Pierwsza Komisja Studyjna
Międzynarodowego Stowarzyszenia Sędziów (“IAJ”) – 2022
“POSTĘPOWANIA DYSCYPLINARNE A NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW”
WNIOSKI
I. Zasady Ogólne
Niezawisłość sędziów i niezależność sądów jest fundamentem praworządności. Sędziowska niezawisłość to możliwość podejmowania sprawiedliwych i bezstronnych decyzji bez obawy niesprawiedliwej kary i bez zastraszania i innych niewłaściwych nacisków.
Postępowania dyscyplinarne mogą być uzasadnione w przypadku kiedy mają na celu utrzymania właściwych standardów postępowania, a tym samym wzmocnienie zaufania publicznego do sądownictwa.
Postępowania dyscyplinarne mogą nieść za sobą ryzyko nadużycia w celu szkodzenia niezawisłości sędziów.
Wielu sędziów z różnych krajów i systemów prawnych wyraziło zaniepokojenie niewłaściwym wykorzystywaniem postępowań dyscyplinarnych w celu zastraszenia sędziów w swoich krajach. Takie nadużycia stoją w sprzeczności z zasadą niezawisłości sędziów, a co za tym stoi również praworządnością. Postępowania dyscyplinarne nie powinny być używane jako instrumenty odwetu lub zastraszania sędziów, ani też nie powinny być wykorzystywane do wpływania na decyzje sędziów.
Każdy system dyscyplinarny powinien zapewnić niezbędne gwarancje braku negatywnego wpływu na niezawisłość sędziowską. Biorąc pod uwagę różne systemy prawne i tradycje na całym świecie, nie ma uniwersalnej koncepcji postępowań dyscyplinarnych, która pasowałaby do każdego kraju.
II. Postępowania Dyscyplinarne a Urzędowe Postępowanie Sędziego
Urzędowe postępowanie sędziego może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Jednakże treść decyzji podejmowanych przez sędziów powinna być wyłączona z procesu dyscyplinarnego, a sędziom generalnie nie można postawić zarzutów karnych za treść ich decyzji. Właściwą drogą do zakwestionowania treści decyzji sędziego jest odwołanie się do sądu wyższej instancji, a nie postępowanie dyscyplinarne.
W wielu krajach, koncepcja immunitetu sędziowskiego chroni sędziów od sankcji dyscyplinarnych związanych z treścią ich decyzji.
W niektórych systemach prawnych, odstępstwo od tej reguły jest akceptowane tylko jeśli sędzia celowo niewłaściwie zastosował przepisy w złej wierze na korzyść lub szkodę strony. Jednakże, zasada niezawisłości sędziowskiej wymaga, aby wyjątek ten był stosowany z najwyższą ostrożnością.
III. Postępowania Dyscyplinarne a Życie Osobiste Sędziego
To, czy prywatne zachowanie sędziego może stanowić podstawę do zastosowania sankcji dyscyplinarnych, czy też nie, różni się znacznie w poszczególnych krajach.
Zachowanie, które nie jest związane z postępowaniem zawodowym sędziego, może stanowić podstawę do zastosowania sankcji dyscyplinarnych, jeśli może potencjalnie zaszkodzić zaufaniu publicznemu do sądownictwa jako całości lub bezstronności danego sędziego. Ogólnie rzecz biorąc, popełnienie przestępstwa przez sędziego może być przedmiotem sankcji dyscyplinarnych.
Wszelkie procedury dyscyplinarne wszczynane przeciwko sędziom w związku z ich życiem osobistym powinny uwzględniać indywidualne prawa sędziego.
IV. Organ Odpowiedzialny za Dyscyplinarne Postępowania i Sankcje
Istnieje wiele modeli organów odpowiedzialnych za wszczęcie lub rozstrzygnięcie postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów. Niektóre składają się wyłącznie z sędziów, inne z sędziów i nie-sędziów. Wiele krajów nie ma specjalnych organów, tylko opierają się na zwykłej procedurze sądowej lub specjalnych trybunałach, w których skład wchodzą sędziowie wysokiej rangi.
To, który model jest preferowany, zależy w dużej mierze od systemu prawnego danego kraju. Jednakże, by zagwarantować niezawisłość sędziowską, skład organu odpowiedzialnego za wszczęcie lub rozstrzygnięcie postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów nie powinien umożliwiać wywierania nadmiernego wpływu na podejmowanie decyzji przez sędziów, czy to ze strony innych władz państwowych, czy też innych podmiotów spoza środowiska sędziowskiego. Z tego powodu, taki organ nie powinien składać się w całości z osób spoza środowiska sędziowskiego.Sankcje dyscyplinarne
W każdym systemie prawnym, powinien być dostępny rozsądny zakres konsekwencji dyscyplinarnych o różnej intensywności, aby zagwarantować proporcjonalność sankcji do charakteru zarzutu.
W niektórych przypadkach, nieformalna dyskusja z sędzią na temat danego zachowania może być wystarczająca do rozwiązania kwestii bez konieczności wszczynania formalnego postępowania dyscyplinarnego.
VI. Uczciwy proces i należyte postępowanie
Zasady sprawiedliwego procesu i rzetelnego postępowania obejmują co najmniej zawiadomienie o zarzucie; prawo do odpowiedzi; prawo do zaangażowania w postępowanie; prawo do wglądu do dowodów; prawo do przedstawienia dowodów; prawo do adwokata; przesłuchania; domniemania niewinności; i prawo do odwołania się lub kontroli sądowej.
Według tych zasad, procedura dyscyplinarna powinna być wyraźnie wystosowana na piśmie i prawidłowo stosowany przez odpowiedzialny organ.
VII. Ostatnie Zmiany
Niektóre kraje z różnymi jurysdykcjami wyraziły poważne zaniepokojenie wywołane ostatnimi zmianami w systemach sądowniczych ich krajów mającymi na celu zastraszenie poszczególnych sędziów i sądownictwa jako całości, co wywołuje efekt mrożący.
Każde takie nadużycie postępowań dyscyplinarnych jest zagrożeniem dla niezawisłości sędziowskiej i podważa praworządność. Nie powinno być na to pozwolenia.
