających dotyczą wymogu uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy, a nie niezależności i bezstronności sądów, do których odnosi się wspomniana uchwała. Zważywszy, że wszystkie te kryteria są ze sobą nierozerwalnie związane i w znacznym stopniu się pokrywają(38), należy podkreślić, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych nie wprowadza rozróżnienia między sądami najwyższymi państw członkowskich a innymi sądami istniejącymi w ramach ich porządków prawnych. Zasadnicze wymogi niezawisłości(39), bezstronności i uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy mają zastosowanie bez rozróżnienia do wszystkich sądów państw członkowskich, niezależnie od zakresu ich właściwości lub umiejscowienia w hierarchii sądów tego państwa. Gdyby było inaczej, moglibyśmy mieć do czynienia z różnymi standardami ochrony sądowej w zależności od szczebla sądu w systemie sądowniczym, którego jest on częścią. Takie podejście byłoby zasadniczo i oczywiście błędne. W każdym wypadku z uwagi na to, że zdecydowana większość obywateli Unii ma w ramach swoich krajowych porządków prawnych kontakt przede wszystkim z sądami powszechnymi, ciążący na owych sądach powszechnych obowiązek podtrzymania przekonania tych obywateli o dochowywaniu zasady państwa prawnego jest szczególnie istotny. Powyższy argument jest tym bardziej nieracjonalny, jeśli spojrzymy na rozwój porządku prawnego Unii, który w znaczniej mierze był kształtowany przez sądy „niższego szczebla” w porządkach prawnych państwa członkowskiego(40). Artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych wymaga stosowania jednolitego standardu niezależnie od pozycji, jaką sąd zajmuje w krajowym systemie prawnym. Badanie poszanowania tych zasadniczych wymogów wymaga zatem zbadania wszystkich istotnych czynników, niezależnie od tego, czy mają one charakter systemowy, czy indywidualny.
B. W przedmiocie pytania pierwszego
47. Pytanie pierwsze dotyczy ustalenia, czy art. 19 ust. 1 TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że sąd powszechny jest „sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy”, w sytuacji gdy sędzia będący częścią składu orzekającego rozpoznającego sprawę został powołany w wyniku procedury, w której: a) wbrew krajowym przepisom pominięto wymóg zaopiniowania kandydatury na stanowisko sędziowskie przez zgromadzenie sędziów bądź wskutek zmiany prawa krajowego wymóg opiniowania kandydatury na stanowisko sędziowskie spoczywał na kolegium sądu, który to organ został skonstruowany w ten sposób, że większość osób w nim zasiadających zostało nominowanych przez Ministra Sprawiedliwości; b) kandydaci zostali powołani na stanowisko na podstawie uchwały KRS; oraz c) uczestnikom konkursu nominacyjnego nie przysługiwało odwołanie do sądu w rozumieniu powyższych postanowień prawa Unii(41).
48. Z orzecznictwa Trybunału rozwiniętego w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”) wynika, że proces powoływania sędziów stanowi element nierozerwalnie związany z pojęciem „sądu ustanowionego na mocy ustawy”, z uwagi na fundamentalne następstwa, jakie proces ten ma dla prawidłowego funkcjonowania oraz legitymizacji władzy sądowniczej w demokratycznym państwie, w którym obowiązuje zasada rządów prawa(42). W wyroku Getin Noble Bank(43) Trybunał wskazał, że nieprawidłowość, której dopuszczono się przy powołaniu sędziów, pociąga za sobą naruszenie wymogu dotyczącego ustanowienia sądu na mocy ustawy, w szczególności gdy nieprawidłowość ta ma taki charakter i wagę, że stwarza ona rzeczywiste ryzyko, że pozostałe władze, w szczególności władza wykonawcza, mogły skorzystać z nienależnych im uprawnień dyskrecjonalnych, narażając prawidłowość skutku, do którego prowadzi procedura powołania, i wzbudzając w ten sposób uzasadnione wątpliwości w przekonaniu jednostek co do niezawisłości i bezstronności danego sędziego lub danych sędziów. Ma to miejsce wówczas, gdy dotyczy to podstawowych norm stanowiących integralną część ustroju i funkcjonowania danego systemu sądowniczego. Nie każde uchybienie, które może wystąpić w trakcie procedury powołania sędziego, pozwala na podanie w wątpliwość niezawisłości i bezstronności tego sędziego, a tym samym na wzbudzenie wątpliwości co do tego, czy skład orzekający, w którym on zasiada, ma przymiot „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” w rozumieniu prawa Unii.
49. W celu ustalenia, że doszło do naruszenia wymogu sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy i skutków tego naruszenia, należy dokonać całościowej oceny wszystkich okoliczności, które wraz z innymi czynnikami mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności sędziów zasiadających w tym sądzie(44). Należy wobec tego ustalić, czy materialne warunki oraz zasady proceduralne odnoszące się do procesu nominacyjnego sędziów prowadzą do powstania w przekonaniu jednostek uzasadnionych wątpliwości co do niepodatności tych sędziów na czynniki zewnętrzne oraz ich neutralności względem ścierających się przed nimi interesów po tym, jak zostaną oni powołani. Trybunał orzekł, że owe warunki i zasady proceduralne powinny być sformułowane w taki sposób, aby wykluczyć nie tylko wszelki bezpośredni wpływ w postaci zaleceń, ale również bardziej pośrednie formy oddziaływania, które mogą zaważyć na decyzjach danych sędziów(45).
50. Rozpatrywane tu wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i przedstawione pytania wskazują na wątpliwości natury ogólnej lub systemowej(46). Odnoszą się one nie tylko do postępowania, w wyniku którego powołano sędzie A.Z i A.T., do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego odpowiednio Sądu Okręgowego w Katowicach i Sądu Okręgowego w Krakowie, lecz również, w sposób dorozumiany, do postępowań nominacyjnych wielu innych sędziów sądów powszechnych. Nic nie wskazuje na to, by sędzie A.Z. i A.T. zostały powołane w postępowaniach, które znacząco odbiegałaby od postępowań, w wyniku których doszło do nowych powołań innych sędziów sądów powszechnych(47), ani też na to, by sędzie te działały w sposób niewłaściwy lub nieprawidłowy. W tym względzie można zauważyć, że od czasu ich powołania odpowiednio w 1996 r. i w 2009 r. zarówno sędzia A.Z., jak i sędzia A.T. sprawowały funkcje sędziów sądów powszechnych. Niniejsze postępowanie nie podważa zgodności z prawem postępowań, w wyniku których zostały one pierwotnie powołane do pełnienia urzędu sędziego. Nie są też kwestionowane ich kwalifikacje i doświadczenie zawodowe, a tym samym zdolność do pełnienia nowych funkcji w Sądzie Okręgowym w Katowicach i w Sądzie Okręgowym w Krakowie.
51. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że przedstawione w pkt 47 niniejszej opinii trzy czynniki, na które powołały się sądy odsyłające, należy oceniać najpierw pojedynczo, a następnie dokonać oceny ich łącznego lub całościowego skutku. O ile pojedynczo żaden z wyróżnionych przez sądy odsyłające czynników niekoniecznie musi być problematyczny w świetle wymogów określonych przez Trybunał w odniesieniu do art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, o tyle ich zbieg, oceniany w kontekście przebiegu procesu nominacyjnego, może prowadzić do powzięcia wątpliwości co do zgodności z prawem tego procesu i dochowania w nim powyższych wymogów(48).
52. Dla ułatwienia w pierwszej kolejności przeanalizuję drugi z wymienionych czynników, dotyczący udziału KRS w postępowaniach nominacyjnych.
1. W przedmiocie drugiego z wymienionych czynników
53. Sądy odsyłające stoją na stanowisku, że KRS w obecnym składzie nie spełnia swojej konstytucyjnej roli polegającej na staniu na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów(49). W tym względzie szeroko powołują się one na zmiany składu KRS i roli tego organu w procedurze nominacyjnej sędziów, jakie zaszły od 2018 r.(50).
54. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE stoi na przeszkodzie przepisom krajowym dotyczącym organizacji wymiaru sprawiedliwości, które osłabiają w danym państwie członkowskim ochronę wartości, jaką jest państwo prawne, w szczególności gwarancje niezawisłości sędziowskiej. W tym względzie Trybunał wyjaśnił, że wzmocniony wpływ władzy ustawodawczej i wykonawczej na wybór członków KRS od 2018 r. wzbudza uzasadnione i poważne wątpliwości co do niezależności tego organu i jego roli w procesie powoływania sędziów, a w konsekwencji co do niezawisłości tych ostatnich i niezależności sądów, w których zasiadają(51). Trybunał orzekł również, że w świetle art. 179 Konstytucji RP KRS odgrywa decydującą rolę w powoływaniu sędziów Sądu Najwyższego(52). Z wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że KRS odgrywa równie decydującą rolę w procedurze powoływania sędziów sądów powszechnych.
55. Pomimo obniżenia od 2018 r. gwarancji ochrony wartości państwa prawnego Trybunał stwierdził, że udział organu takiego jak KRS(53) w procedurze powoływania sędziów sam w sobie nie może prowadzić do powzięcia wątpliwości co do niezawisłości sędziów wyłonionych w tym procesie. Niemniej jednak możliwe jest dojście do innego wniosku, jeżeli udział takiego organu jak KRS, w połączeniu z innymi istotnymi czynnikami i warunkami, w jakich przebiegał proces nominacyjny, prowadzi do powstania takich wątpliwości(54). Ocena ta pozostaje aktualna na gruncie wymogu uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy, na który powołano się w ramach niniejszego postępowania, w szczególności w zakresie, w jakim w myśl art. 186 Konstytucji RP KRS stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
2. W przedmiocie pierwszego z wymienionych czynników
56. Stan faktyczny w sprawach C‑181/21 i C‑269/21 różni się z punktu widzenia pierwszego z wymienionych czynników, który odnosi się do braku udziału organu samorządu sędziowskiego w procedurze nominacyjnej na stanowiska sędziowskie.
57. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie C‑181/21 wynika, że w ocenianym okresie prawo polskie wyraźnie przewidywało udział w procedurze nominacyjnej zgromadzenia sędziów(55). Sąd odsyłający wskazał też, że zgromadzenie sędziów miało wyłączną kompetencję do zainicjowania postępowania przed KRS i że jego udział w procedurze nominacyjnej sędziów miał zasadnicze(56) znaczenie w świetle obowiązującej na mocy Konstytucji RP zasady podziału władzy(57). Według niego wykluczenie zgromadzenia sędziów z udziału w procedurze nominacyjnej sprawia, że procedura ta jest niezgodna z krajowym porządkiem ustawowym i konstytucyjnym, prowadząc tym samym do wadliwego w świetle prawa polskiego ukształtowania składu właściwego sądu.
58. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie C‑181/21 wynika, że zgromadzenie sędziów tymczasowo wstrzymało się z opiniowaniem kandydatur na sędziów z powodu obaw dotyczących statusu KRS. Mimo braku opinii i przyczyn wstrzymania się od ich wydawania proces nominacyjny toczył się dalej. Chociaż zgromadzenie sędziów nie zostało zatem wykluczone z postępowania nominacyjnego, a samo wstrzymało się od opiniowania kandydatur, to wydaje się, z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający, że mimo bezterminowego – jak się wydaje – charakteru tego wstrzymania się i ewentualnych opóźnień, jakie mogły z tego wynikać dla postępowania nominacyjnego sędziów, w odnośnym czasie przeprowadzenie postępowania nominacyjnego na stanowiska sędziowskie bez uzyskania opinii zgromadzenia sędziów na temat kandydatów było sprzeczne z prawem krajowym. Z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi nie wynika bowiem, by podjęto jakichkolwiek kroki prawne w celu zgodnego z prawem odstąpienia od wymogu uzyskania opinii zgromadzenia, albo że takie kroki mogły zostać podjęte, bądź też, że istniała pilna potrzeba natychmiastowego powołania sędziów bez oczekiwania na taką opinię.
59. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że interwencja organu, takiego jak zgromadzenie sędziów, w procesie powoływania sędziów może co do zasady przyczynić się do obiektywizacji tego procesu, pod warunkiem jednak, że organ ten sam jest wystarczająco niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz od organu, któremu ma przedłożyć swoją opinię(58). Okoliczności, w których zgromadzenie sędziów wstrzymało się od opiniowania w sprawie C‑181/21, oraz działania Prezesa Sądu Apelacyjnego, który przewodniczył temu zgromadzeniu i który został wyznaczony przez Ministra Sprawiedliwości, mogą wzbudzać wątpliwości. W związku z tym uważam, że działanie Prezesa Sądu Apelacyjnego, który postąpił wbrew stanowisku właściwego zgromadzenia, budzi zastrzeżenia, ponieważ potencjalnie naraża ten etap procesu nominacyjnego na krytykę z uwagi na sposób, w jaki część społeczeństwa może postrzegać tę bezprawną ingerencję władzy wykonawczej. W wyroku Getin Noble Bank(59) Trybunał przypomniał, że wyrażenie „ustanowiony na mocy ustawy” ma na celu uniknięcie sytuacji, w której organizacja wymiaru sprawiedliwości zostałaby pozostawiona uznaniu władzy wykonawczej, oraz zapewnienie, by kwestia ta była regulowana ustawą uchwaloną przez władzę ustawodawczą. Tymczasem, jak się jednak wydaje, do czasu rozpoczęcia procedury nominacyjnej w sprawie C‑181/21 rola zgromadzenia sędziów została zmarginalizowana ze względu na decydującą rolę KRS w tym procesie(60). Z tego względu nie sądzę, aby pierwszy z wymienionych czynników, rozpatrywany oddzielnie, był na tyle poważny, by mógł podważyć zgodność z prawem procedury powołania na stanowisko sędziowskie w sprawie C‑181/21. Ostateczne rozstrzygnięcie tej kwestii należy jednak do sądu odsyłającego.
60. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie C‑269/21 wynika, że w następstwie zmiany przepisów(61) w trakcie rozpatrywanej procedury nominacyjnej nie było już wymogu opiniowania kandydatur na stanowisko sędziowskie przez zgromadzenie sędziów. Sąd odsyłający wskazał, że ustawa ta została zmieniona ze względu na praktykę zgromadzeń sędziów polegającą na wstrzymywaniu się od opiniowania kandydatur. Kolegium właściwego sądu wydało opinię w sprawie jedynego kandydata w postępowaniu – sędzi A.T. – zgodnie z wymogami ustawy zmieniającej, w związku z czym ten aspekt postępowania był zgodny z prawem polskim. Sąd odsyłający twierdzi, że kolegium, w skład którego wchodzą prezesi odnośnych sądów, z których połowa została powołana przez Ministra Sprawiedliwości(62), przestało być organem samorządu sędziowskiego. Ustawa zmieniająca wyeliminowała w ten sposób organy samorządu sędziowskiego z udziału w postępowaniu nominacyjnym(63). Zdaniem sądu odsyłającego jest to sprzeczne z Konstytucją RP oraz z zasadą podziału władzy z takim skutkiem, że sąd, w skład którego wchodzi sędzia powołany w procedurze bez udziału takich organów, jest obsadzony wadliwie. Sąd odsyłający dodaje, że brak organów samorządu sędziowskiego jest tym bardziej dojmujący, że KRS w składzie po 2018 r. przestała działać jako organ samorządu sędziowskiego.
61. Odnośnie do udziału kolegium danego sądu w procedurze nominacyjnej z wyroku Land Hessen(64) wynika, że okoliczność, iż połowa członków takiego organu jest powoływana przez ministra sprawiedliwości, sama w sobie nie rzutuje negatywnie na zgodność z wymogami art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE.
62. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie C‑269/21 wynika, że ograniczenie roli zgromadzenia sędziów i wzmocnienie pozycji kolegium danego sądu w postępowaniu nominacyjnym są ściśle związane ze zwiększeniem roli KRS w tym postępowaniu od 2018 r., co stanowi kolejne obniżenie poziomu ochrony praworządności w Polsce(65). Niemniej jednak zgodnie z Konstytucją RP KRS stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, nie zaś zgromadzeń sędziów bądź kolegiów sądów. Zważywszy, że z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, iż ograniczenie roli zgromadzenia sędziów w procesie nominacyjnym sędziów i wzmocnienie pozycji kolegium danego sądu jest częścią zmieniającej się strategii legislacyjnej realizowanej wraz z restrukturyzacją KRS i wzmocnieniem roli tego organu w procesie nominacyjnym, w szczególności od 2018 r., okoliczności te należy oceniać łącznie. W świetle wyroku Openbaar Ministerie (Sąd ustanowiony ustawą w wydającym nakaz państwie członkowskim)(66), dotyczącego KRS i decydującej roli, jaką ten organ odgrywa w procesie nominacyjnym od 2018 r., czyli przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, uważam, że pierwszy z wymienionych czynników sam w sobie nie pociąga za sobą nieważności postępowania w sprawie powołania sędzi, której dotyczyła sprawa C‑269/21. Ostateczne rozstrzygnięcie tej kwestii również należy jednak do sądu odsyłającego.
3. W przedmiocie trzeciego z wymienionych czynników
63. Trzeci czynnik wymieniony w ramach pytania pierwszego i pytanie drugie są ze sobą powiązane, ponieważ dotyczą prawa kandydatów, którzy nie zostali rekomendowani do powołania, do podważenia postępowania nominacyjnego na stanowisko sędziego sądu powszechnego przed sądem, który spełnia wymogi określone w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych(67).
64. Co się tyczy trzeciego z wymienionych czynników, sądy odsyłające wskazują, że kandydatom na sędziów sądów powszechnych nie przysługuje odwołanie do sądu, który spełnia wymogi określone w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych. Zwracają w tym względzie uwagę, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej, do której właściwości należy rozpoznawanie odwołań od uchwał KRS wydawanych w ramach procesu nominacyjnego na podstawie art. 26 § 1 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym, nie spełnia tych wymogów.
65. Sądy odsyłające podnoszą również, że powołanie nowych sędziów Sądu Najwyższego, w tym sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej, jest obarczone wadą prawną, ponieważ: a) Prezes Rady Ministrów nie kontrasygnował – wbrew wymogom art. 144 ust. 2 Konstytucji RP – aktu inicjującego to postępowanie; b) KRS nie przeprowadziła weryfikacji zgłoszeń, a jedynie dokonała pobieżnej oceny kandydatów w oparciu o ograniczony materiał, w większości przedstawiony przez samych kandydatów; c) polityczne zainteresowanie oraz wpływ władzy wykonawczej na proces wyboru kandydatów były oczywiste, ponieważ KRS zawnioskowała o powołanie wyłącznie kandydatów, którzy mieli poparcie władzy; d) uchwała KRS w przedmiocie wniosków o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego została zaskarżona do Naczelnego Sądu Administracyjnego (Polska) przez niektórych spośród kandydatów, którzy nie zostali rekomendowani do powołania, w związku z czym nie była prawomocna; mimo że Naczelny Sąd Administracyjny wstrzymał wykonanie szeregu uchwał KRS, Prezydent RP wręczył akty powołania kandydatom wskazanym przez KRS; co więcej, osoby te przyjęły owe powołania, choć wiedziały, że proces powołania powinien być wstrzymany; okoliczności te podważają nie tylko kompetencje zawodowe, ale również integralność moralną zainteresowanych; e) proces powołania sędziów do Sądu Najwyższego nie podlegał skutecznej kontroli sądowej ani przed ostatecznym powołaniem przez Prezydenta RP, ani też po nim(68).
66. Mimo stwierdzenia przez Sąd Najwyższy, w oparciu o wyrok A.K.(69), iż orzeczenia wydane przez tych sędziów są nieważne, Izba Kontroli Nadzwyczajnej dalej orzeka. Ponadto zdaniem sądów odsyłających od czasu przyjęcia uchwały z dnia 8 stycznia 2020 r.(70) Izba Kontroli Nadzwyczajnej nie bada spełnienia w rozpatrywanych przez nią sprawach wymogu uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy świetle art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych(71). Sądy odsyłające uważają zatem, że stosowana przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej procedura kontroli uchwał KRS jest nieskuteczna. W braku skutecznego środka zaskarżenia przed Izbą Kontroli Nadzwyczajnej w przypadku wątpliwości dotyczących prawidłowości procedury nominacyjnej sędziów sądów powszechnych sądy te nie są sądami ustanowionymi na mocy ustawy.
67. Poprzez pytanie drugie sądy odsyłające zmierzają do ustalenia, czy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom przyznającym Izbie Kontroli Nadzwyczajnej, w skład której wchodzą wyłącznie osoby powołane w sposób przedstawiony w pytaniu pierwszym, wyłączną właściwość do badania zgodności z prawem powołania sędziów sądów powszechnych. Sądy odsyłające wskazują, że na podstawie art. 26 § 2 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym Izba Kontroli Nadzwyczajnej posiada wyłączną właściwość do rozpoznawania wniosków dotyczących wyłączenia sędziego albo o oznaczenie sądu, przed którymi ma się toczyć postępowanie, obejmujących zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego. Jednakże w myśl art. 26 § 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym wniosek, o którym mowa w jej art. 26 § 2, pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli obejmuje ustalenie oraz ocenę zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Sądy odsyłające uważają zatem, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej nie tylko nie spełnia wymogu uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy, ale też nie bada kwestii, czy ten wymóg spełnia inny sąd(72). Sądy odsyłające uważają zatem, że mają obowiązek odstąpić od stosowania art. 26 §§ 2 i 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym w celu zapewnienia skuteczności prawa Unii. Odstąpienie od stosowania tych przepisów krajowych nie rozstrzyga jednak kwestii kroków proceduralnych, jakie w celu zapewnienia skuteczności prawa Unii sąd powinien podjąć w sytuacji opisanej w pytaniu pierwszym. Sądy odsyłające zastanawiają się zatem, czy mogą zastosować w drodze analogii krajowe przepisy dotyczące wyłączenia sędziego z mocy ustawy (iudex inhabilis)(73), dzięki czemu sąd miałby możliwość z urzędu wyłączenia od orzekania sędziego, który został powołany na stanowisko sędziego sądu powszechnego w takiej procedurze(74).
68. Z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sądy odsyłające wydaje się, że przed wejściem w życie ustawy zmieniającej w dniu 14 lutego 2020 r. uchwały KRS podejmowane w procesie powoływania sędziów sądów powszechnych mogły zostać zaskarżone do Izby Kontroli Nadzwyczajnej na podstawie art. 44 ust. 1 ustawy o KRS i art. 26 § 1 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym.
69. Jak wskazałem w pkt 93–111 opinii w sprawie Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21), przyznanie Izbie Kontroli Nadzwyczajnej wyłącznej właściwości do orzekania w sprawach dotyczących niezależności sądu lub niezawisłości składu orzekającego bądź sędziego na podstawie art. 26 § 2 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym zasadniczo nie narusza art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 47 karty praw podstawowych, chyba że ten przepis prawa krajowego oraz przewidziane w nim procedury i przepisy dotyczące właściwości podważają pełną skuteczność tych postanowień i zasadę pierwszeństwa prawa Unii. Moim zdaniem analiza ta ma zastosowanie w drodze analogii do art. 44 ust. 1 ustawy o KRS oraz art. 26 § 1 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym. Uważam zatem, że powierzenie Izbie Kontroli Nadzwyczajnej wyłącznej właściwości na podstawie art. 44 ust. 1 ustawy o KRS oraz art. 26 §§ 1 i 2 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym co do zasady nie jest sprzeczne z prawem Unii.
70. Chociaż art. 44 ust. 1 ustawy o KRS i art. 26 § 1 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym wydają się pozostawać w mocy, to jednak brzmienie między innymi art. 26 § 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym w następstwie wejścia w życie ustawy zmieniającej wyraźnie zakazuje Sądowi Najwyższemu, w tym Izbie Kontroli Nadzwyczajnej, ustalania lub oceny „zgodności z prawem powołania sędziego”. Ten sam przepis zabrania również temu sądowi ustalania oraz oceny „umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości”(75). Brzmienie tego przepisu jest zatem tak szerokie, że pozbawia Sąd Najwyższy możliwości oceny kwestii dotyczących w szczególności uprzedniego ustanowienia sądu na mocy ustawy, czego wymaga wyrok Simpson(76).
71. Zarówno z wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jak i z pytań przedstawionych w niniejszych sprawach wynika, że sądy odsyłające uważają, iż Izba Kontroli Nadzwyczajnej nie może rozpatrywać zarzutów prawnych wobec powołania na stanowisko sędziowskie przez Prezydenta RP ani badać, czy dany sąd został ustanowiony na mocy ustawy(77). W związku z tym, że mimo iż Izba Kontroli Nadzwyczajnej ma uprawnienia, przynajmniej w sferze deklaratoryjnej(78), do kontrolowania uchwał KRS wydawanych w procesie powoływania sędziów sądów powszechnych, zakres tej kontroli został w znacznej mierze – i moim zdaniem wbrew prawu – zawężony(79).
72. Co się tyczy sprawy C‑269/21(80), sędzia A.T. została powołana na stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Krakowie na podstawie uchwały KRS z dnia 7 lipca 2020 r., czyli po wejściu w życie art. 26 § 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym. W sprawie tej kwestia spełniania przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej wymogów art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych jest bezprzedmiotowa, ponieważ na gruncie ówczesnych przepisów krajowych sąd ten nie był właściwy do dokonania kontroli odnośnej uchwały KRS w celu ustalenia „zgodności z prawem powołania sędziego” lub jego „umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości”.
73. Należy zatem ustalić, czy brak skutecznej kontroli sądowej uchwał KRS, na podstawie których doszło do powołania sędziów sądów powszechnych, w połączeniu z decydującą rolą, jaką odgrywa KRS w procedurze powoływania sędziów, i ograniczeniem roli zgromadzeń sędziów może wywołać w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niepodatności sędziów takich jak A.T. na czynniki zewnętrzne oraz ich neutralności względem ścierających się przed nimi interesów.
74. Z wyroku A.B.(81) wynika, że wobec tego, że KRS nie daje wystarczających gwarancji niezależności, konieczne jest zapewnienie, aby kandydaci, którzy nie zostali rekomendowani do powołania, mieli możliwość zaskarżenia uchwał KRS, jeżeli wszystkie istotne czynniki charakteryzujące przebieg procedury nominacyjnej mogą wywołać w przekonaniu jednostek wątpliwości natury systemowej co do niezawisłości i bezstronności sędziów powołanych w jej wyniku(82).
75. W sprawie C‑269/21 sąd odsyłający nie przedstawił żadnego konkretnego dowodu natury systemowej, innego niż trzy wymienione przez niego czynniki, czy też natury indywidualnej, aby wykazać, że w przekonaniu jednostek istnieją poważne wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności sędziów powołanych na stanowisko sędziów sądów powszechnych w rozpatrywanym postępowaniu nominacyjnym, w tym sędzi A.T.(83).
76. Z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający nie uważam, by trzy czynniki, na które się on powołuje, były same w sobie wystarczające do zakwestionowania postępowania, które doprowadziło do powołania sędziego takiego jak sędzia A.T. na stanowisko sędziego sądu powszechnego, w świetle wymogów art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych. Jedyną nową okolicznością w sprawie C‑269/21 poza okolicznościami przywołanymi przez Trybunał w pkt 128, 129 i 136 wyroku A.B. jest brak udziału w procesie nominacyjnym organów samorządu sędziowskiego. Biorąc pod uwagę decydującą rolę, jaką odgrywa KRS w ramach procedury powoływania sędziów, ten dodatkowy czynnik sam w sobie nie wydaje mi się wystarczający do podważenia postępowania, które doprowadziło do powołania sędzi A.T.(84).
77. W sprawie C‑181/21 sędzia A.Z. została powołana przez Prezydenta RP w dniu 26 listopada 2020 r. na podstawie uchwały KRS z dnia 7 maja 2019 r. Wydaje się zatem, ponownie z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający, że odnośna uchwała KRS mogła co do zasady zostać zakwestionowana przed Izbą Kontroli Nadzwyczajnej(85), ponieważ została ona przyjęta zarówno przed wejściem w życie ustawy zmieniającej(86), jak i przed wydaniem uchwały Izby Kontroli Nadzwyczajnej z dnia 8 stycznia 2020 r.(87).
78. Podobnie jak w sprawie C‑269/21, sąd odsyłający w sprawie C‑181/21 nie przedstawił żadnego konkretnego dowodu natury systemowej, innego niż trzy czynniki, które opisał w pytaniu pierwszym, czy też natury indywidualnej, aby wykazać, że w przekonaniu jednostek istnieją uzasadnione i poważne wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności sędziów powołanych na stanowiska sędziów sądów powszechnych w rozpatrywanym postępowaniu nominacyjnego, w tym sędzi A.Z. Ponieważ, z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający, nie uważam, by te trzy czynniki były same w sobie wystarczające do zakwestionowania postępowania, które doprowadziło do powołania sędzi A.Z. na stanowisko sędziego sądu powszechnego, w świetle wymogów art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych, proponuję, aby uznać, że pytanie dotyczące spełniania przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej tych wymogów jest bezprzedmiotowe.
VII. Wnioski
79. W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, by na pytania przedstawione przez Sąd Okręgowy w Katowicach (Polska) i Sąd Okręgowy w Krakowie (Polska) odpowiedział następująco:
Artykuł 19 ust. 1 drugi akapit TUE, odczytywany w świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, należy interpretować w ten sposób, że:
Sąd nie stanowi „sądu ustanowionego na mocy ustawy”, jeżeli sędzia zasiadający w składzie orzekającym tego sądu został powołany w wyniku procedury, w której: a) nie zasięgnięto opinii organu samorządu sędziowskiego; b) kandydaci na to stanowisko zostali powołani na podstawie uchwały organu takiego jak Krajowa Rada Sądownictwa (Polska); i c) kandydaci w konkursie nie mogli zaskarżyć postępowania nominacyjnego do sądu spełniającego wymogi prawa Unii, a powyższe czynniki w połączeniu z wszelkimi innymi istotnymi okolicznościami charakteryzującymi przebieg tego postępowania mogą wzbudzać w przekonaniu jednostek wątpliwości natury systemowej co do niezawisłości i bezstronności sędziów powołanych w jego wyniku.
1 Język oryginału: angielski.
2 Zobacz ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. z 2011 r., Nr 126, poz. 714), ze zmianami wprowadzonymi między innymi ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3), która weszła w życie w dniu 17 stycznia 2018 r., oraz ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 1443) (zwana dalej „ustawą o KRS”).
3 Dz.U. z 2018 r., poz. 5; weszła w życie w dniu 3 kwietnia 2018 r.
4 Dz.U. z 2020 r., poz. 190.
5 Dz.U. z 2001 r., nr 98, poz. 1070.
6 Dz.U. z 1964 r., poz. 269.
7 Dz.U. 1993, L 95, s. 1; sprostowania: Dz.U. 2016, L 276, s. 17; Dz.U. 2018, L 155, s. 35; Dz.U. 2020, L 359, s. 21.
8 Zobacz art. 58 § 4 p.u.s.p.
9 Wyrok z dnia 3 października 2019 r. (C‑260/18, EU:C:2019:819).
10 W następstwie obwieszczenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 czerwca 2019 r. o wolnych stanowiskach sędziowskich, ogłoszonego w Monitorze Polskim.
11 Dwunastoma głosami „za”, przy sześciu głosach „przeciw” i dwóch głosach wstrzymujących się.
12 Ta część pytania dotyczy sprawy C‑181/21.
13 Ta część pytania dotyczy sprawy C‑269/21.
14 Wyrok z dnia 15 lipca 2021 r. (C‑791/19, EU:C:2021:596).
15 Zobacz wyroki: z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa) (C‑216/18 PPU, EU:C:2018:586); z dnia 9 lipca 2020 r., Land Hessen (C‑272/19, EU:C:2020:535); z dnia 20 kwietnia 2021 r., Repubblika (C‑896/19, EU:C:2021:311).
16 Postanowienia: z dnia 24 marca 2009 r., Nationale Loterij (C‑525/06, EU:C:2009:179, pkt 9, 10); z dnia 23 marca 2016 r., Overseas Financial i Oaktree Finance (C‑319/15, niepublikowane, EU:C:2016:268, pkt 33).
17 Zobacz opinia rzecznika generalnego M. Bobeka w sprawach połączonych Prokuratura Rejonowa w Mińsku Mazowieckim i in. (od C‑748/19 do C‑754/19, EU:C:2021:403, pkt 48–65).
18 Wyrok z dnia 6 września 2016 r., Petruhhin (C‑182/15, EU:C:2016:630, pkt 20).
19 Wyroki: z dnia 8 września 2010 r., Winner Wetten (C‑409/06, EU:C:2010:503, pkt 38); z dnia 27 lutego 2014 r., Pohotovosť (C‑470/12, EU:C:2014:101, pkt 28, 29).
20 Wyrok z dnia 16 listopada 2021 r., Prokuratura Rejonowa w Mińsku Mazowieckim i in. (od C‑748/19 do C‑754/19, EU:C:2021:931, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).
21 Wyrok z dnia 26 marca 2020 r., (Szczególna procedura kontroli orzeczenia) Simpson/Rada i HG/Komisja (C‑542/18 RX-II i C‑543/18 RX-II, EU:C:2020:232, pkt 55, zwany dalej „wyrokiem Simpson”).
22 Wyrok z dnia 1 lipca 2008 r., Chronopost/UFEX i in. (C‑341/06 P i C‑342/06 P, EU:C:2008:375, pkt 46).
23 Zobacz w odniesieniu do Trybunału i Sądu wyroki: Simpson, pkt 57; z dnia 24 marca 2022 r., Wagenknecht/Komisja (C‑130/21 P, EU:C:2022:226, pkt 15). Zobacz w odniesieniu do sądów państw członkowskich wyrok z dnia 6 października 2021 r., W.Ż. (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego – Powołanie) (C‑487/19, EU:C:2021:798, pkt 126–131).
24 Wyroki: z dnia 1 lipca 2008 r., Chronopost/UFEX i in. (C‑341/06 P i C‑342/06 P, EU:C:2008:375, pkt 46); Simpson (pkt 55, 57).
25 Wyrok z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses (C‑64/16, EU:C:2018:117, pkt 29, 36, 37).
26 Wyrok z dnia 20 kwietnia 2021 r., Repubblika (C‑896/19, EU:C:2021:311, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).
27 Rząd polski nie kwestionuje, że Sąd Okręgowy w Katowicach i Sąd Okręgowy w Krakowie są „sądami” tego państwa członkowskiego w rozumieniu art. 267 TFUE. Sądy odsyłające działają w ramach polskiego systemu sądownictwa „w dziedzinach objętych prawem Unii” w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i w związku z tym muszą spełniać wymogi skutecznej ochrony prawnej. Zobacz wyrok z dnia 6 października 2021 r. W.Ż. (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego – Powołanie) (C‑487/19, EU:C:2021:798, pkt 106 i przytoczone tam orzecznictwo).
28 Wyrok z dnia 16 listopada 2021 r., Prokuratura Rejonowa w Mińsku Mazowieckim i in. (od C‑748/19 do C‑754/19, EU:C:2021:931, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).
29 Wyrok z dnia 16 listopada 2021 r., Prokuratura Rejonowa w Mińsku Mazowieckim i in. (od C‑748/19 do C‑754/19, EU:C:2021:931, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).
30 Zdaniem sądu odsyłającego, jeżeli zabezpieczenie jest skuteczne, konsument nadal musi wpłacać comiesięczne raty kredytu. Uchybienie temu obowiązkowi może skutkować dla konsumenta bardzo dotkliwymi konsekwencjami, rzutującymi na jego zdolność kredytową, obłożeniem go karnymi odsetkami lub wypowiedzeniem umowy kredytu. Sąd odsyłający wskazał również, że skuteczność postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia ma bezpośredni wpływ na możliwość modyfikacji żądania powództwa.
31 Wymogi ustanowione w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE mają charakter horyzontalny i znajdują zastosowanie niezależnie od charakteru danego postępowania. Wystarczy, że dany sąd orzeka w sprawach dotyczących „dziedzin objętych prawem Unii”.
32 Na podstawie art. 258 TFUE.
33 Dz.U. 2021, C 252, s. 9.
34 Nie należy przywiązywać nadmiernej wagi do odmiennych skutków wyroków Trybunału wydanych na podstawie art. 258 i 267 TFUE. Dla przykładu, w wyroku z dnia 10 marca 2022 r., Grossmania (C‑177/20, EU:C:2022:175), Trybunał opisał niedawno powiązane skutki, jakie mogą wywołać jego wyroki wydane w ramach obu procedur.
35 Sygnatura akt BSA 1-4110-1/20.
36 Zobacz pkt 47 uchwały.
37 RPO wskazuje, że Sąd Najwyższy motywował to rozróżnienie odmiennymi funkcjami sądów powszechnych w porównaniu z jego funkcjami, większym zróżnicowaniem skali wadliwości procedur konkursowych do sądów powszechnych w odróżnieniu od Sądu Najwyższego, a także możliwością wdrożenia kontroli dochowania standardu niezawisłości i bezstronności sędziów sądów powszechnych. Według RPO ta ostatnia możliwość jest iluzoryczna ze względu na ustawę zmieniającą, która zakazuje takiego badania przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej. Zauważa on również, że uchwała z dnia 23 stycznia 2020 r. dotyczy kwestii niezawisłości i bezstronności sędziowskiej, ale nie zajmuje się kwestią „sądu ustanowionego na mocy ustawy”.
38 W odniesieniu do art. 6 ust. 1 EKPC zob. analogicznie wyrok z dnia 6 października 2021 r., W.Ż. (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego – Powołanie) (C‑487/19, EU:C:2021:798, pkt 124 i przytoczone tam orzecznictwo). Zobacz także wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank (C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 115–120).
39 W odniesieniu do pojęcia niezależnego sądu państwa członkowskiego w świetle art. 267 TFUE zob. analogicznie wyrok z dnia 21 stycznia 2020 r., Banco de Santander (C‑274/14, EU:C:2020:17). Według mnie to pojęcie i art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych jest tym samym, jednolitym i autonomicznym pojęciem prawa Unii.
40 Zobacz na przykład wyroki: z dnia 5 lutego 1963 r., van Gend & Loos (26/62, EU:C:1963:1) (wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tariefcommissie, Niderlandy); z dnia 15 lipca 1964 r., Costa (6/64, EU:C:1964:66) (wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Giudice conciliatore di Milano, Włochy); z dnia 9 marca 1978 r., Simmenthal (106/77, EU:C:1978:49) (wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Pretore di Susa, Włochy).
41 RPO uważa, że trzy okoliczności, na które zwróciły uwagę sądy odsyłające, stanowią przejaw poważnego naruszenia gwarancji obowiązywania zasady państwa prawnego w Polsce, ponieważ w ich wyniku sędziowie sądów powszechnych przestali być powoływani zgodnie z prawem polskim, art. 19 ust. 1 TUE lub art. 6 ust. 1 EKPC. Może to wywoływać wrażenie, że sądy nie są ani niezależne, ani bezstronne. Sąd, mając na względzie bezpośrednią skuteczność art. 19 ust. 1 TUE i zasadę pierwszeństwa prawa Unii, może zatem zdecydować o wyłączeniu sędziego powołanego w wyniku wadliwej procedury od rozpoznania sprawy objętej prawem Unii.
42 Wyrok z dnia 22 lutego 2022 r., Openbaar Ministerie (Sąd ustanowiony ustawą w wydającym nakaz państwie członkowskim) (C‑562/21 PPU i C‑563/21 PPU, EU:C:2022:100, pkt 57, 74 i przytoczone tam orzecznictwo). W wyroku z dnia 1 grudnia 2020 r. w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (CE:ECHR:2020:1201JUD002637418, §§ 231, 233) ETPC orzekł, że gwarantowane w art. 6 ust. 1 EKPC prawo do „sądu ustanowionego ustawą” jest prawem autonomicznym ściśle związanym z wymogami „niezawisłości” i „bezstronności” w rozumieniu tego przepisu. ETPC wskazał również, że proces powoływania sędziów stanowi w sposób konieczny nieodłączny element pojęcia „sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPC. Zobacz wyrok ETPC z dnia 1 grudnia 2020 r. w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (CE:ECHR:2020:1201JUD002637418, §§ 227, 232).
43 Wyrok z dnia 29 marca 2022 r. (C‑132-/20, EU:C:2022:235, pkt 122, 123 i przytoczone tam orzecznictwo).
44 Wymagane na podstawie prawa Unii gwarancje niezawisłości i bezstronności oznaczają, że muszą istnieć zasady, w szczególności co do składu organu, powoływania jego członków, okresu trwania ich kadencji oraz powodów ich wyłączania lub odwołania, pozwalające wykluczyć w przekonaniu jednostek wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niepodatności tego organu na czynniki zewnętrzne oraz jego neutralności względem ścierających się przed nimi interesów [wyrok z dnia 20 kwietnia 2021 r., Repubblika (C‑896/19, EU:C:2021:311, pkt 53)].
45 Wyrok z dnia 20 kwietnia 2021 r., Repubblika (C‑896/19, EU:C:2021:311, pkt 55, 57). Zobacz także wyrok Simpson (pkt 57, 71).
46 Komisja zwraca uwagę, że od 2018 r. spośród około 10 000 sędziów sądów powszechnych w Polsce około 1360 osób zostało powołanych na stanowiska sędziów sądów powszechnych na podstawie wniosku KRS działającej w nowym, zmienionym składzie.
47 Może z wyjątkiem działania prezesa Sądu Apelacyjnego w Katowicach, opisanego w pkt 14 niniejszej opinii.
48 Zobacz wyrok z dnia 9 lipca 2020 r., Land Hessen (C‑272/19, EU:C:2020:535, pkt 57).
49 Zobacz art. 179 i 186 Konstytucji RP.
50 Punkt 210 mojej opinii w sprawie Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21) zawiera krótkie omówienie zmian, jakim podlegała KRS.
51 Wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank (C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 127 i przytoczone tam orzecznictwo). Zobacz także wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Komisja/Polska (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów) (C‑791/19, EU:C:2021:596, pkt 104–108).
52 Wyrok z dnia 2 marca 2021 r., A.B. i in. (Powołanie sędziów Sądu Najwyższego – Odwołanie) (C‑824/18, EU:C:2021:153, pkt 126, zwany dalej „wyrokiem A.B.”).
53 Który w przeważającej mierze składa się z członków wybranych przez władzę ustawodawczą.
54 Wyrok z dnia 22 lutego 2022 r., Openbaar Ministerie (Sąd ustanowiony ustawą w wydającym nakaz państwie członkowskim) (C‑562/21 PPU i C‑563/21 PPU, EU:C:2022:100, pkt 75 i przytoczone tam orzecznictwo).
55 Zobacz art. 58 § 2 p.u.s.p.
56 Oba sądy odsyłające wskazują, że uzyskanie opinii zgromadzenia sędziów było „warunkiem sine qua non” ważności procedury nominacyjnej w świetle prawa krajowego.
57 Sąd odsyłający podkreśla, że jest tak tym bardziej, że KRS nie reprezentuje już władzy sądowniczej, jak wymagają tego art. 179 i art. 186 ust. 1 Konstytucji RP.
58 Wyroki: z dnia 19 listopada 2019 r., A.K. i in. (Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego) (C‑585/18, C‑624/18 i C‑625/18, EU:C:2019:982, pkt 136–138 i przytoczone tam orzecznictwo); z dnia 6 października 2021 r., W.Ż. (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego – Powołanie) (C‑487/19, EU:C:2021:798, pkt 149).
59 Wyrok z dnia 29 marca 2022 r. (C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 121).
60 Wyrok A.B., pkt 126. Zobacz także wyrok z dnia 22 lutego 2022 r., Openbaar Ministerie (Sąd ustanowiony ustawą w wydającym nakaz państwie członkowskim) (C‑562/21 PPU i C‑563/21 PPU, EU:C:2022:100, pkt 75 i przytoczone tam orzecznictwo).
61 Ustawa zmieniająca uchyliła art. 58 § 2 p.u.s.p. ze skutkiem od dnia 14 lutego 2020 r. Rząd polski wyjaśnia między innymi, że celem tej reformy było zapewnienie, by zgromadzenie sędziów nie mogło dłużej blokować procedury obsady stanowisk sędziowskich. Opiniowanie kandydatur jest obecnie fakultatywne, co – jak się twierdzi – zapewnia znacznie bardziej merytoryczną dyskusję na temat kandydatów na stanowiska sędziowskie.
62 W przypadku równego rozkładu głosów rozstrzyga głos prezesa Sądu Okręgowego.
63 Komisja zwraca uwagę, że rola zgromadzeń sędziów nie została wyeliminowana, lecz mocno ograniczona.
64 Wyrok z dnia 9 lipca 2020 r. (C‑272/19, EU:C:2020:535, pkt 55, 56).
65 Trybunał stwierdził, że poszanowanie przez państwo członkowskie wartości zapisanych w art. 2 TUE stanowi warunek korzystania ze wszystkich praw wynikających z zastosowania traktatów wobec tego państwa członkowskiego. Państwo członkowskie nie może bowiem zmieniać swojego ustawodawstwa w taki sposób, by doprowadzić do osłabienia ochrony wartości państwa prawnego, której konkretny wyraz daje w szczególności art. 19 TUE. Państwa członkowskie są zatem obowiązane nie dopuścić do pogorszenia, w świetle tej wartości, swoich ustawodawstw w dziedzinie organizacji wymiaru sprawiedliwości poprzez powstrzymanie się od przyjmowania przepisów, które mogłyby naruszać niezawisłość sędziowską (wyrok z dnia 20 kwietnia 2021 r., Repubblika, C‑896/19, EU:C:2021:311, pkt 63, 64).
66 Wyrok z dnia 22 lutego 2022 r. (C‑562/21 PPU i C‑563/21 PPU, EU:C:2022:100, pkt 75 i przytoczone tam orzecznictwo).
67 RPO również traktuje oba te zagadnienia łącznie. RPO twierdzi, że polski ustawodawca przyjął szereg środków, które uniemożliwiają skuteczną kontrolę sądową procesu powoływania sędziów, nawet w przypadku oczywistego naruszenia prawa. RPO zwraca uwagę na trzy okoliczności: po pierwsze – sędziowie Izby Kontroli Nadzwyczajnej zostali powołani w procedurze z udziałem KRS, a postępowanie prowadzące do ich powołania nie podlegało kontroli sądowej; po drugie – ustawą zmieniającą wyeliminowano możliwość badania zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości; po trzecie – Izba Kontroli Nadzwyczajnej posiada wyłączne uprawnienia do orzekania w sprawie niezawisłości sędziowskiej.
68 Zobacz wyrok A.B..
69 Wyrok z dnia 19 listopada 2019 r., A.K. i in. (Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego) (C‑585/18, C‑624/18 i C‑625/18, EU:C:2019:982).
70 Zobacz uchwała w sprawie I NOZP 3/19, mająca moc zasady prawnej.
71 Więcej na temat tej uchwały w wyroku z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank (C‑132-/20, EU:C:2022:235, pkt 48).
72 W pkt 84 wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie C‑181/21 oraz w pkt 107 wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie C‑269/21 uściślono w odniesieniu do art. 26 §§ 2 i 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym, że „kwestie związane z rozstrzygnięciem wątpliwości sądu odsyłającego przedstawionych w uzasadnieniu pytania pierwszego, przekazane zostały do właściwości [Izby Kontroli Nadzwyczajnej], która […] sama nie spełnia wymogów sądu ustanowionego na podstawie ustawy, a także stwarza uzasadnione obawy co do jej bezstronności i niezależności. Ponadto postępowanie prowadzone przed tym organem nie może doprowadzić do rozstrzygnięcia wskazanych wątpliwości, ponieważ wnioski zawierające takie wątpliwości pozostawia się bez rozpoznania”.
73 Zobacz na przykład art. 48 Kodeksu postępowania cywilnego.
74 Rząd polski podnosi, że taka wykładnia jest wykładnią contra legem.
75 Jak wskazałem w pkt 140 i 141 mojej opinii w sprawie Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21), na pierwszy rzut oka brzmienie tych przepisów nie odmawia właściwemu sądowi kompetencji do unieważnienia, ze skutkiem erga omnes, aktu powołania na stanowisko sędziowskie wydanego przez Prezydenta RP.
76 Wyrok Simpson, pkt 55. Zobacz analogicznie pkt 138–147 mojej opinii w sprawie Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21).
77 Rząd polski potwierdził na rozprawie, że na gruncie polskiego prawa sądy nie mogą badać kwestii, czy dany sąd został ustanowiony na mocy ustawy, lub zgodności z prawem powołania sędziowskiego.
78 Z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sądy odsyłające. W pkt 104 uwag na piśmie Rząd polski przedstawił pewną liczbę statystyk dotyczących kontroli uchwał KRS w przedmiocie przedstawienia wniosku o powołanie na stanowisko sędziego sądu powszechnego.
79 Nawet gdyby przyjąć, że art. 44 ust. 1 ustawy o KRS i art. 26 § 1 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym pozwalają Izbie Kontroli Nadzwyczajnej na badanie uchwał KRS, współistnienie tych przepisów z art. 26 § 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym w następstwie wejścia w życie ustawy zmieniającej powoduje znaczną niepewność prawną, w szczególności co do zakresu tej kontroli. Artykuł 26 § 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym podważa zatem skuteczność wcześniej wymienionych przepisów prawa krajowego, co pozostaje w sprzeczności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych. Zobacz pkt 133–147 mojej opinii w sprawie Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21).
80 Którą dla ułatwienia zajmę się w pierwszej kolejności.
81 Wyrok A.B., pkt 128–136.
82 W pkt 129 wyroku A.B. stwierdzono, że „ewentualny brak możliwości skorzystania ze środka prawnego przed sądem w kontekście procesu powoływania do pełnienia urzędu sędziego krajowego sądu najwyższego może w niektórych przypadkach nie stanowić problemu z punktu widzenia wymogów wynikających z prawa Unii, w szczególności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE”. Niemniej jednak Trybunał wielokrotnie orzekał, że przeprowadzenie skutecznej kontroli sądowej wniosku KRS o powołanie sędziów – obejmującej co najmniej ustalenie, czy doszło do przekroczenia uprawnień lub nadużycia władzy, naruszenia prawa lub popełnienia oczywistego błędu w ocenie – jest konieczne w przypadku wzbudzenia w przekonaniu jednostek wątpliwości natury systemowej co do niezawisłości i bezstronności sędziów powołanych w wyniku tego procesu. Zobacz wyrok A.B., pkt 128–136 i przytoczone tam orzecznictwo.
83 Zobacz analogicznie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank (C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 129–131). Zobacz natomiast wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Komisja/Polska (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów) (C‑791/19, EU:C:2021:596, pkt 89–94, 104–107), w którym Trybunał zidentyfikował szereg czynników, w tym – choć nie tylko – decydującą rolę, jaką odgrywa KRS przy powoływaniu członków Izby Dyscyplinarnej, jako wzbudzające w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezależności i bezstronności tego organu. Trybunał oparł się w szczególności na okoliczności, że utworzenie od podstaw Izby Dyscyplinarnej mającej wyłączną właściwość w niektórych sprawach dyscyplinarnych zbiega się z przyjęciem przepisów krajowych naruszających nieusuwalność i niezależność sędziów Sądu Najwyższego. Wskazał, że Izba Dyscyplinarna cieszy się w ramach Sądu Najwyższego szczególnie wysokim stopniem autonomii organizacyjnej, funkcjonalnej i finansowej w porównaniu z pozostałymi izbami. Wynagrodzenie sędziów Izby Dyscyplinarnej jest o około 40% wyższe niż wynagrodzenie sędziów innych izb Sądu Najwyższego bez żadnego obiektywnego uzasadnienia. Ponadto po jej utworzeniu w skład Izby Dyscyplinarnej mogli do czasu pierwszego obsadzenia wchodzić wyłącznie sędziowie nowo powołani przez Prezydenta RP na wniosek KRS.
84 W wyroku A.B. , pkt 133–135 i przytoczone tam orzecznictwo, Trybunał oparł się na innych czynnikach, takich jak w szczególności fakt, że powołania do Sądu Najwyższego miały miejsce w kontekście obniżenia wieku przejścia w stan spoczynku sędziów i spodziewanego w związku z tym powstania stanowisk do obsadzenia, co naruszało nieusuwalność i niezawisłość sędziów Sądu Najwyższego.
85 W celu ustalenia „zgodności z prawem powołania sędziego” lub „umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości”, a zatem w celu zbadania, czy postępowanie nominacyjne było zgodne z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych.
86 A więc art. 26 § 3 zmienionej ustawy o Sądzie Najwyższym.
87 W aktach sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie ma informacji, czy doszło do złożenia takiego odwołania. W tym zakresie pytania sądu odsyłającego wydają się a priori hipotetyczne. Niemniej jednak należałoby zasadniczo zbadać, czy Izba Kontroli Nadzwyczajnej sama spełnia wymogi określone w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych, ponieważ gdyby było inaczej, kandydatom trudno byłoby zarzucać, że nie zaskarżyli do niej uchwał KRS.