Nowy projekt ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej prowadzi do zwiększenia zakresu arbitralności władzy w stanach nadzwyczajnych. Ministerialny projekt wprowadza nowe ustawowe stany nadzwyczajne: stan pogotowia oraz stan zagrożenia. Ich dokładny zakres nie został w ustawie określony. Rodzi to ryzyko instrumentalizacji prawa i stworzenia furtki do sterowania samorządami przez administrację rządową – pisze Piotr Oliński w analizie opublikowanej w Komunikacie Fundacji Obywatelskiego Rozwoju FOR.

Katalog ograniczeń praw i wolności jednostki w nowej ustawie stanowi przepisanie starszych regulacji.

Projekt ustawy wyłącza dotychczasowe przepisy o odszkodowaniach w stanie klęski żywiołowej, nie wprowadzając nowych przepisów w ich miejsce. Pozostawi to obywateli bez możliwości uzyskania odszkodowania za działania władzy.

Wprowadzony tzw. test bezstronności sędziego jest mechanizmem nieodpowiadającym wymogom prawa Unii, przez co nie stanowi skutecznej reakcji na obecność w składach sądów osób powołanych na wniosek obecnej KRS.

Przyznanie sędziom objętym rozstrzygnięciami zlikwidowanej Izby Dyscyplinarnej możliwości ponownej oceny ich spraw przed Izbą Odpowiedzialności Zawodowej nadal narusza ich prawo do sądu.

Projekt zawiera również nieprzemyślane i mogące prowadzić do nadużyć wyłączenia w zakresie stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych – zarówno w trakcie stanów nadzwyczajnych, jak i poza okresem ich obowiązywania.

Na początku września na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt nowej ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej. Projekt zastąpić ma dotychczasowe regulacje ustawowe: ustawę o stanie klęski żywiołowej, ustawę o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności, praw człowieka i obywatela (w części dotyczącej stanu klęski żywiołowej) oraz ustawę o zarządzaniu kryzysowym i ustawę o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi.

Nowe ustawowe stany nadzwyczajne

Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie dwóch ustawowych stanów nadzwyczajnych: stanu pogotowia oraz stanu zagrożenia. Stan pogotowia wprowadzałby wojewoda lub minister właściwy do spraw wewnętrznych na terenie całego terytorium RP lub jego części, „jeżeli z uwagi na niekorzystne okoliczności wywołane działaniami sił natury lub działalnością człowieka, w tym wystąpienie lub możliwość wystąpienia sytuacji kryzysowej na określonym obszarze, zachodzi konieczność podniesienia gotowości organów administracji publicznej do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności”. Stan taki wprowadzony mógłby być na nie dłużej niż 30 dni i wiązałby on wojewodów, organy administracji rządowej i samorządowej działające w województwie, podporządkowane, podległe i nadzorowane jednostki organizacyjne oraz pozostałe organy administracji rządowej w zakresie wskazanym przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Nie jest jasno określone, jakiemu celowi miałby służyć stan pogotowia poza bliżej nieokreśloną koniecznością „podniesienia gotowości” administracji publicznej. Jego szczegóły określić ma w drodze rozporządzenia Prezes Rady Ministrów, co należy ocenić jako sprzeczne z zasadami techniki prawodawczej – ustawa powinna bowiem kompleksowo regulować daną dziedzinę spraw i nie pozostawiać poza swoim zakresem jej istotnych fragmentów. Nietrudno wyobrazić sobie, że stan taki może okazać się furtką do sterowania samorządami przez administrację rządową i bardzo łatwo ulec instrumentalizacji.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy jej celem jest dostosowanie przepisów o stanach nadzwyczajnych do warunków drugiej dekady XXI wieku, z uwzględnieniem doświadczeń powodzi minionej dekady, pandemii SARS-CoV-2 oraz wojny w Ukrainie. Projektodawca postanowił jednak zrealizować ów cel bez najmniejszego nawet uwzględnienia podstawowego celu istnienia demokratycznego państwa prawnego – ochrony praw i wolności jego obywateli.

Projekt zawiera przepisy tworzące przestrzeń do daleko idącej instrumentalizacji prawa, która nie tylko zagrozi konstytucyjnym prawom i wolnościom, ale również utrudni zarządzanie kryzysowe. Pokazał to przykład pandemii SARS-CoV-2, kiedy to próba pozakonstytucyjnego zarządzania pandemią doprowadziła do oporu społecznego oraz ostatecznie porażki organów państwa przed sądami administracyjnymi . Niestety, wbrew deklaracjom z uzasadnienia, projektodawca zdaje się na te doświadczenia pozostawać ślepy.

for.org.pl

Zdjęcie ilustrujące: Powódź w 2010 r. w Krakowie. Autor: fiedler. Źródło: Wikimedia Commons