W pracy Krajowej Rady Sądownictwa „orzeczenie [Trybunału] nic nie zmienia”, skomentował wczorajszy wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach C-585/18, C‑624/18 i C‑625/18 dr Maciej Mitera, rzecznik Krajowej Rady Sądownictwa. Równie lekceważąco wypowiadali się o tym orzeczeniu: Zbigniew Ziobro („to jest wielka porażka nadzwyczajnej kasty” – szydził minister) i dr Andrzej Duda („Do tych spraw trybunał europejski wtrącał się nie będzie” – mówił z ironicznym uśmiechem). Im oraz tym wszystkim, którzy lekce sobie ten wyrok ważą Monitor zaleca uważną lekturę orzeczenia, a dla ułatwienia przytacza fragment poświęcony Krajowej Radzie Sądownictwa, zalecając w szczególności fragmenty wytłuszczone. Uważna lektura nie powinna zająć więcej niż 5 minut. A na pamiątkę każda z tych osób powinna sobie poniższy tekst wydrukować i wkleić do prywatnego pamiętniczka.
37 W sprawie C‑585/18 A.K., sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego, który osiągnął wiek 65 lat przed wejściem w życie nowej ustawy o Sądzie Najwyższym, złożył oświadczenie na podstawie art. 37 § 1 i art. 111 § 1 tej ustawy, w którym wyraził wolę dalszego zajmowania stanowiska. W dniu 27 lipca 2018 r. KRS, na podstawie art. 37 § 1a wspomnianej ustawy, wydała negatywną opinię w sprawie tego wniosku. W dniu 10 sierpnia 2018 r. A.K. złożył odwołanie od tej opinii do Sądu Najwyższego. Na poparcie tego odwołania A.K. podniósł w szczególności, że jego wcześniejsze przejście w stan spoczynku w wieku 65 lat narusza art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, a także dyrektywę 2000/78, w szczególności jej art. 9 ust. 1.
38 Sprawy C‑624/18 i C‑625/18 dotyczą dwóch sędziów Sądu Najwyższego, CP i DO, którzy również ukończyli 65. rok życia przed wejściem w życie nowej ustawy o Sądzie Najwyższym i którzy nie złożyli oświadczenia na podstawie art. 37 § 1 i art. 111 § 1 tej ustawy. Po otrzymaniu zawiadomienia, że Prezydent RP stwierdził, na podstawie art. 39 wspomnianej ustawy, iż dniem przejścia przez nich w stan spoczynku jest dzień 4 lipca 2018 r., zainteresowani wystąpili do Sądu Najwyższego ze skierowanym przeciwko temu sądowi powództwem o ustalenie, że ich stosunek pracy sędziego Sądu Najwyższego w stanie czynnym nie przekształcił się z tym dniem w stosunek służbowy sędziego Sądu Najwyższego w stanie spoczynku. Na poparcie swoich żądań powodowie podnoszą w szczególności naruszenie art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78 zakazującego dyskryminacji ze względu na wiek.
39 Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, przed którą toczą się postępowania w tych sprawach, wskazuje w postanowieniach odsyłających w sprawach C‑624/18 i C‑625/18, że sprawy te wpłynęły do niej, ponieważ Izba Dyscyplinarna nie została jeszcze ukonstytuowana. W tych okolicznościach sąd odsyłający docieka, czy art. 9 ust. 1 dyrektywy 2000/78 i art. 47 karty praw podstawowych nakładają na niego obowiązek odmowy zastosowania przepisów krajowych, które zastrzegają właściwość w tych sprawach dla izby, która nie została jeszcze ukonstytuowana. Sąd ten zaznacza jednak, że pytanie to może się zdezaktualizować w razie faktycznego obsadzenia stanowisk sędziego w Izbie Dyscyplinarnej.
40 Ponadto, w postanowieniach odsyłających w sprawach C‑585/18, C‑624/18 i C‑625/18, sąd odsyłający stwierdza, że zważywszy w szczególności na okoliczności, w jakich miałoby dojść do powołania nowych sędziów Izby Dyscyplinarnej, rodzą się poważne wątpliwości co do tego, czy ta izba i jej członkowie będą zapewniać wystarczające gwarancje niezawisłości i bezstronności.
41 W tym względzie sąd odsyłający, który przypomina, że sędziowie ci są powoływani przez Prezydenta RP na wniosek KRS, zauważa przede wszystkim, że w następstwie reformy wynikającej z ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw 15 członków KRS – z 25, których liczy ten organ – wybieranych spośród sędziów, jest wskazywanych obecnie nie, jak dotychczas, przez zgromadzenia ogólne sędziów sądów wszystkich szczebli, lecz przez Sejm. Zdaniem sądu odsyłającego sytuacja ta godzi w zasadę podziału władz stanowiącą podstawę demokratycznego państwa prawnego i nie jest zgodna z obowiązującymi w tej dziedzinie standardami międzynarodowymi i europejskimi, na co wskazują w szczególności rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy nr CM/Rec(2010)12 z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie niezawisłości, skuteczności i roli sędziów, opinia Europejskiej Komisji na rzecz Demokracji przez Prawo (Komisji Weneckiej) nr 904/2017 [CDL-AD(2017)031] z dnia 11 grudnia 2017 r. oraz opinia Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich (CCJE) nr 10(2007) z dniu 23 listopada 2007 r. w sprawie Rady Sądownictwa w Służbie Społeczeństwu.
42 Następnie zarówno okoliczności, zwłaszcza proceduralne, w jakich aktualni członkowie KRS zostali wyłonieni i powołani w 2018 r., jak i analiza dotychczasowej działalności tego organu w jego obecnym składzie wskazują na podporządkowanie się KRS władzy politycznej oraz na brak zdolności tego organu do wykonywania konstytucyjnego zadania stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
43 Z jednej strony niedawny wybór nowych członków KRS został dokonany w sposób nietransparentny i zrodziły się istotne wątpliwości co do tego, czy przy jego przeprowadzaniu rzeczywiście zostały spełnione wymogi ustanowione we właściwych przepisach prawa. Dodatkowo nie został spełniony wymóg reprezentatywności różnych rodzajów i szczebli sądów, wynikający z art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji. Wśród członków obecnej KRS nie ma bowiem żadnego sędziego Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych czy sądów wojskowych, natomiast w jej skład wchodzi przedstawiciel wojewódzkiego sądu administracyjnego, dwóch przedstawicieli sądów okręgowych i dwunastu przedstawicieli sądów rejonowych.
44 Z drugiej strony analiza działalności nowo utworzonej KRS ukazuje całkowity brak uchwał, w których organ ten zająłby stanowisko służące obronie niezależności Sądu Najwyższego w kontekście kryzysu wywołanego ostatnimi reformami ustawodawczymi, które dotyczyły tego sądu. Natomiast KRS lub jej członkowie publicznie poddawali krytyce członków Sądu Najwyższego za wystąpienie do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi lub za współpracę z instytucjami Unii, w szczególności z Komisją Europejską. Co więcej, praktyka stosowana przez KRS przy opiniowaniu ewentualnego dalszego zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego po ukończeniu nowo ustalonego wieku przejścia w stan spoczynku wynoszącego 65 lat polega – o czym świadczy w szczególności zaskarżona przed sądem odsyłającym w sprawie C‑585/18 opinia KRS – na wydawaniu negatywnych opinii bez przedstawienia żadnego uzasadnienia lub z ograniczeniem się do powtórzenia treści art. 37 § 1b nowej ustawy o Sądzie Najwyższym.
45 Ponadto przeprowadzona przez KRS procedura konkursowa mająca na celu obsadzenie 16 ogłoszonych przez Prezydenta RP w dniu 24 maja 2018 r. wolnych stanowisk sędziowskich w Izbie Dyscyplinarnej ukazuje, że wśród 12 wskazanych przez KRS kandydatów, to jest sześciu prokuratorów, dwóch sędziów, dwóch radców prawnych i dwóch pracowników naukowych, znajdują się osoby dotychczas podporządkowane władzy wykonawczej albo osoby, które w toku kryzysu w sprawie praworządności w Polsce działały na zlecenie władzy wykonawczej lub w sposób zbieżny z jej oczekiwaniami, albo wreszcie osoby niespełniające kryteriów prawnych czy też osoby, wobec których orzeczono w przeszłości sankcje dyscyplinarne.
46 Wreszcie sąd odsyłający podkreśla, że procedura wyłaniania przez KRS kandydatów na stanowiska sędziego Izby Dyscyplinarnej, którzy to kandydaci muszą zostać wybrani spoza dotychczasowego składu sędziów Sądu Najwyższego, została skonstruowana i następnie zmieniona w taki sposób, by KRS mogła działać w sposób uznaniowy, bez umożliwienia przeprowadzenia rzeczywistej kontroli w tym zakresie.
47 Po pierwsze, Sąd Najwyższy został wyłączony z udziału w postępowaniu konkursowym, przez co nie będzie już zagwarantowana skuteczna i konkretna ocena merytorycznych kwalifikacji kandydatów. Po drugie, nieprzedłożenie przez kandydatów dokumentów, o których mowa w art. 35 ust. 2 ustawy o KRS, które mają jednakowoż zasadnicze znaczenie dla wyłonienia konkretnych kandydatów, nie stanowi obecnie – jak wskazuje art. 35 ust. 3 tej ustawy – przeszkody dla stworzenia listy kandydatów rekomendowanych przez KRS. Po trzecie, na podstawie art. 44 wspomnianej ustawy, uchwały KRS stają się prawomocne, jeżeli nie zostaną zaskarżone przez wszystkich kandydatów, co eliminuje tym samym jakąkolwiek skuteczną możliwość przeprowadzenia ich kontroli sądowej.
