KOMISARZ PRAW CZŁOWIEKA RADY EUROPY DUNJA MIJATOVIĆ
RAPORT PO WIZYCIE W POLSCE W DNIACH 11 – 15 MARCA 2019 R.
„48. Komisarz jest również zaniepokojona licznymi otrzymanymi doniesieniami dotyczącymi wszczęcia postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom i prokuratorom w takich sprawach, jak publiczne wypowiedzi na temat rządowej reformy wymiaru sprawiedliwości, występowanie z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, udział w kampaniach edukacyjnych w ramach wydarzeń publicznych lub w szkołach, organizowanie inscenizacji procesów sądowych czy – w jednym przypadku – przyjęcie nagrody równości od rady miasta i Prezydenta Gdańska.
49. Komisarz przypomina, że sędziom i prokuratorom przysługuje prawo do wyrażania własnych opinii w sprawach będących przedmiotem zainteresowania opinii publicznej, w tym na temat reform wymiaru sprawiedliwości i prokuratury, w sposób proporcjonalny, oraz że przysługująca im swoboda wypowiedzi musi być zagwarantowana. W szczególności zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wszelkie ingerencje w obszar wolności słowa sędziego muszą podlegać ścisłej kontroli z uwagi na rosnące znaczenie zasady trójpodziału władz i gwarancji niezawisłości sędziów.21 Trybunał stwierdził również, że sędziowie w swojej roli ekspertów prawnych mogą wyrażać swoje opinie, w tym opinie krytyczne, dotyczące rządowych reform,22 zaś kwestie dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości mieszczą się w zakresie spraw będących przedmiotem zainteresowania opinii publicznej, w których przypadku debata zasadniczo podlega ochronie zagwarantowanej w wysokim stopniu przez Konwencję. W innej sprawie – w kontekście wykładów akademickich – Trybunał uznał, iż „nawet wówczas, gdy kwestia będąca przedmiotem debaty ma konsekwencje polityczne, samo to w sobie nie wystarcza, by zabronić sędziemu wypowiadania się w takiej sprawie”.23 Ponadto w raporcie z 2015 r. dotyczącym wolności słowa sędziów Komisja Wenecja wskazała, że krajowe tło polityczne debaty, w której sędzia uczestniczy, również stanowi istotny czynnik, jaki należy uwzględnić w ocenie dopuszczalnego zakresu swobody wypowiedzi sędziów. Z kolei w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazano, że „[g]warancję związaną z niezależnością sędziów stanowi okoliczność, że nie podlegają oni sankcjom dyscyplinarnym za skorzystanie z możliwości skierowania wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym do Trybunału”.
50. W opinii Komisarz, oprócz bezpośrednio zaangażowanych osób, postępowanie dyscyplinarne może wywierać efekt mrożący również w stosunku do innych sędziów i prokuratorów, którzy chcieliby uczestniczyć w publicznej debacie na tematy związane z wymiarem sprawiedliwości i władzą sądowniczą, a to z kolei w ocenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oddziałuje ze szkodą dla całego społeczeństwa.25 Komisarz odnotowuje, że w Polsce sędziowie i prokuratorzy, którzy publicznie wyrażają swe opinie na temat reform dotyczących ich zawodu, ponoszą bardzo rzeczywiste ryzyko dla swojej kariery. Sposób prowadzenia niektórych postępowań dyscyplinarnych – o czym informowali Komisarz różni rozmówcy w Polsce, w tym przedstawiciele sędziów i prokuratorów, i co opisano w doniesieniach prasowych – jest ze zrozumiałych powodów odbierany jako zastraszanie lub próba uciszenia szczerych głosów krytyki wśród sędziów i prokuratorów. Komisarz wzywa władze do zapewnienia, by postępowania dyscyplinarne nie były instrumentalizowane oraz do zagwarantowania prawa do rzetelnego procesu sądowego wszystkim objętym nimi osobom.”
