- Matka opiekująca się dorosłym synem z niepełnosprawnością nie dostanie świadczenia pielęgnacyjnego (dziś to 1477 zł), bo pobiera wcześniejszą emeryturę (854 zł)
- We wtorek Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną kobiety, do której przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich, wnosząc o prokonstytucyjną wykładnię przepisów
- NSA uznał, że nie jest uprawniony do prokonstytucyjnej wykładni, a wystąpienie RPO powinno być kierowane do ustawodawcy
- Ocenił też, że nie naruszono konstytucyjnych praw skarżącej do wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, bo ma ona zapewniony dochód
Historia sprawy
Z powodu konieczności opieki nad synem z niepełnosprawnością w stopniu znacznym, pani Mariola w 1995 r. przeszła na wcześniejszą emeryturę. Pozwalało jej na to rozporządzenie Rady Ministrów z 1989 r. (ws. uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki). Gdy wprowadzano świadczenia pielęgnacyjne – przeznaczone dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami, którzy zrezygnowali z pracy – nie można było zrezygnować z emerytury na rzecz świadczenia.
Pani Mariola wystąpiła do prezydenta miasta o przyznanie różnicy między wysokością świadczenia i jej emerytury. Dostała odmowę, z powołaniem na art. 17 ust. 5 pkt 1 lit.a ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zgodnie z nim świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli opiekun ma m.in. ustalone prawo do emerytury. Decyzję prezydenta utrzymało Samorządowe Kolegium Odwoławcze.
Podtrzymał to Wojewódzki Sąd Administracyjny. Uznał, że ustawa o świadczeniach wyklucza przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego także wtedy, gdy opiekun ma prawo do emerytury ustalone na podstawie rozporządzenia z 1989 r.
Adwokatka pani Marioli złożyła skargę kasacyjną do NSA, do której przyłączył się RPO.
RPO: niedopuszczalne różnicowanie sytuacji opiekunów
Adam Bodnar uznał za niedopuszczalne różnicowanie sytuacji opiekunów, znajdujących się w tej samej sytuacji, którzy zrezygnowali z pracy ze względu na konieczność opieki nad bliską osobą z niepełnosprawnością. Z prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wykluczono bowiem opiekunów – wcześniejszych emerytów, którzy skorzystali z rozporządzenia z 1989 r. Dziś są oni zmuszeni zadowolić się niemal dwukrotnie niższym świadczeniem.
W opinii RPO doszło do rażąco niesprawiedliwego rozstrzygnięcia, że pobieranie wcześniejszej emerytury przesądza o odmowie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Poprzestano na literalnym brzmieniu ustawy, pominięto zaś cele tej ustawy, normy Konstytucji RP oraz Konwencję o prawach osób z niepełnosprawnościami.
Według Adama Bodnara wykładnia językowa prowadzi do sprzeczności z podstawowymi wartościami konstytucyjnymi.
RPO powołał się na Konstytucję (prawo do szczególnej pomocy władz publicznych dla rodzin w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, w związku z zasadą sprawiedliwości społecznej oraz na równość wobec prawa oraz prawo do równego traktowania przez władze publiczne oraz o obowiązku udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu egzystencji) a także na Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
RPO kwestionował wyłączenie z kręgu uprawnionych do wsparcia opiekuna osoby z niepełnosprawnością tylko dlatego, że z przyczyn losowych skorzystał z jedynej oferowanej mu w 1995 r. możliwości jakiejkolwiek pomocy, pozwalającej na zapewnienie egzystencji w postaci wcześniejszej emerytury. Rzecznik powoływał się także na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego.
Motywy rozstrzygnięcia NSA
W ustnych motywach rozstrzygnięcia NSA podkreślono, że skarżąca ma zapewniony dochód; nie naruszono jej praw konstytucyjnych ani zasady równości wobec prawa. Wskazano, że zasadę równości naruszałoby przyznanie jej i świadczenia pielęgnacyjnego, i wcześniejszej emerytury.
Wniosek o przyznanie kobiecie różnicy między wysokością świadczenia i emerytury oceniono jako pozbawiony oparcia w normie prawnej.
Ponadto NSA uznał, że nie jest uprawniony do prokonstytucyjnej wykładni, a wystąpienia adwokatki skarżacej i RPO powinny być kierowane do ustawodawcy.
Wyrok NSA jest prawomocny.
Co mówi Konstytucja?
art. 32 ust. 1
Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
art. 69
Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.
art. 71 ust. 1
Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.
