Rząd skierował do konsultacji projekt ustawy o jawności życia publicznego. Projekt formułuje nowe zasady dostępu do informacji publicznej oraz poszerza obowiązek publikowania oświadczeń majątkowych, jak również wprowadza przepisy chroniące sygnalistów. Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła opinię prawną na temat propozycji zawartych w projekcie.
Kilka dni na przedstawienie uwag
Prace nad ustawą rozpoczęto w styczniu 2017 r. Po 10 miesiącach pracy ogłoszono projekt ustawy i wyznaczono krótki termin na przedstawienie uwag do projektu (do 3 listopada 2017 r.).
Projekt uchyla ustawę o dostępie do informacji publicznej, wprowadzając w jej miejsce nowe zasady dostępu, które umożliwiają m.in. odmowę dostępu ze względu na uporczywość składanych wniosków. Zdaniem HFPC projektowane zmiany nie rozwiązują dotychczasowych problemów, np. długiego czasu oczekiwania na realizację wniosku.
Przyszłość konsultacji publicznych pod znakiem zapytania
Projekt zmienia również zasady udziału w procesie stanowienia prawa. Projekt ustawy nie zawiera standardów prowadzenia konsultacji publicznych nad projektami – ani rządowymi, ani poselskimi. W sytuacji, w której rząd nie ogłosi konsultacji publicznych, możliwość przedstawienia opinii do projektu będzie następowała w ramach lobbingu, którego warunkiem jest przedstawienie szczegółowych informacji np. na temat finansowania pod rygorem odpowiedzialności karnego. Niepełne informacje będą uniemożliwiały przedstawienie stanowiska w przedmiocie projektu. Również w tym wypadku projekt nie rozwiązuje problemów z transparentnością procesu legislacyjnego w Polsce – m.in. braku obowiązku konsultacji w projektów poselskich w racjonalnym terminie, umożliwiającym przedstawienie stanowiska przez podmioty zainteresowane.
Większe uprawnienia Centralnego Biura Antykorupcyjnego
Ponadto projekt poszerza kompetencje Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Będzie ono odpowiedzialne za „ujawnianie i przeciwdziałanie przypadkom nieprzestrzegania przepisów ustawy o jawności”, która będzie obejmowała nie tylko dotychczasowe przepisy o zakazie łączenia stanowisk, ale również przepisy o udostępnianiu informacji publicznej, jak również prowadzenia lobbingu. W ramach realizacji tego zadania CBA będzie mogło m.in. gromadzić dane telekomunikacyjne i internetowe. Projekt wprowadza możliwość nałożenia na przedsiębiorców bardzo wysokich kar (nawet do 10 mln zł) za nieprzestrzeganie przepisów projektowanej ustawy.
Sygnaliści bez odpowiedniej ochrony
Z kolei projektowane przepisy chroniące sygnalistów są dalece niewystarczające. Ochrona obejmuje tylko przypadki zgłaszania niektórych nieprawidłowości (m.in. związanych z korupcją czy praniem brudnych pieniędzy). Będzie ona zależna od arbitralnej decyzji prokuratora. Projekt zawiera niewystarczającą regulację wewnętrznych systemów sygnalizowania, jak również zbyt wąską ochronę w zakresie prawa pracy. HFPC podkreśla w swojej opinii prawnej, że taka ochrona powinna być udzielona niezależnie od prawnego charakteru stosunku pracy (np. na podstawie umowy zlecenia). Proponowane przepisy nie spełniają międzynarodowych standardów ochrony osób informujących o nieprawidłowościach.
Opinia HFPC dostępna jest tutaj.