„Polska samorządem stoi. Filary nowoczesnego państwa, takie jak szkolnictwo czy ochrona zdrowia, są w rękach samorządu” – mówił marszałek Tomasz Grodzki, otwierając 17 lutego 2020 r. w Senacie konferencję poświęconą konsekwencjom wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 listopada 2019 r. (sygn. akt K 4/17), w którym za niekonstytucyjne uznano pokrywanie strat publicznych placówek zdrowia przez samorządy.
Jak podkreślił marszałek Senatu, niezrozumiałe zatem jest to, że rządzący zamiast pomagać w tych kwestiach samorządom, raczej rzucają kolejne kłody. W jego ocenie rząd nie prowadzi żadnej polityki w zakresie ochrony zdrowia. „Utrzymywanie obecnego status quo prowadzi nas do zapaści, przez co przechodziły już inne kraje” – zaznaczył. Jego zdaniem likwidacja placówek zdrowia z powodów ekonomicznych jest wielką porażką. „W ochronie zdrowia nie trzeba wymyślać trzeciej drogi, oryginalnych polskich rozwiązań, trzeba tylko spróbować wykorzystać doświadczenia innych, którzy wprowadzili najlepsze rozwiązania” – przekonywał. „Taki system mają Duńczycy, Hiszpanie czy Francuzi. Żaden z nich nie jest doskonały, ale znacznie lepszy od naszego” – dodał. Zdaniem marszałka Tomasza Grodzkiego do zmian w służbie zdrowia niezbędne jest zwiększenie jej finansowania. Zapowiedział, że przy senackiej Komisji Zdrowia zostanie powołany stały zespół ds. zdrowia. „Musimy zacząć przygotowywać rozwiązania nie tylko w sprawie związanej z tym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, ale całego systemu opieki zdrowotnej” – podkreślił marszałek Senatu.
Wprowadzając w tematykę konferencji, przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Publicznej senator Zygmunt Frankiewicz (prezydent Gliwic przez 16 lat) przypomniał, że w 2016 r. nowelizacja ustawy o działalności leczniczej wprowadziła odpowiedzialność finansową jednostek samorządu terytorialnego za straty netto samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Trybunał Konstytucyjny, na wniosek Sejmiku Województwa Mazowieckiego, zbadał zgodność tego przepisu z konstytucją i stwierdził, że samorządy nie zostały wyposażone w środki na finansowanie nałożonego przez niego zadania. Rząd ma 18 miesięcy na naprawienie tych przepisów. Przewodniczący komisji zaznaczył, że swoje orzeczenie TK oparł też na wynikach kontroli NIK, w której stwierdzono, iż środki z NFZ są nieadekwatne do zadań placówek zdrowia. Nie można ponadto uzasadniać strat szpitali tylko ich złym zarządzaniem. Senator Zygmunt Frankiewicz podkreślił, że obciążenia z tytułu długów szpitali dla samorządów „idą w dziesiątki milionów złotych dla miast liczących 200 tys. mieszkańców”. Podsumowując konferencję, senator zadeklarował podjęcie przez Komisję Samorządu inicjatywy zmierzającej do wykreślenia zakwestionowanego przez TK przepisu. Jego zdaniem niezbędne są też zmiany systemowe, bowiem obecny system jest trwale niewydolny i znajduje się na granicy załamania. Dlatego trzeba podejmować niepopularne decyzje polityczne dotyczące zmian strukturalnych. Jako kwestie do rozwiązania senator Zygmunt Frankiewicz wskazał m.in. brak personelu medycznego i absorbowanie rosnących nakładów na służbę zdrowia w dużej mierze przez wzrost płac, które są już, według niego, dość wysokie. Dlatego należy apelować o odpowiedzialność i odwagę.
Jak podkreśliła przewodnicząca Komisji Zdrowia senator Beata Małecka-Libera, ochrona zdrowia jest dla samorządu ogromnym wyzwaniem, ponieważ obowiązków z nią związanych jest coraz więcej. Najbliższym wyzwaniem, z którym będzie się mierzył samorząd, jest psychiatria dziecięca. Zdaniem senator w ochronie zdrowia konieczne są rozwiązania systemowe, dotyczące struktury, organizacji i kadr. Zapewniła też, że dla Senatu samorząd jest partnerem we wszystkich kwestiach jego dotyczących.
Przedstawiając genezę i konsekwencje wyroku Trybunału Konstytucyjnego, marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik podkreślił, że TK stanął nie tylko po stronie prawa, ale przede wszystkim po stronie pacjentów. „Właśnie ich najbardziej dotyka niedofinansowanie służby zdrowia. Długie kolejki i brak dostępu do specjalistów to tylko niektóre ze skutków ubocznych obecnie funkcjonujących przepisów” – przekonywał. „Jeśli szpital ma stratę, a władze województwa chcą uniknąć jego likwidacji, muszą ją pokryć. A zatem wyręczać NFZ, który przekazuje szpitalom niewystarczające na funkcjonowanie środki, co w rezultacie generuje straty” – wyjaśniał marszałek województwa mazowieckiego. Przypomniał, że TK uznał, iż finansowanie służby zdrowia jest zadaniem rządu i NFZ, a zmuszanie samorządów do pokrywania strat szpitali jest niekonstytucyjne. W opinii Adama Struzika nie da się uzdrowić polskiej ochrony zdrowia bez skokowego zwiększenia o 2 % składki na ubezpieczenie zdrowotne, bez zapanowania nad problemem żywiołowej presji płacowej w służbie zdrowia z jednoczesnym uregulowaniem kwestii nieuzasadnionych kosztów.
Szczegółową analizę wyroku Trybunału Konstytucyjnego przedstawił prof. Jacek Barcik z Uniwersytetu Śląskiego. Mówiąc o prawnych konsekwencjach tego orzeczenia z uwzględnieniem możliwych skutków ekonomicznych i społecznych, zwrócił uwagę na szereg problemów z niego wynikających, a wskazanych przez TK. Chodzi przede wszystkim o odpowiedź na fundamentalne pytanie: kto odpowiada za ochronę zdrowia? W tej kwestii widać przerzucanie się odpowiedzialnością między państwem a samorządem. Zdaniem Sejmiku Województwa Mazowieckiego wobec niezapewnienia środków na realizację tego zadania nałożenie na samorząd odpowiedzialności finansowej za straty podległych mu placówek grozi lokalnym społecznościom zapaścią finansową. Jak mówił prof. Jacek Barcik, według TK ochrona zdrowia to zadanie o charakterze mieszanym, a ustawodawca zobowiązany jest do racjonalnego rozłożenia tego obowiązku na poszczególne podmioty, zapewniając jednocześnie równy dostęp do świadczeń zdrowotnych. Kolejna istotna kwestia dotyczy rozstrzygnięcia, czy ochrona zdrowia to zadanie własne czy zlecone samorządu. Należy też pamiętać o gwarancji wyposażenia jednostek samorządu w odpowiednie środki. Prof. Jacek Barcik przytoczył również dane z raportu NIK z 2019 r., z którego wynika, że problem finansowania ochrony zdrowia narasta. Dlatego konieczna jest spójna polityka państwa w tym zakresie. „Niestety, koszty świadczeń finansowane przez NFZ są oderwane od rzeczywistości” – zaznaczył. Mówiąc o ekonomicznych skutkach orzeczenia TK, wskazał na potrzebę rozważenia m.in. zwiększenia składki na ubezpieczenie zdrowotne, częściową komercjalizację szpitali, wprowadzenie częściowej odpłatności za świadczenia.
Prezydent Grudziądza Maciej Glamowski zwrócił uwagę, że w wypadku jego średniej wielkości miasta samorząd ponosi koszty utrzymania szpitala regionalnego obsługującego praktycznie 3 województwa. Podkreślił, że Grudziądz jako pierwszy samorząd w Polsce na skutek zadłużenia szpitala, które na koniec 2019 r. wynosiło ponad 580 mln zł, został zmuszony do opracowania i wdrożenia planu postępowania naprawczego. W 2019 r. władze miasta wystąpiły o pożyczkę z budżetu państwa w wysokości 320 mln zł. Jak mówił prezydent Maciej Glamowski, ta sytuacja budzi sprzeciw mieszkańców, ponieważ część budżetu przeznaczana jest na spłatę zobowiązań szpitala, a nie na rozwój miasta.
Podczas konferencji pogarszającą się sytuację szpitali powiatowych omówiła mecenas Bernadeta Skóbel ze Związku Powiatów Polskich.
Zdjęcie ilustrujące: M. Marchlewska, Kancelaria Senatu RP