Od połowy sierpnia 2021 r. na granicy polsko-białoruskiej dochodzi do licznych naruszeń praw człowieka. Wbrew przepisom prawa krajowego, prawa Unii Europejskiej oraz międzynarodowym standardom funkcjonariusze polskich służb wywożą na granicę z Białorusią grupy migrantek i migrantów zazwyczaj bez wszczynania w ich sprawach przewidzianych prawem procedur oraz udzielania im odpowiedniej pomocy.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka wraz z innymi organizacjami społecznymi oraz niezależnymi aktywistami i aktywistkami monitoruje trwający od ponad trzech miesięcy kryzys humanitarny na granicy. Pomimo tego, że winę za kryzys na granicy należy przypisać przede wszystkim władzom białoruskim, które w bezwzględny i brutalny sposób wykorzystują przymusowych migrantów do wywierania politycznego nacisku na UE, polskie władze reagują na te działania w sposób niehumanitarny, doprowadzając do pogłębiania kryzysu, zamiast jego rozwiązania.

Wobec ignorowania przez polskie władze postępującego kryzysu humanitarnego oraz niezapewniania migrantom i migrantkom niezbędnego wsparcia pomoc zaczęła być spontanicznie niesiona przez organizacje społeczne, wolontariuszy i wolontariuszki oraz lokalne społeczności na terenach przygranicznych.

W opinii Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka pomoc humanitarna udzielana w warunkach kryzysu humanitarnego musi być uznana za priorytet moralny. Tymczasem, pomimo że obecnie obowiązujące przepisy karne nie kryminalizują pomocy humanitarnej niesionej na polsko-białoruskiej granicy, dochodzi jednak do przypadków nękania i stawiania zarzutów karnych zaangażowanym w tę pomoc aktywistom i aktywistkom. Nie można także wykluczyć, że prowadzone będą przykładowe procesy aktywistów i aktywistek w celu wywołania efektu mrożącego.

Jednocześnie w wyroku z 16 listopada 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że przepisy wprowadzające odpowiedzialność karną za działalność organizacyjną prowadzoną w celu umożliwienia wszczęcia wobec cudzoziemców postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej osobom, które według prawa krajowego nie spełniają kryteriów przyznania tej ochrony, naruszają prawo Unii (sprawa C-821/19 Komisja v. Węgrom).

Dotychczasowe doświadczenia innych państw europejskich pokazują także, że istnieje realne ryzyko wprowadzenia z czasem przepisów kryminalizujących taką pomoc. W tej sytuacji tym ważniejsze jest zajęcie jasnego i stanowczego stanowiska wskazującego, że niesienie pomocy jest konieczne i słuszne. W obecnej sytuacji, wobec skali dokonywanych przez państwo naruszeń, słuszność leży po stronie osób, które usiłują nieść pomoc tym, których zdrowie i życie jest zagrożone.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka będzie dalej monitorować działania władzy i wspierać tych, którzy za działalność humanitarną zostaną dotknięci represjami.