Jeżeli ustawa okołobudżetowa na 2023 r. zostanie uchwalona w kształcie przyjętym w projekcie, to wynagrodzenia brutto sędziów realnie spadną o 5% w stosunku do 2022 r. i o 16% w stosunku do 2020 r.
Przed 2009 r. wynagrodzenie sędziego było ustalane jako: kwota bazowa razy wielokrotność wynikająca z rozporządzenia Prezydenta RP (sędzia sądu rejonowego – 3,3, sędzia sądu okręgowego – 3,9, sędzia sądu apelacyjnego – 4,6) razy mnożnik wynikający ze stawki awansowej (1 w stawce podstawowej, 1,07 w stawce pierwszej, 1,15 w stawce drugiej). Wysokość kwota bazowej została ustalona w 2003 r. na kwotę 1.355,71 zł i miała być corocznie waloryzowana średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalanym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej. Wskaźnik wzrostu wynagrodzeń był ustalany corocznie w ustawie budżetowej. Wysokość wynagrodzeń sędziów zależała zatem od uznaniowych decyzji władzy ustawodawczej wyrażanych corocznie w ustawie budżetowej i władzy wykonawczej – Prezydenta RP.
Na skutek postulatów środowiska sędziowskiego i zgłaszanych przez nie zastrzeżeń co do sposobu kształtowania wynagrodzeń sędziów, począwszy od 2009 r. mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziów został istotnie zmieniony w celu pełniejszej realizacji wzorca określonego w art. 178 ust. 2 Konstytucji RP. W nowym modelu, który jest uregulowany w art. 91 § 1c Prawa o ustroju sądów powszechnych, wynagrodzenie sędziego stanowi iloczyn przeciętnego wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego oraz mnożników. Mnożniki są ustalone ustawowo, natomiast wysokość przeciętnego wynagrodzenia jest ogłaszana przez Prezesa Głównego Urzędu Kwota bazowa x Mnożnik (Pusp) x Waloryzacja (co roku ustawa budżetowa) x Wielokrotność (Prezydent RP) x Zależne od: – decyzji Prezydenta RP – corocznych decyzji parlamentu Oderwane od sytuacji gospodarczej Polski Przeciętne wynagrodzenie w II kwartale poprzedniego roku (podawane przez Prezesa GUS) x Mnożnik (Pusp) Niezależne od bieżących decyzji władzy wykonawczej i ustawodawczej Zależne tylko od sytuacji gospodarczej w Polsce Jeżeli ustawa okołobudżetowa na 2023 r. zostanie uchwalona w kształcie przyjętym w projekcie, to wynagrodzenia brutto sędziów realnie spadną o 5% w stosunku do 2022 r. i o 16% w stosunku do 2020 r. Statystycznego. Przyjęty model pozwolił na powiązanie wynagrodzeń z sytuacją ogółu pracowników w Polsce, a przy tym uniezależnił je od uznaniowych decyzji władzy ustawodawczej i wykonawczej.
Ingerencje ustawodawcy w latach 2021-2022
Model ustalania wynagrodzeń przyjęty w 2009 r. funkcjonował do 2020 r. włącznie. W 2021 r. jako podstawę ustalenia wynagrodzenia przyjęto w ustawie okołobudżetowej przeciętne wynagrodzenie za drugi kwartał 2019 r., a zatem zamrożono wynagrodzenia na poziomie z 2020 r. W 2022 r. jako podstawę ustalenia wynagrodzenia przyjęto w ustawie okołobudżetowej przeciętne wynagrodzenie za drugi kwartał 2020 r., powiększone jedynie o 26 zł, ponownie odstępując od zasad ustalania wynagrodzenia ustalonych w Prawie o ustroju sądów powszechnych.
Zmiany planowane na 2023 r.
W projekcie ustawy okołobudżetowej na rok 2023 odstąpiono od przyjęcia jako podstawy ustalenia wysokości wynagrodzenia sędziego przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego na rzecz kwoty 5.444,42 zł ustalonej w sposób dyskrecjonalny. W piśmie z dnia 16 września 2022 r., złożonym w toku opiniowania i konsultacji projektu Minister Finansów zasugerował ponadto opracowanie zmianę systemu wynagrodzeń sędziów.
Bezpośrednie skutki zmiany
W przypadku wejścia w życie ustawy okołobudżetowej na rok 2023 w projektowanym brzmieniu: – podstawą ustalenia wynagrodzenia sędziów będzie kwota 5.444,42 zł, a nie kwota 6.156,25 zł, która wynika z Prawa o ustroju sądów powszechnych i komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dotyczącego przeciętnego wynagrodzenia w II kwartale 2022 r. – wzrost wynagrodzeń sędziów wyniesie 7,8% w stosunku do 2022 r., podczas gdy w przypadku zastosowania mechanizmu ustalania wysokości wynagrodzenia uregulowanego w Prawie o ustroju sądów powszechnych wzrost ten powinien wynosić 21,89%; należy dodać, że wzrost o 21,89% byłby jedynie rezultatem powrotu do rozwiązań obowiązujących w latach 2009-2020 oraz bezpośrednim skutkiem zamrożenia wynagrodzeń w 2021 r. i częściowej jedynie waloryzacji w 2022 r.; wzrost ten nie kompensuje przy tym skutków zamrożenia wynagrodzeń, które już wystąpiły w latach 2021 i 2022.- projektowany wzrost wynagrodzeń o 7,8% będzie znacznie niższy niż inflacja w 2022 r., która – według optymistycznej prognozy Narodowego Banku Polskiego z lipca 2022 r. – wyniesie 14,2%; oznacza to realny spadek wynagrodzeń brutto o ponad 5%, przy czym – jeżeli inflacja będzie wyższa od prognozy – spadek ten okaże się większy – wzrost wynagrodzeń sędziów w latach 2020-2023 wyniesie łącznie 12,51%, podczas gdy prognozowany wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w tym okresie wyniesie łącznie 34,2%, a prognozowana inflacja – 34,79%; oznacza to realny spadek wynagrodzeń brutto sędziów o ponad 16% w latach 2020-2023, a jednocześnie radykalne oderwanie wysokości wynagrodzeń sędziowskich od sytuacji na rynku pracy, gdyż wzrost wynagrodzeń sędziów będzie niższy o ponad 20pp od wzrostu wynagrodzeń ogółu pracowników w Polsce – analiza nie uwzględnia negatywnych skutków zmian podatkowych wprowadzonych pod hasłem „Polski Ład”; gdyby je uwzględnić, realny spadek wynagrodzeń netto sędziów okazałby się jeszcze poważniejszy
O jakich kwotach mówimy?
Zmniejszenie rocznego dochodu brutto sędziów w 2023 r. (różnica między wynagrodzeniem obliczonym zgodnie z Pusp a wynagrodzeniem obliczonym w przypadku wejścia w życie projektu ustawy okołobudżetowej; z pominięciem dodatku za długoletnią pracę) – podane kwoty dotyczą łącznie całego roku 2023 r.:
- – sędzia sądu rejonowego z krótkim stażem (1. stawka awansowa) – 17.511 zł
- – sędzia sądu rejonowego z długim stażem (IV. stawka awansowa)– 20.159 zł
- – sędzia sądu okręgowego z długim stażem (VII. stawka awansowa) – 23.940 zł
- – sędzia sądu apelacyjnego z długim stażem (X. stawka awansowa) – 27.590 zł
Łączne zmniejszenie dochodów brutto sędziów w latach 2021-2023 (różnica między wynagrodzeniem obliczonym zgodnie z Pusp a wynagrodzeniami rzeczywiście ustalanymi w sposób określony w ustawach okołobudżetowych w latach 2021-2022 i wynagrodzeniem obliczonym w przypadku wejścia w życie projektu ustawy okołobudżetowej na 2023 r.; z pominięciem dodatku za długoletnią pracę) – podane kwoty dotyczą łącznie lat 2021-2023:
- – sędzia sądu rejonowego z krótkim stażem (1. stawka awansowa) – 33.237 zł
- – sędzia sądu rejonowego z długim stażem (IV. stawka awansowa) – 38.263 zł
- – sędzia sądu okręgowego z długim stażem (VII. stawka awansowa) – 44.587 zł –
- sędzia sądu apelacyjnego z długim stażem (X. stawka awansowa) – 52.369 z
Dalsze niebezpieczeństwa
Projekt stanowi trzecią z rzędu ustawę okołobudżetową, w której ustawodawca odchodzi od modelu ustalania wynagrodzeń ustalonego w Prawie o ustroju sądów powszechnych. Po raz pierwszy odejście to odbywa się w sposób jaskrawy – przez kwotowe ustalenie podstawy wynagrodzenia. Istnieją poważne obawy, że utrwali się przyjęta praktyka ustalania podstawy wynagrodzenia sędziów w ustawach okołobudżetowych w sposób zależny od bieżących decyzji politycznych. Istnieje również ryzyko, że w ramach postulowanej przez Ministra Finansów zmiany systemu wynagrodzeń sędziów nastąpi całkowite oderwanie wynagrodzeń sędziów od obiektywnych wskaźników ekonomicznych w postaci przeciętnego wynagrodzenia obliczanego w oparciu o obiektywne dane przez Główny Urząd Statystyczny.
