Autorzy Fundacji Court Watch Polska – Bogna Kociołowicz-Wiśniewska i Bartosz Pilitowski – po raz drugi sięgnęli po rozsiane po różnych organizacjach i instytucjach dane empiryczne, aby ocenić poziom realizacji w Polsce prawa do sądu. Wyniki najnowszych badań krajowych i międzynarodowych dotyczących polskiego sądownictwa porównali z podobnymi danymi sprzed 2017 roku, w którym rozpoczęła się fala zmian w polskich sądach.

Raport „Ocena polskiego sądownictwa w świetle badań vol. 2„ podzielony jest na rozdziały nawiązujące do treści art. 45 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, mówiącego o przymiotach jakimi powinien charakteryzować się sąd: Sprawiedliwość, Niezawisłość, Bezstronność, Niezależność, Jawność i Efektywność.

Autorzy raportu podsumowują, że

badania empiryczne dotyczące stanu polskiego sądownictwa nie przynoszą obrazu zapaści niezależnego wymiaru sprawiedliwości w naszym kraju, ale pokazują znaczące obniżenie standardu w wielu obszarach i nie pozostawiają wątpliwości, że dotychczasowy bilans społecznych efektów zmian w wymiarze sprawiedliwości wprowadzanych przez rząd Zjednoczonej Prawicy i Prezydenta Andrzeja Dudę jest negatywny.

Z perspektywy obywatela dane pokazują spadek ogólnego zaufania do sądów, ale jego źródeł należy się doszukiwać głównie w zwiększonych obawach o ingerencje władzy wykonawczej. Ocena pracy samych sądów ma się zaskakująco dobrze, czego wyrazem jest poprawa opinii o sprawności postępowań cywilnych (mimo obiektywnego wydłużenia się średniego czasu ich trwania) oraz znaczny spadek odsetka apelacji.

Najważniejsze wnioski:

W ciągu dwóch lat od publikacji poprzedniego raportu „Ocena polskiego sądownictwa na podstawie badań” i rozpoczęcia procesu reform:

1. Nadal większość Polaków uważa, że najważniejszym zadaniem do zrealizowania w domenie wymiaru sprawiedliwości jest usprawnienie pracy sądów.
2. Pomimo pogorszenia się obiektywnego wskaźnika długości czasu rozpatrywania spraw, poprawiły się subiektywne oceny sprawności pracy sądów cywilnych.
3. W sposób znaczący obniżyły się subiektywne oceny niezależności sądownictwa oraz w mniejszym stopniu także rzetelności procesów oraz niezawisłości i bezstronności sędziów.
4. Zaufanie do sądów jest wciąż nieco wyższe niż kilka lat temu, ale nie tak wysokie jak w roku 2016, czyli tuż przed zmianami.
5. Jednocześnie aż o ¼ spadł w ciągu dwóch lat wskaźnik apelacji od wyroków sądów cywilnych i gospodarczych, co może oznaczać, że osoby stykające się z sądami bezpośrednio oceniają ich pracę bardziej pozytywnie.
6. Pomimo bardzo kontrowersyjnego sposobu powołania nowej Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, brak do tej pory jednoznacznych dowodów na używanie instrumentarium państwa do wpływania na wyniki konkretnych spraw.
7. Proces awansowania sędziów wciąż nie opiera się na obiektywnych przesłankach i jest mało transparentny, tworząc warunki do nieuprawnionego wpływu na sędziów i na obsadzanie kluczowych stanowisk sędziowskich.