Sąd Najwyższy wystąpił z pytaniami prejudycjalnymi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach o ustalenie nieistnienia stosunku służbowego sędziego SN.
15 lipca 2020 r. Sąd Najwyższy w sprawach II PO 3/19, II PO 4/19, II PO 9/20, II PO 10/20, II PO 11/20 II PO 14/20; II PO 15/20, II PO 16/20 i II PO 18/20 postanowił wystąpić z kolejnymi pytaniami prejudycjalnymi w sprawach wniesionych do Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych o ustalenie nieistnienia stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego. Kierując się wskazaniami zawartymi w punkcie 27 Zaleceń dla sądów krajowych dotyczących składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (Dz.U. UE C 2019 Nr 380, s. 1, pkt 27) pytania prejudycjalne zadano we wszystkich sprawach.
Pierwsze z pytań prejudycjalnych dotyczy dopuszczalności wniosku Prezesa SN kierującego pracą Izby Dyscyplinarnej o przekazanie akt tych spraw do ID SN w sytuacji zawieszenia stosowania art. 3 pkt 5, art. 27 i art. 73 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 825 ze zmianami) przez postanowienie TSUE z 8 kwietnia 2020 r. w sprawie C-791/19 R Komisja p. Rzeczypospolitej Polskiej. Pytanie zmierza do rozstrzygnięcia wątpliwości czy zawieszenie to oznacza zawieszenie stosowania tych przepisów wyłącznie w sprawach dyscyplinarnych sędziów, czy też zawieszenie stosowania tych przepisów także w postępowaniach dotyczących stosunku służbowego sędziów Sądu Najwyższego.
Drugie pytanie prejudycjalne, zadane w niektórych sprawach w związku z różnicami w treści pozwów, dotyczy istnienia ewentualnego umocowania w prawie unijnym kompetencji sądu krajowego do zabezpieczenia żądania pozwu o ustalenie nieistnienia stosunku służbowego przez „zakazanie pozwanemu w takiej sprawie orzekania we wszystkich innych sprawach objętych prawem Unii pod rygorem bezskuteczności podjętych przez takiego sędziego czynności lub wydanych orzeczeń oraz nakazanie innym organom powstrzymanie się przed przydzielaniem takiemu pozwanemu spraw lub wyznaczaniem go do składów orzekających”.
Kolejna grupa pytań prejudycjalnych dotyczy zgodności z prawem unijnym przepisów nowelizacji ustawy o SN z 20 grudnia 2019 r. (art. 29 § 2 i 3 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 825 ze zmianami) i zakazu „kwestionowania umocowania sądów” oraz „ustalania lub oceny przez sądy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości”, który uzasadniony został ochroną tożsamości konstytucyjnej Państwa Członkowskiego. Sąd Najwyższy pyta, czy tego rodzaju zakaz może mieścić się w pojęciu respektowanej przez UE tożsamości narodowej (art. 4 ust. 2 TUE), gdy prowadzi do pozbawienia stron prawa do niezawisłego sądu ustanowionego na mocy ustawy a procedura nominacyjna poprzedzająca wręczenie aktu powołania dotknięta była uchybieniami opisanymi w pytaniach prejudycjalnych w sprawach C-487/19 oraz C-508/19, zaś uprzednią sądową kontrolę wad tej procedury, zdaniem składów orzekających, wyłączono celowo i w sposób oczywiście sprzeczny z krajową konstytucją (co miałoby znaleźć potwierdzenie chociażby w majowych orzeczeniach Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych). Wystąpienie z tym pytaniem prejudycjalnym okazało się konieczne z uwagi na przekonanie Sądu Najwyższego co do niemożności zastosowania art. 47 KPP (który to przepis stosowano sprawach III PO 7-9/18, a który uprawnia Sąd Najwyższy do niezastosowania kolidujących z nim przepisów krajowych), „nowość” w postaci odwołania do tożsamości konstytucyjnej w uzasadnieniu projektu nowelizacji ustawy o SN z 20 grudnia 2019 r. oraz potrzebę wyjaśnienia przez TSUE praktycznych skutków naruszenia art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w postępowaniu sądowym.
W ramach pytań należących do tej grupy Sąd Najwyższy zmierza również do ustalenia, czy treść pojęcia tożsamości konstytucyjnej – jako pojęcia objętego zakresem zastosowania art. 4 ust. 2 TUE – może być kształtowana w sposób wiążący dla Sądu Najwyższego (zobowiązanego na mocy Konstytucji RP do respektowania wiążących Polskę umów międzynarodowych zakładających wyłączność wykładni prawa unijnego przez TSUE) przez ustawodawcę lub inne organy bez uprzedniego wyczerpania trybu postępowania prejudycjalnego, w sposób analogiczny do zastosowanego przez niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny przed wydaniem wyroku z 5 maja 2020 r.
Ostatnie z nowych pytań prejudycjalnych wynika z kwalifikacji pisma Prezesa IKNiSP z 7 lipca 2020 r. opartego na art. 26 uSN w brzmieniu nadanym nowelizacją ustawy o SN z 20 grudnia 2019 r. jako wniosku o przekazanie akt celem oznaczenia właściwej Izby Sądu Najwyższego. Pytanie nawiązuje do procesowych konsekwencji wyroku TSUE w sprawie C-542/18 (wadliwości w procedurze nominacyjnej do sądu unijnego) i ewentualnych odpowiedzi na pytania prejudycjalne Sądu Najwyższego w sprawach C-487/19 oraz C-508/19. Odpowiedź na to pytanie warunkowana jest uprzednim stwierdzeniem przez TSUE, że z prawa unijnego wynika obowiązek Sądu Najwyższego do pominięcia art. 29 § 2 i 3 uSN w brzmieniu nadanym, jak również odpowiedziami na wcześniejsze pytania prejudycjalne.
Ponadto, kierując się wskazaniami zawartymi w punkcie 27 Zaleceń dla sądów krajowych dotyczących składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (Dz.U. UE C 2019 Nr 380, s. 1, pkt 27) Sąd Najwyższy postanowił o wystąpieniu z takimi samymi pytaniami prejudycjalnymi jak w sprawie C-508/19 Prokurator Generalny we wszystkich wyżej wymienionych sprawach II PO.
Od Redakcji: Przypomnijmy, że m. in. sędzia Krystian Markiewicz (prezes SSP Iustitia) pozwał prezesa nowej Izby Dyscyplinarnej Tomasza Przesławskiego, sędzia Waldemar Żurek z SO w Krakowie, były rzecznik KRS wnioskował o wyłączenie Aleksandra Stępkowskiego z Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, byłego wiceministra w rządzie PiS, a także Kamila Zaradkiewicza z Izby Cywilnej, zaś sędzia Monika Frąckowiak domaga się wyłączenia Jana Majchrowskiego z Izby Dyscyplinarnej.
