Warszawa, 28 listopad 2017
Sz. Państwo
Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego
W stanie czynnym i w stanie spoczynku
Trybunał Konstytucyjny
Warszawa, al. Szucha 12 A
00-918 Warszawa
Oświadczenie w sprawie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego w Trybunale Konstytucyjnym przeciwko sędziemu konstytucyjnemu w stanie spoczynku, panu Jerzemu Stępniowi
Sędziowie w stanie spoczynku mają obowiązek powstrzymywania się od wszelkich działań, które mogą naruszać powagę stanu sędziowskiego oraz zaufanie, którym w opinii publicznej powinni być obdarzeni przedstawiciele tego zawodu. Taka zasada została jasno wyrażona zarówno we wcześniejszych regulacjach dotyczących statusu sędziowskiego w stanie spoczynku, jak i w obecnie obowiązującej ustawie.
W pełni uznajemy zasadność takiego obowiązku, którego respektowanie leży nie tylko w interesie stanu sędziowskiego, ale przede wszystkim w interesie publicznym.
Uważamy jednocześnie, że stan spoczynku nie może być traktowany jako równoznaczny z wyłączeniem sędziów z normalnego funkcjonowania w społeczeństwie i nie może też ich pozbawiać praw związanych z czynnym uczestnictwem w życiu publicznym. Nie kwestionujemy tego, że prawa te muszą być wykonywane w sposób licujący w pełni z godnością sędziowską.
Zabieranie głosu przez sędziów w stanie spoczynku w sprawach związanych z funkcjonowaniem instytucji demokratycznego państwa prawa jest nie tylko dopuszczalne, ale w sposób oczywisty jest spełnianiem obywatelskiej powinności wobec społeczeństwa przez osoby, które uzyskały, ze względu na sprawowaną wcześniej funkcję sędziego Trybunału Konstytucyjnego, głębokie i niepowtarzalne doświadczenie w tej dziedzinie. Prezentowane przez takie osoby stanowisko i argumentacja mogą stanowić dla obywateli i dla władzy publicznej istotną przesłankę oceny trafności podejmowanych zmian ustawowych oraz reform, tych zwłaszcza które determinują funkcjonowanie najważniejszych segmentów państwa prawa. Wypowiedzi sędziów konstytucyjnych w stanie spoczynku stanowią ważny składnik debaty publicznej i zapewniają większą transparentność przesłanek, na których opierają się istotne zmiany systemu prawnego. Pozostawanie w stanie spoczynku nie może eliminować podstawowego prawa konstytucyjnego wolności słowa i druku.
Nie tylko prawo, ale i powinność zabierania głosu w ważnych kwestiach ustrojowych determinujących funkcjonowanie państwa prawa spoczywa w szczególnym stopniu na osobach, które pełniły funkcje kierownicze w instytucjach wymiaru sprawiedliwości. Należy przypomnieć, że zbliżone stanowisko wyraził Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasbourgu (i to także w stosunku do osób pełniących czynne funkcje sędziowskie) w sprawie wniesionej przez prezesa Sądu Najwyższego Węgier prof. Andras’a Bakę, zob. wyrok z 23 czerwca 2016, Baka v. Hungary, nr 20261/12, §§ 165 i 170 ).
Działanie w imię interesu publicznego ma w takich wypadkach przeważające znaczenie, a w konsekwencji nawet kwestie mające implikacje polityczne nie mogą same w sobie stanowić dostatecznej podstawy do tego, aby pozbawić sędziego możliwości przedstawienia stanowiska w konkretnej sprawie (zob. też wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 28 października 1999, Wille v. Liechtenstein, nr 28396/95, § 67; wyrok z 13 grudnia 2008, Kudeskhina v. Russia, nr 29492/05, § 86).
Interpretacja, która prowadziłaby do kwalifikowania wypowiedzi i opinii sędziów w stanie spoczynku po odejściu z najwyższych instancji sądowych oraz sędziów czynnych pełniących w takich sądach funkcje kierownicze, oceniających inicjatywy i decyzje władzy publicznej, odnoszące się do funkcjonowania państwa prawa jako wystąpień naruszających zasady niezawisłości i bezstronności sędziowskiej stanowiłaby deformację intencji ustawodawczych państwa prawnego związanych z nakazem przestrzegania godności przez sędziów znajdujących się w stanie spoczynku. Musiałaby być uznana za środek prowadzący do wyeliminowania sędziów w stanie spoczynku po odejściu z najwyższych instancji sądowych oraz sędziów czynnych pełniących w takich sądach funkcje kierownicze z życia publicznego, byłaby też sprzeczna z istotnym interesem ogólnym nakierowanym na podnoszenie świadomości obywatelskiej oraz zwiększenie zaangażowania obywateli w sprawach o istotnej wadze, a tym bardziej krytycznym znaczeniu dla funkcjonowania państwa.
Mając na uwadze podniesione wyżej argumenty musimy wyrazić zdecydowany sprzeciw wobec prób wykorzystywania postępowania dyscyplinarnego przed Trybunałem Konstytucyjnym do wywarcia presji na naszego kolegę byłego Prezesa Trybunatu Konstytucyjnego sędziego konstytucyjnego w stanie spoczynku Jerzego Stępnia, która zmierza do wyeliminowania go z debaty publicznej. Sama groźba zastosowania sankcji dyscyplinarnej wobec naszego kolegi z tytułu jego zaangażowania w fundamentalny spór o przyszłość demokracji konstytucyjnej i rządów prawa w naszym Państwie stanowi niebezpieczny precedens o konsekwencjach trudnych do przewidzenia z punktu widzenia otwartości debaty publicznej. Jest też jawnym przejawem dążenia do istotnego ograniczenia wolności wypowiedzi ważnych postaci życia publicznego, wyrażających stanowisko niezgodne z kierunkiem postępowania wyznaczonym przez rządzące ugrupowania polityczne.
Zwracamy się do składu orzekającego w Trybunale Konstytucyjnym o wzięcie pod uwagę oceny wyrażonej w niniejszym oświadczeniu w sprawie sędziego konstytucyjnego w stanie spoczynku, pana Jerzego Stępnia.
Prezesi Trybunału Konstytucyjnego
Andrzej Zoll (1993 – 1997)
Marek Safjan (1998 – 2006)
Bohdan Zdziennicki (2008 – 2010)
Andrzej Rzepliński (2010 – 2016)
