Przed nami wybory prezydenckie, a obecnie z medialnym zadęciem prowadzona kampania wyborcza. Artykuł niniejszy dotyczy ingerencji prawa karnego w niepoprawnie prowadzoną kampanię wyborczą. Bezpośrednim powodem stworzenia tego artykułu było zapytanie jednej z osób, co ma zrobić, gdy na ogrodzeniu jej domu pojawi się potencjalnie baner wyborczy, którego nie życzy ona sobie tam widzieć? Przepisy karne kodeksu wyborczego znają odpowiedź na to pytanie, co więcej sam kodeks w części ogólnej reguluje precyzyjnie kwestię umieszczania plakatów i haseł wyborczych.
Ustawodawca w dziale IX Kodeksu wyborczego przesądza o reżimie prawnym wprowadzanej sankcji represyjnej. Naruszenie niektórych norm Kodeksu wyborczego zakwalifikował on jako wykroczenia i zdecydował się wprowadzić do Kodeksu wyborczego przepisy karne (w art. 516 określił, w których przypadkach należy stosować przepisy o postępowaniu w sprawach o wykroczenia). Wprawdzie w literaturze prawniczej nie ma jedności poglądów co do tego, czy można w przypadku wykroczeń mówić o odpowiedzialności karnej, ale obecnie coraz powszechniej przyjmuje się, że tak jest. Art. 515 par. 2 Kodeksu wyborczego wskazuje, które czyny określone w dziale IX Kodeksu wyborczego należy uznać za przestępstwo.
Wracając do pytania Czytelniczki, interesującą ja kwestię reguluje art. 110 par. 1 Kodeksu wyborczego:
Na ścianach budynków, przystankach komunikacji publicznej, tablicach i słupach ogłoszeniowych, ogrodzeniach, latarniach, urządzeniach energetycznych, telekomunikacyjnych i innych można umieszczać plakaty i hasła wyborcze wyłącznie po uzyskaniu zgody właściciela lub zarządcy nieruchomości, obiektu albo urządzenia.
Według cytowanego przepisu zgoda właściciela nieruchomości musi być zawsze wyraźna i jednoznaczna. Co więcej, właściciel powinien wskazać, czy zgoda ta dotyczy części (i której) lub całej nieruchomości. Tak więc osoba chcąca umieścić baner czy plakat np. na ogrodzeniu domu osoby prywatnej, musi zawsze uzyskać jej wyraźną zgodę, właściciel ma zaś pełne prawo wskazać, w jakim wyłącznie miejscu baner lub plakat może zostać umieszczony (np. wyłącznie na bramce wejściowej). Samowolne umieszczenie banneru lub plakatu wyborczego na ogrodzeniu, lub terenie należącym do osoby prywatnej, lub umieszczenie go w miejscu odmiennym od ustalonego rodzi prawo do usunięcia takiego materiału wyborczego ze strony właściciela terenu.
Ponadto sprawca samowolnego lub niezgodnego z ustaleniami umieszczenia banneru, lub plakatu podlega odpowiedzialności karnej z art. 495 par. 1 pkt 1:
Kto, w związku z wyborami umieszcza plakaty i hasła wyborcze na ścianach budynków, przystankach komunikacji publicznej, tablicach i słupach ogłoszeniowych, ogrodzeniach, latarniach, urządzeniach energetycznych, telekomunikacyjnych i innych bez zgody właściciela lub zarządcy nieruchomości, obiektu albo urządzenia, podlega karze grzywny.
Określona w przywołanym przepisie grzywna to kwota do 5.000 zł zgodnie z art. 1 par. 1 Kodeksu wykroczeń.
Kolejne przepisy karne Kodeksu wyborczego penalizują:
1). Agitację wyborczą w miejscach niedozwolonych (na terenie urzędów administracji rządowej lub administracji samorządu terytorialnego bądź sądów, na terenie jednostek wojskowych, w lokalu wyborczym lub na terenie budynku, w którym lokal się znajduje) – art. 494 par. 1 KWyb.;
2). Prowadzenie agitacji wyborczej na terenie szkół wobec uczniów – art. 494 par. 2 KWyb.
3). Zbieranie za pomocą jakiejkolwiek formy nacisku podpisów w celu poparcia jednego z kandydatów (grzywna do 10.000 zł) – art. 497 KWyb.;
4). Prowadzenie w związku z wyborami agitacji wyborczej na rzecz komitetów wyborczych lub kandydata albo kandydatów poprzez organizowanie loterii fantowej, lub innego rodzaju gry losowej albo konkursu, w których wygranymi są nagrody pieniężne lub przedmioty o wartości wyższej niż wartość przedmiotów zwyczajowo używanych w celach reklamowych, lub promocyjnych (grzywna do 50 000 złotych) – art. 501 KWyb.;
5). Podawanie lub dostarczanie w związku z wyborami, w ramach prowadzonej agitacji wyborczej, napojów alkoholowych nieodpłatnie lub po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia (grzywna do 50 000 złotych) – art. 502 KWyb,;
6). Organizowanie w związku z wyborami zbiórki publicznej na cele kampanii wyborczej (grzywna do 100 000 złotych) – art. 504 KWyb.;
7). Przeszkadzanie przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem osobom uprawnionym na mocy przepisów kodeksu w ich czynnościach polegających na monitorowaniu, lub dokumentowaniu procedur wyborczych (grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2) – art. 513c KWyb.;
Z punktu widzenia kampanii wyborczej niezmiernie ważna jest treść art. 111 par. 1 KWyb.:
Jeżeli rozpowszechniane, w tym również w prasie w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. z 2018 r. poz. 1914), materiały wyborcze, w szczególności plakaty, ulotki i hasła, a także wypowiedzi lub inne formy prowadzonej agitacji wyborczej, zawierają informacje nieprawdziwe, kandydat lub pełnomocnik wyborczy zainteresowanego komitetu wyborczego ma prawo wnieść do sądu okręgowego wniosek o wydanie orzeczenia:
1) zakazu rozpowszechniania takich informacji;
2) przepadku materiałów wyborczych zawierających takie informacje;
3) nakazania sprostowania takich informacji;
4) nakazania publikacji odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra osobiste;
5) nakazania przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone;
6) nakazania uczestnikowi postępowania wpłacenia kwoty do 100 000 złotych na rzecz organizacji pożytku publicznego.
Sąd okręgowy, o którym mowa w przepisie powyższym rozpoznaje sprawę w ciągu 24 godzin. Postanowienie kończące postępowanie w sprawie sąd niezwłocznie doręcza wraz z uzasadnieniem osobie zainteresowanej, czyli rozpowszechniającej informacje nieprawdziwe, i zobowiązanemu do wykonania postanowienia sądu.
Na postanowienie sądu okręgowego przysługuje w ciągu 24 godzin zażalenie do sądu apelacyjnego, który rozpoznaje je w ciągu 24 godzin.
Od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna i podlega ono natychmiastowemu wykonaniu. Publikacja sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin następuje najpóźniej w ciągu 48 godzin, na koszt zobowiązanego. W orzeczeniu sąd wskazuje prasę w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe, w której nastąpić ma publikacja, oraz termin publikacji.
W razie odmowy lub niezamieszczenia sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin przez zobowiązanego w sposób określony w postanowieniu sądu sąd, na wniosek zainteresowanego, zarządza opublikowanie sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin w trybie egzekucyjnym, na koszt zobowiązanego.
Przemysław Leszek Lis