Mikołaj Małecki (Dogmaty Karnisty): Nowy, niekonstytucyjny zakaz, tym razem – UDZIAŁU w zgromadzeniach

5
(3)

W nowym rozporządzeniu covidowym pojawił się zupełnie nowy zakaz: UDZIAŁU w zgromadzeniach, zarówno publicznych, jak i prywatnych! Restrykcja została przemilczana na konferencji prasowej [Mateusza Morawieckiego, 25 marca – przyp. red. Monitora Konstytucyjnego], a jednak istotnie wpływa na sytuację prawną, o czym w poniższej analizie.

Chodzi o nowelizację rozporządzenia z 19.03.2021*, ogłoszoną 25.03.2021, która ma wejść w życie od soboty 27.03**.
Dotychczasowy paragraf 26 rozporządzenia (tak jak wiele jego poprzedników obowiązujących od wielu miesięcy) stanowił, że:
„Do dnia 9 kwietnia 2021 r. zakazuje się organizowania zgromadzeń” w trybie ustawy – Prawo o zgromadzeniach (§26 ustęp 1),
a także „Do odwołania zakazuje się organizowania innych niż określone w ust. 1 zgromadzeń, w tym imprez, spotkań i zebrań niezależnie od ich rodzaju (…)” (§26 ustęp 11).
Jak wielokrotnie analizowaliśmy na Dogmatach, co wynika zresztą jednoznacznie z przytoczonych przepisów, zakazane – w myśl rozporządzenia – było jedynie ORGANIZOWANIE zgromadzeń.
Co innego organizowanie, a co innego uczestniczenie w zgromadzeniu. Wyraźnie odróżnia te dwie wolności obywatelskie art. 57 Konstytucji, zatem ich odróżnienie w akcie prawnym diametralnie niższego rządu jest także obligatoryjne.
Są to również oczywiście dwie odmienne czynności faktyczne. Nie każdy uczestnik zgromadzenia jest jego organizatorem; zdecydowana większość osób biorących udział w protestach nigdy nie była ich organizatorami, a wiele spontanicznych manifestacji w ogóle nie miało organizatorów.
Jeśli więc rozporządzenie mówiło, że zakazane jest organizowanie zgromadzeń, to zakazywało zarówno w sensie normatywnym, jak i w sensie faktycznym nie czegokolwiek, tylko nomen omen organizowania zgromadzenia, spotkania, imprezy itd., a nie uczestniczenia w nich.
Nowelizacja przynosi istotną nowość, ponieważ do §26 wpisano teraz – obok organizowania – również „udział” w zgromadzeniach. Zgodnie z rozporządzeniem nowelizującym, które ma wejść w życie w sobotę 27.03.2021 (przeczytajmy je dokładnie):
– „w §26, w ust. 1 we wprowadzeniu do wyliczenia wyrazy „organizowania zgromadzeń” zastępuje się wyrazami „organizowania lub udziału w zgromadzeniach”,
a także
– w ust. 11 wprowadzenie do wyliczenia otrzymuje brzmienie: „Do odwołania zakazuje się organizowania i udziału w innych niż określone w ust. 1 zgromadzeniach, w tym imprezach, spotkaniach i zebraniach niezależnie od ich rodzaju, z wyłączeniem (…)”.
Jak widać, w obu istotnych miejscach dodano określenie „UDZIAŁU”.
Po pierwsze, omawiana restrykcja jest jednoznacznie sprzeczna z Konstytucją, ponieważ nawet w stanie klęski żywiołowej, czyli w konstytucyjnym stanie nadzwyczajnym nie byłoby możliwe ograniczenie wolności organizowania i uczestniczenia w zgromadzeniach. A, jak zdecydowała władza polityczna, nie znajdujemy się w stanie klęski żywiołowej.
Artykuł 233 ustęp 3 Konstytucji, który wymienia, jakie restrykcje mogą być określone w ustawie o stanie klęski żywiołowej nie wspomina o art. 57 Konstytucji. Zatem jest to na tyle cenna, konstytucyjna wartość, że nie można pozbawić obywateli możliwości jej realizowania nawet w stanie klęski żywiołowej, a tym bardziej w zagrożenia epidemicznego poza stanem nadzwyczajnym.
Ewentualna ustawa określająca ograniczenia tej wolności, zgodnie z art. 57 zdanie 2 Konstytucji, może co najwyżej wskazywać na warunki bezpiecznego odbywania się zgromadzenia (dystans społeczny, warunek odbywania się go na świeżym powietrzu itp.). Generalny zakaz organizowania zgromadzeń publicznych i udziału w nich nie spełnia tych konstytucyjnych wymogów.
A już oczywiście sprzeczny z Konstytucją jest generalny zakaz udziału w spontanicznym zgromadzeniu wg nowego §26 ust. 1. Rozporządzenie nie może w ogóle regulować tej materii, bo nie ma na to delegacji ustawowej i jest to wykluczone przez przepisy Konstytucji.
Po drugie, rozporządzenie zwykłe, wydane poza stanem nadzwyczajnym, naruszające prawa i wolności obywatelskie gwarantowane w Konstytucji nie daje podstaw do ukarania kogokolwiek za rzekome „naruszenie” takiego rozporządzenia.
Sąd Najwyższy wyraźnie podkreślił, że nałożenie odpowiedzialności karnej na podstawie przepisu „blankietowego” wymaga zbadania konstytucyjności blankietu.
To znaczy, że przepis mówiący o karze za naruszenie np. przepisów rozporządzenia, a więc odsyłający blankietowo do jakiegoś innego przepisu rangi podustawowej, może zostać zastosowany tylko wtedy, gdy sąd najpierw ustali, że dana restrykcja wprowadzona w rozporządzeniu mogła mieć moc wiążącą w świetle ustawy i Konstytucji.
W sprawie badanej przez SN chodziło o zakaz przemieszczania się w czasie wiosennego lockdownu 2020, który nie miał podstawy prawnej***. W konsekwencji sąd uniewinnił ukaranego mężczyznę. Identyczne reguły przypisania odpowiedzialności karnej (i administracyjnej) dotyczą zakazu organizowania i uczestniczenia w zgromadzeniach, który jest sprzeczny z Konstytucją i nie może rodzić odpowiedzialności np. za wykroczenie z art. 54 k.w. czy art. 116 § 1a k.w.
Po trzecie, rozszerzenie zakazu również na udział w zgromadzeniach (abstrahując od tego, że jest niekonstytucyjny) to oficjalne potwierdzenie, że w dotychczasowym stanie prawnym nie było żadnego zakazu brania udziału w zgromadzeniach. Bo przecież gdyby był, nie było potrzeby zmieniać rozporządzenia i dodawać w nim – obok organizowania – wzmianki o udziale.
Nie tylko więc prawidłowa interpretacja przepisów rozporządzenia, wielokrotnie prezentowana chociażby na Dogmatach i powszechnie znana funkcjonariuszom policji, ale także ta aktualna nowelizacja potwierdza, że wszelkie dotychczasowe próby tłumienia obywatelskich protestów, uzasadniane rzekomym zakazem brania udziału w zgromadzeniach, nie miały podstawy prawnej.
Podkreślmy, że nie chodzi tu o kontrolę konstytucyjności rozporządzenia przez policję, tylko o proste zapoznanie się z treścią samego rozporządzenia. Nie było w nim dotychczas ani słowa o zakazie uczestniczenia w zgromadzeniach.
Zatem stosowanie przemocy wobec uczestników zgromadzenia, którego nie zakazywał żaden przepis rozporządzenia, a tym bardziej ustawy czy Konstytucji, nosiło znamiona przestępstwa z art. 260 k.k.: udaremnienie przeprowadzenia lub rozpraszanie LEGALNEGO zgromadzenia. Czyn zabroniony tego typu zachodzi niezależnie od tego, czy sprawcami są policjanci działający bez podstawy prawnej, czy nieprzychylni zgromadzeniu, postronni agresorzy.
Jeśli natomiast legalny udział w obywatelskim zgromadzeniu blokowany był bezpodstawnie przez funkcjonariuszy policji, w grę wchodził jednocześnie przepis o przekroczeniu uprawnień z art. 231 k.k.
Dotyczy to w pierwszej kolejności funkcjonariuszy wydających rozkazy i kierujących akcją na miejscu zdarzenia (w szczególności wydających bezprawny rozkaz stosowania przemocy wobec uczestników legalnej manifestacji), jak również, w granicach własnej winy, agresorów bezpośrednio używających bezprawnej przemocy wobec innych osób.
Szerszą analizę znamion przestępstwa z art. 260 k.k. znajdziecie na Dogmatach:
 Jak widać, świeża nowelizacja przynosi wiele informacji istotnych dla aktualnej sytuacji prawnej. Na koniec jeszcze jedno, Dogmatyczne spostrzeżenie – otóż wpisując do nowelizacji zakaz UDZIAŁU w zgromadzeniach, Rada Ministrów posłużyła się dwoma różnymi spójnikami.
W § 26 ustęp 1 pojawia się określenie „organizowania LUB udziału w zgromadzeniach”. Czyli zakazane jest organizowanie sformalizowanego zgromadzenia w trybie specjalnej ustawy LUB sam udział w takim zorganizowanym zgromadzeniu, nawet jeśli ktoś nie jest jego organizatorem. Dotyczy to także udziału w zgromadzeniu spontanicznym, zdefiniowanym w ustawie, które stało się w ogóle zakazane bez względu na liczbę osób (naruszenie Konstytucji jest w tym zakresie rażące).
Natomiast w § 26 ust. 11 mowa o tym, że „do odwołania zakazuje się organizowania i udziału w innych niż określone w ust. 1 zgromadzeniach, w tym imprezach, spotkaniach i zebraniach niezależnie od ich rodzaju (…)”. Zatem zakazane ma być w tym zakresie organizowanie „i” udział; występuje tu spójnik koniunkcji.
Przepisy ze spójnikami (i, lub, albo) często wywołują wątpliwości interpretacyjne i konieczna jest zawsze ich skrupulatna wykładnia.
W opisanym kontekście nie powinno jednak budzić wątpliwości, że opisując i) kategorialnie identyczną restrykcję, ii) w jednym akcie prawnym, iii) w jednym paragrafie iv) spełniającym identyczną funkcję z perspektywy celu wprowadzania regulacji, posłużenie się odmiennymi sformułowaniami posiada znaczenie prawne.
Nie było też żadnych przeszkód językowych czy prawnych, by w ustępie 11 wprowadzić analogiczny jak w ustępie 1 spójnik alternatywy LUB.
Prokonstytucyjne spojrzenie na omawianą restrykcję potwierdza, że Rada Ministrów nie miała kompetencji, by w rozporządzeniu zwykłym zakazać obywatelom udziału w spontanicznych, niezorganizowanych zgromadzeniach w ważnej sprawie publicznej w rozumieniu art. 57 Konstytucji, ani też w spotkaniach w przestrzeni prywatnej.
Zatem określenie, że zakazane jest „organizowanie i udział” w jakichkolwiek zgromadzeniach czy spotkaniach (wg ustępu 11) oznacza, że w myśl rozporządzenia zakazane jest podjęcie przez daną osobę obu tych czynności: musi być ona jednocześnie organizatorem i uczestnikiem spotkania.
Nie ma natomiast zakazu samego brania udziału w spontanicznych zgromadzeniach, spotkaniach, zebraniach itd. niezależnie od ich rodzaju. Nie ma zakazu udziału, jeśli nie było się zarazem organizatorem zgromadzenia, co zresztą w świetle Konstytucji i tak nie mogłoby być aktualnie zakazane.
Zatem, biorąc pod uwagę oczywistą niekonstytucyjność ustępu 1 (zakaz brania udziału w zgromadzeniu spontanicznym nie ma żadnej podstawy prawnej, nawet w stanie nadzwyczajnym), oraz koniunkcję w nowym ustępie 11 należy stwierdzić, że wszelkie zebrania prywatne i zgromadzenia publiczne, w tym manifestacje spontaniczne pozostają, w świetle przeprowadzonej wykładni, dozwolone.
(Stan prawny na dzień 26.03.2021, godz. 10:40 – w chwili publikowania analizy rozporządzenie jeszcze nie weszło w życie).
* Rozporządzenie z 19.03.2021, Dz.U. poz. 512 https://sip.lex.pl/…/ustanowienie-okreslonych…
** Rozporządzenie nowelizujące, Dz.U. poz. 546 https://dziennikustaw.gov.pl/D2021000054601.pdf
*** Wyrok Sądu Najwyższego z 16.03.2021, II KK 97/21 http://www.sn.pl/…/Orzeczenia…/ii%20kk%2097-21.docx.html

Mikołaj Małecki

Autor: dr hab. Mikolaj Malecki,  Katedra Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellonskiego, autor blogu Dogmaty Karnisty, z którego pochodzi publikowany tekst

How useful was this post?

Click on a star to rate it!

Average rating 5 / 5. Vote count: 3

No votes so far! Be the first to rate this post.

0 0 votes
Article Rating
Subscribe
Powiadom o
guest

wp-puzzle.com logo

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

0 komentarzy
najstarszy
najnowszy oceniany
Inline Feedbacks
View all comments